Phrasea kin genitivoac, hypotheticoa baina total reala

 Euscaraz noiz erabilten dugu genitivoa edo genetivoac ba ditugu gure affaira communicativoac behar liratequenac superatu. Halan noiz iracurri nuen an Argia astecaria 19 iraila 2 021 hau titularra (ganik Nagore Irazustabarrena Uranga) 

Irurita gotzainaren heriotzaren misterioa 

pensatu nuen hobe zen redactu izan balitu 2 genitivo horiec holan 

Misterioa te heriotza te Irurita Gotzina 

Ethorri zait ere gogora ze phrase hori luzatu ahal da kin genitivo guehiago esateraco holan 

Irurita gotzainaren heriotzaren documentuaren sinaduraren tintaren jatorriaren fideltasunaren misterioa.

¿Zembat da baina presentablea -informativoqui- hori titular theorico eta hyppotheticoa baina total reala?

Da uste izaitecoa

 Ikusiric an 7k supplementua te Gara, igandea 24 apirila 2022, ze Oscar Martnez-ec esan du an bere sarreraco izenbura 

"Kazetaritzak gauzak alda ditzakeela usteko ez banu, lanbidea utziko nuke" 

Ethorri zait gogora hau adagio italianoa: "Traduttore, traditore". Ethorri zait hori gogora zeren dut iracuten ze Oscar Martinez da sortzez San Salvador 1983. Ezen verba batean da uste izaitecoa ze bere sarreraco aiphu hori da traductionea baina ez originala. 

Baldin nire susmo hori bada eguiazcoa nago ze bere originala da antzecotsuago kin ondocoa eta ez aguertu dena prensan, an 7K. Guehiago da honen antzecoa bere aiphu originala, 

"Usteko ez banu ze kazetaritzak alda ditzakeela gauzak, utziko nuke lanbidea" 

Batzutan traduccioneac euscaraz dira lar mesfidatzecoac. Esateraco, exemplugarri, dialogo batec ba lio 

-¿Cómo estás? 

- Bien. 

Zilegui eta batez ere admisiblea othe litzaque traducitzea hori, holan? 

- ¿Zelan zagoz? 

- Pozarren. 

Ez dago zertan traduzitu mimeticoqui absolutoan baina bai, behintzat jocaturic ondraduqui eta minimoqui profissionalqui, fidelitatez reflexatuz originalac dioena.

Postan guertatua gaur niri, ki neure belharriac eta enthelegua

 Gaur joan naiz postara. Galdeturic precioa te seilua erantzun dit empregatuac ongui eta garbiqui 

75 centimo. 

Nire entheleguac, arartez nire belharriac, uste izan du entzun du 

15 centimo. 

Dudaric ez da, da indudablea, ze euscarazco numerationeac ba ditu handicap-ac edo obstaculu communicativoac enthelegatzeco, beharco liratequenac remediatu fite.

Behar da beraz indudablequi reforma numerario egoquia, erraza eta effectivoa.

¿Indudablequi?

 Iracurriric ondoco oinohar hau an ETB1eco informativoac 

Errusiak erasoak gogortu ditu 

iruditzen zait, indudablequi, ze hobea da beheco redactione alternativoa 

Errusiak gogortu ditu erasoak 

Seguruenez redactoreac dutenac hori redactatu ez dute hau affaira berdin sentitzen eta hobesten duquete bere hori lehenengo auquerea baina interesantea litzaque jaquitea zerengatic dute hobesten beren redactionea. Ea relationeric eta intercambioric dagoen gure artean, artén mundu euscalzalea eta ardurea daucagunac tzat redactatu ahalic effectivoen mesedez iracurlea (edo entzulea).

¿Ez al da hobe?, informativoqui.

 Iracurri dut an ETB1eco informativoac oinohar hau -eguerdia 12 apirlila 2022-, 

2.000 milioi euro enplegua bultzatzeko 

nago ze informativoqui da hobea redactatu izan balitz beste honela 

2.000 milioi euro bultzatzeko enplegua 

Bainta informativo berean ikusi dut ere ondoco oinoharra 

Jaurlaritzak 2.071 milioi erabiliko ditu 80.000 enplegu sustatzeko 

hemen ere, berdinqui, mesedez iracurlea hobesten dut ondoco auquera alternativo ondocoa

Jaurlaritzak 2.071 milioi erabiliko ditu sustatzeko 80.000 enplegu 

Gustuac gustu eta izanic auquera biac berdin correctuac, ¿ez al dira baina auquera alternativoac hobeac behintzat informativoqui?

Euscaraz, conceptu fundamental eta basicoenetan ere gaizqui

Euscal Herrico gentearen arteco nivel culturala ei da asqui ona edo gora, behintzat famaz. 

Gaur arico naiz buruz conceptuac obligationea eta derrigorra. Zein dira indudablequi total differenteac nahizta nolabait relationatuac an galaxia lexical bera. 

 Halan nola exemplua esango dut ze batec joan nahi balu autoz Lisboatic Parisera pasatu beharco luque derrigorrez gain bi frontera interestatal. Derrigorrez edo nahitaez, baina ez du horren obligationeric. 

 Beste exemplu batean, baldin nahi banu sarthu tchabola bateco ate tchipi batetic (esateraco 1,57 m.) beharco nuque macurtu derrigorrez, baina prefosta ez dut macurtzeco obligationeric; esateraco 4 urtheco haur bat sarthu ahal litzaque macurtu gabe, izan baric hortaco macurtzeco derrigortasunic eta ezta obligationeric.

Obligationea dá aguindu normalean legal bat. Esateraco ez iragaitea semaphoroa noiz dagoen gorri. Ostera derrigorra dá impedimentu phisicoa, nola ikusi dugu an exemplua te tchabolaco ate altura guticoa. 

Gaur -- esateraco euscal prensan dator 

Berriaco lehen titularrean: 

"Hilaren 20tik, maskara ez da nahitaez jantzi beharko Hegoaldeko toki itxietan" 

Garac dakar lehen orrian 

..., maskararen erabilera ez da derrigorrezkoa izango ... 

Garac berriro barruco orrietan 

El uso de la mascarilla en interiorez dejará de ser obligatorio ... 

Beraz, kin derrigor (edo nahitaez) nahi dute suplantatu euscal hitz obligationea; izanic biac euscarac harturico verbac (derrigor eta obligatio).  Antza Berria eguncariac ez du erabili derrigor hitza zeren da lar occidentala eta ostera nahitaez horri da amancommunago artén gu euscaldunac generalqui, ez horren lerratua ki occidenteco dialectoac.

Consultaturic Elhuyar dugu ikusten 

ze euscarazko derrigor da gazteleraz forzosamente, a la fuerza edo por obligación 

eta gaztelerazco obligación da euscaraz betebehar, behar, eginbehar, betekizun, obligazio 

 

Ez goaz ondo, ez garoez ondo. 

¿Non othe dago delaco goian aiphatzen guenuen nivel culturala? eta ¿ondrautasun zientifico obligatorioa zein ez da derrigorrezcoa?

Saldu nahi digute untchea tzat erbia, tamalgarriqui eta lotsagabequi.

¿Ukatu al da razionalqui?

 Gaur informativotaco oinoharrac te ETB1 dio ondocoa -astelehena eguerdia, 04 apirila 2022- 

Zuzenean Brusela (Belgika) 

Brusela zigor berriak prestatzen ari da 

nago ze, inukaragarriqui, beheragoco auquera alternativoa da asco hobea tzat edozein iracurle 

Brusela prestatzen ari da zigor berriak 

edo 

Brusela ari da prestatzen zigor berriak 

¿Ba al dago arrazoi razonableric eta razonaturic hobesteco auqerea aguertua an informativoac? Ez zait occuritzen zer ahal luquete argudiatu horren aldecoec zeren dateque evidentea ze ez dira  bi titularrac berdinac informativoqui. ¿Inorc explicatu ahal luque informativotaco redactione delaco hori? Ba lituzque horrec nire esquerrac behintzat, nic siquiera ulert daidan besteen burubidea. 

Lort daigun gutienic jaquitea elkarren berri.

Hiru bider iracurriric ere

 Iracurriric prensan ondoco titular hau 

(https://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2022-04-01/hemeroteca_articles/salomon-uharteek-txinarekin-sinatutako-segurtasun-akordioak-mendebaldeko-bere-aliatuak-asaldatu-ditu) 

Salomon Uharteek Txinarekin sinatutako segurtasun akordioak Mendebaldeko bere aliatuak asaldatu ditu

nago ze esan nahi zutena dateque hau 

Salomon Uharteek sinatutako segurtasun akordioak kin Txina asaldatu ditu Mendebaldeko bere aliatuak

ideia da neurea ze textu alternativo hori da asco, ascoz guehiago, ulergarria tzat edozein iracurle. Nago ere ze mass media da informatzeco iracurlea aise edo behintzat ahalic aiseen.

Bai, holan izan bedi, guztion ahaleguinez, responsableenac lehenengo

 Gaur an Gara eguncarico complementua te Korrika esaten du Korrikaco arduradunac, Asier Amondo Gorostitzagac 

"Guztion artrean, bide onean jar dezagun euskararen etorkizuna" 

 

Bai, holan izan bedi. 

Halan, besteen artean ere, Academiac te Euscara eguin behar luque zeozer, minimoqui eta basicoqui 3 puntutan izan zadin euscara presentablea publicoqui orain XXI. mendean. Hauec behintzat 3 puntu irrenunciableac direnac verba international amancommunac an occidenteco cultura. 

a) rublo (ez, errublo), rifle (ez, errifle),... etc luzea.

b) vinilo (ez, binilo), vegano (ez begano),... etc luzea. 

c) ansietate (ez, antsietate), insensible (ez, intsentsible),... etc luzea.

Behintzat theoricoqui, holan dateque

 Noiz dut iracurri hau oinoharra an ETB1eco informativoac gaur eguerdian 

Garraiolariak oraindik greban 

ikusi dut ze ulertzeco, jasotzeco hori mezua inorc ez du izango ez arazoric eta ezta ere problema insalvableric. Baina halere pensatzen dut ze hor mezuan gunea da ze iracurleac behar du ulertu 

Garraiolariak greban 

eta baita complementu tchipia oraindic esanez ze hori da oraindic edo momentuz. Gainera complementu hori izan ahal zen guero, a posteriori, nola complementuac diren importantziaz, holan 

Garraiolariak greban oraindik 

edo 

Garraiolariak greban momentuz 

Nolanahi casu emanez euscaldunon euscara realar constatableari nic nahiago nuque izquiriatu izan balitz holan 

Transportistac grevan oraindic 

Verba eguiten dugunean colloquialqui ez dira eguiten honelaco reflexioneac baina ez dira honelaco reflexioneac tcharrac mundu theoricoan an mass mediaco entitateac zeintzutan languileac dira professionalac eta pagatuac kin diru publicoa.

Calte informativoac te "... bezala" nexo subordinativoa baldin erabilten ez bada tentuz

 Argia astecariac dio -27 martchoa 2022- ze Mariupol-go Greciaco consul nagusiac Nikos Androulis-ec esan du 

"Gudak guztiz suntsitutako hirien zerrendan egongo da Mariupol, Gernika, Stalingrado, Grozny edo Alepo bezala" 

Erabiliz structura hori eta lista horrec balitu esateraco 14.625 hiri, litzaque honela 

"Gudak guztiz suntsitutako hirien zerrendan egongo da Mariupol, Gernika, Stalingrado, Grozny, Alepo (edo ... 14.625 izen te hiriac,) bezala" 

Bada, claruqui eta dudagabequi hori goico mezua asco comunicativoagoa litzaque beste honela 

"Gudak guztiz suntsitutako hirien zerrendan egongo da Mariupol, nola Gernika, Stalingrado, Grozny edo Alepo" 

edo gure exemplu hypotheticoan 

"Gudak guztiz suntsitutako hirien zerrendan egongo da Mariupol, nola Gernika, Stalingrado, Grozny, Alepo, edo 14.625 izen te hiriac"

 

Beraz, contuz kin "... bezala" nexo subordinativoa.

Complementuac hobe da ondoren edo guero

 Iracurriric ondoco titularra (ganik Estitxu Villamor, fisikaria, EKOPOL ikerketa taldeko kidea) 

«Ezin dira erregai fosilak berriztagarriekin edo hidrogenoarekin ordezkatu»

(https://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2022-03-12/hemeroteca_articles/ezin-dira-erregai-fosilak-berriztagarriekin-edo-hidrogenoarekin-ordezkatu)

iruditzen zait ze hor titularrean mezua da principalqui, utziric complementua edo informatione suborditanua gueroco, ondocoa 

«Ezin dira erregai fosilak ordezkatu ...»

non phasearen edo mezuaren complementu consideratzen nuque hau

«... berriztagarriekin edo hidrogenoarekin»

Beraz, hobecotzat daucat hori mezua redactaturic holan 

«Ezin dira erregai fosilak ordezkatu  berriztagarriekin edo hidrogenoarekin»

edo ere (nahi balitz prefosta, baina izanic informatione hobea tzat edozein iracurle)

«Ezin dira erregai fosilak ordezkatu kin berriztagarriak edo hidrogenoa»

¿Ez al da baina hobea tzat iracurlea?

 Nago ni, ze euscaraz ere an mass media -ezen, professionalen artean- izquiriatzen da guehiago gogoan hartuz euscara bera nola tramanculu communicativoa kin bere peculiaritateac ze hartu gogoan iracurlea zeinac behar du baina iracurri horiec mezuac te delaco mass media. Eguia da ere ze cazetariac daqui lehenagotic ze hasi redactatzen zer nahi du redactatu edo communicatu ki iracurle possiblea eta horixegatic ez da ohartzen kin iracurleac izan ahal duen difficultateac, dituzqueanac bere mezuac. 

Halan iracurriric gaur -eguena 10 martchoa 2022- lehen orri principalean an Gara ondoco titularra 

Kasazio Auzitegiak Jakes Esnalen abokatuaren argudioa onartu du 

pensatu dut ze -tzat iracurlea, euscal iracurlea- hobe litzaque beste auquera redactivo hau 

Kasazio Auzitegiak onartu du ... (hemen, onartu duena) 

 

edo osoric

Kasazio Auzitegiak onartu du Jakes Esnalen abokatuaren argudioa 

edo ondio jarriric hori mezua articulatuago -mesedez iracurlea-, holan ere 

Kasazio Auzitegiak onartu du argudioa te abokatua te Jakes Esnal

¿Zein euscaldun du convencituco Elhuyarrec?

 Entzunic an ETB1eco informativoac mintzo zela corresponsala euscaraz buruz Espainiaco erregue ohia esanten du daucala erregueac bere 

inviolabilitatea /immbiolabilitatea 

joan naiz ki Elhuyar hizteguiac jaquiteco ea gaztelaniazco inviolabilitad nola emaiten du euscaraz. Hau da dakarrena 

inviolabilidad

1 s.f. bortxaezintasun

inviolabilidad del domicilio: bizilekuaren bortxaezintasuna

 Nago ni pensatzen zembat euscaldun -daquiena ongui euscara eta gaztelaniaz- du convencitzen horrec. Antza, behintzat ez du convencitu ETBco corresponsala.

Ez al du, ondio ere, Elhuyarrec eguin behar revisione sacona an bere hizteguia? Ez al du corregitu behar ezer? Ezagutzen al du siquieran Elhuyarrec euscara darabilguna euscaldunoc?

Gogoeta buruz redactatu yago communicativo

 Iracurtean ondoco titularra 

«Beirazko kanpaia», Sylvia Plathen buruko mamuei begiratzen dien lana

ez daquigu haric heldu azquen hitzera -lana- ze "Beirazko kanpaia" da lana zeintan hau eta bestea. Hori handicapa da atzeracarga itzela contra iracurlea, vistan denez. Hori compontzeco redactatu ahal da -nahi bada prefosta- differente. Esateraco holan edo honelatsu 

«Beirazko kanpaia», lana zeinak begiratzen dien Sylvia Plathen buruko mamuak

Nola nic ez nuen ezagutzen hori Sylvia, beguiraturic an internet, ikusi dut dela Sylvia Plath. Orduan ba, lagundu nahiric iracurlea, nic nahiago nuque ipini "Sylvia Plath-en" ezen ez "Sylvia Plathen", zeren izan ahal zen ere bere izena "Sylvia Plathe", zein differentzia -izan Plath edo Plathe- ezin ikusi ahal da an "Sylvia Plathen". Bada auqueran errazago da tzat edozein iracurle redactatu holan

«Beirazko kanpaia», lana zeinak begiratzen dien Sylvia Plath-en buruko mamuak

edo, niretzat ondio yago communicativoa holan 

«Beirazko kanpaia», lana zeinak begiratzen dien ki buruko mamuak te Sylvia Plath