Orain beste “begi” batzuekin irakurtzen dut euskarazko titularrak, hori egia da. Orain ohartzen naiz kin hainbat struktura syntaktiko ze lehen ez nintzen ohartzen.
Iruditzen zait direla hainbat -ez horregatio denak eta guziak, baizik hainbat- ulertzeko gaitz nola ondotik aipatuko dudan titularrak, lehen lehenago ez zitzaikedan gaitz irudituko beharbada zein orain iruditzen zaidanak ulertzeko gaitz. Lehen ez nintzen ohartzen, orain bai. Zer den gero konzeptioaren indarra, ze elementu objektivoak -direrenak ere, hori bai, duda gabe subjektivo ere- lehen “ikusten” zirenak era batera orain arartez konzeptioa differentea “ikusten” dira differente ezi lehen.
Iruditzen zait direla ulertzeko gaitz ondoko bi exenpluok. Hara, (Berria, otsaila 27 igandea 2005, 28 or, Antibiotikoen alternatibak), “Bakterioak jaten dituzten birusak eta zelula hilak jaten dituzten harrak dira itxaropena” eta (38 or, kultura) “Artistaren aurkako presioa Francoren garaiko berbera da”.
Bi phraseok errazago eta naturalago -bai, naturalago anitzez- iruditzen zait beste forma hontara: “Esperantzea dago an virusak jaten dituztenak bakterioak eta harrak jaten dituztenak zellula hilak“ eta “Artistearen aurkako presioa berbera da ze Francoren garaikoa”.
Nork ukatzen ahal du ezen errazagoak dira anitzez bigarren formak ezi lehenengoak, eta gainera naturalago. Nork ukatzen ahal du hori? Akaso, jaun Orthodoxia Txatxu Kaltegarri delakoak? Hobe luke jn delako horrek izena aldatu eta bi deiturak ere bai.
Lekeitio, otsaila 27 domekea, 2005.
Sunday, February 27, 2005
Saturday, February 26, 2005
Ezpada ze (edo baizik): aurretik
Phrase adversativoak egiteko euskaraz ezarten ahal da partikula adversativoa -baizik edo ezpada- edo 1) tartean bi parteak (parte normala eta parte adversativoa), horrela avisaturik irakurlea aurretiaz buruz phrase adversativoa eta avisua emanik ezen hor hasten da parte propio adversativoa edo 2) an beste possibilitatea, baina forma desegokiagoan hon informatu to irakurlea, atzeko partean azkenean, nola ez lehen aipatua aurretik.
Exemplugarri, 1) ez dut nahi dirurik baizik pistolea, edo ez dut nahi dirurik ezpada pistolea, edo 2) ez dut nahi dirurik postolea baizik, edo ez dut nahi dirurik pistolea baino. Forma batean phrasea redaktatu edo bestean ba dauka alderik respektu informatioa jaso irakurleak modu lineal eta diskursivoan edo alderantziz modu alineal edo antidiskursivoan.
Hemen kopiatuko dut errezu bat Lekeition batua ganik adineko andre bat zeinak zekien hori otoitz hori ganik bere aitita’ agertzeko ezen hori formea -partikulea jartzea aurrean hon parte adversativoa- da aspaldikoa eta erabiltzen zela normalki artean lehengo euskaldunak.
Hara, hori errezua edo otoitza: Aita eternoa lotara noa, hiru aingeru, bat burutik, bi oinetatik, San Juan ikusi dozu neure semea, bai andrea, hortxe doa mendian gora oinak untzez josirik, burua llagaturik. Hau esaten dabenak egunean hiru bider, ez dau ikusiko infernuko aterik ezpada be ze zeruko ateak zabal-zabalik.
Aipaturiko an lehenengo possibilitateak: 1) (modu diskursivoan) ez dau ikusiko infernuko aterik ezpada be ze zeruko ateak zabal-zabalik, edo ez dau ikusiko infernuko aterik baizik zeruko ateak zabal-zabalik, eta 2) (modu antidiskursivoan) ez dau ikusiko infernuko aterik zeruko ateak zabal-zabalik baino, edo ez dau ikusiko infernuko aterik zeruko ateak zabal-zabalik baizik.
Lekeitio, otsaila 26 zapatua, 2005.
Exemplugarri, 1) ez dut nahi dirurik baizik pistolea, edo ez dut nahi dirurik ezpada pistolea, edo 2) ez dut nahi dirurik postolea baizik, edo ez dut nahi dirurik pistolea baino. Forma batean phrasea redaktatu edo bestean ba dauka alderik respektu informatioa jaso irakurleak modu lineal eta diskursivoan edo alderantziz modu alineal edo antidiskursivoan.
Hemen kopiatuko dut errezu bat Lekeition batua ganik adineko andre bat zeinak zekien hori otoitz hori ganik bere aitita’ agertzeko ezen hori formea -partikulea jartzea aurrean hon parte adversativoa- da aspaldikoa eta erabiltzen zela normalki artean lehengo euskaldunak.
Hara, hori errezua edo otoitza: Aita eternoa lotara noa, hiru aingeru, bat burutik, bi oinetatik, San Juan ikusi dozu neure semea, bai andrea, hortxe doa mendian gora oinak untzez josirik, burua llagaturik. Hau esaten dabenak egunean hiru bider, ez dau ikusiko infernuko aterik ezpada be ze zeruko ateak zabal-zabalik.
Aipaturiko an lehenengo possibilitateak: 1) (modu diskursivoan) ez dau ikusiko infernuko aterik ezpada be ze zeruko ateak zabal-zabalik, edo ez dau ikusiko infernuko aterik baizik zeruko ateak zabal-zabalik, eta 2) (modu antidiskursivoan) ez dau ikusiko infernuko aterik zeruko ateak zabal-zabalik baino, edo ez dau ikusiko infernuko aterik zeruko ateak zabal-zabalik baizik.
Lekeitio, otsaila 26 zapatua, 2005.
Friday, February 25, 2005
Euskara "modernoa eta erabilia"
Euskara “modernoa eta erabilia”
Berria egunkarian, euskaraz dagoen bakarrean, -otsaila 25 osteguna 2005, 16 or.- agertu da ondoko notizia kin titulua: EEPk euskara hizkuntza “modernoa eta erabilia” izatea du helburu. Tituluko kakotxen artekoari so eginez ba dirudi ez da euskara ez “modernoa” ez “erabilia”. Dudarik ez dagokeena da ez da euskara sobera erabilia eta hau ez du askok ukatuko, baina ez denik “modernoa” bai askok ukatuko dute eta ere dute ukatzen. Aitzitik, so eginik to hori helburua -izan dadin modernoa- da pentsatzekoa ez datekeela aski modernoa zeren bestela ez zuketen jarriko hori helburua; gustuak gustu eta eretxiak eretxi utz dezagun momentuz hola.
Notiziarekin ba dator photo bat non azpian dakarren, nola bait da ohizko eta logiko, explikatioa hon photoa, honela: MAX BRISSON Euskara Erakunde Publikoko lehendakaria (erdian) eta Vicent Bru (ezkerrean) eta Frantxoa Maitia (eskuinean) lehendakariordeak. Hori explikatioa hon photoa. Kasu emanez photoaren oin azpiko textua ateratzen ahal luke askok (prefosta, eginik gogoetea buruz redaktioa) ezen euskara ez da hizkuntza modernoa eta segituko dela gutiago erabilia ezi orain arte. Ezingo da argudiatu eta aitzakiatu deus’ esanik dela explikatio luze eta komplikatua; jaunak da soil phototxo baten azpiko ointxoa.
Redaktatzeko modu possibleak dira differenteak seguru, nola beste modu alternativo hau: Ha presidente MAX BRISSON Euskara Erakunde Publikokoa (erdian) eta hak subpresidenteak Vicent Bru (ezkerrean) eta Frantxoa Maitia (eskuinean). Baina gauden seguru ezen euskarak behar du kambioak eta reforma minimo handiskoak, bestela ez daukake gerorik ez erremediorik; responsableak eta gu guziok jar gaiten lan hortan fite.
Lehengora etorririk galde diezogun to logika minimuma, ¿Izaten ahal da modernoa hizkuntza bat zeinak duen diffikultateak edo ezintasunak izkiriatzeko argi eta erraz ulergarri’ photo azpiko textuak? ¿Ala ez dago diffikultaterik ez ezintasunik?
Lekeitio, otsaila 25 barikua, 2005.
Berria egunkarian, euskaraz dagoen bakarrean, -otsaila 25 osteguna 2005, 16 or.- agertu da ondoko notizia kin titulua: EEPk euskara hizkuntza “modernoa eta erabilia” izatea du helburu. Tituluko kakotxen artekoari so eginez ba dirudi ez da euskara ez “modernoa” ez “erabilia”. Dudarik ez dagokeena da ez da euskara sobera erabilia eta hau ez du askok ukatuko, baina ez denik “modernoa” bai askok ukatuko dute eta ere dute ukatzen. Aitzitik, so eginik to hori helburua -izan dadin modernoa- da pentsatzekoa ez datekeela aski modernoa zeren bestela ez zuketen jarriko hori helburua; gustuak gustu eta eretxiak eretxi utz dezagun momentuz hola.
Notiziarekin ba dator photo bat non azpian dakarren, nola bait da ohizko eta logiko, explikatioa hon photoa, honela: MAX BRISSON Euskara Erakunde Publikoko lehendakaria (erdian) eta Vicent Bru (ezkerrean) eta Frantxoa Maitia (eskuinean) lehendakariordeak. Hori explikatioa hon photoa. Kasu emanez photoaren oin azpiko textua ateratzen ahal luke askok (prefosta, eginik gogoetea buruz redaktioa) ezen euskara ez da hizkuntza modernoa eta segituko dela gutiago erabilia ezi orain arte. Ezingo da argudiatu eta aitzakiatu deus’ esanik dela explikatio luze eta komplikatua; jaunak da soil phototxo baten azpiko ointxoa.
Redaktatzeko modu possibleak dira differenteak seguru, nola beste modu alternativo hau: Ha presidente MAX BRISSON Euskara Erakunde Publikokoa (erdian) eta hak subpresidenteak Vicent Bru (ezkerrean) eta Frantxoa Maitia (eskuinean). Baina gauden seguru ezen euskarak behar du kambioak eta reforma minimo handiskoak, bestela ez daukake gerorik ez erremediorik; responsableak eta gu guziok jar gaiten lan hortan fite.
Lehengora etorririk galde diezogun to logika minimuma, ¿Izaten ahal da modernoa hizkuntza bat zeinak duen diffikultateak edo ezintasunak izkiriatzeko argi eta erraz ulergarri’ photo azpiko textuak? ¿Ala ez dago diffikultaterik ez ezintasunik?
Lekeitio, otsaila 25 barikua, 2005.
Traduktore txarrak ala material (hizkuntza) desegokitua, [edo biak?]
Ohiturea daukat erosteko egunero prensa euskaraz eta hortaz erosi ohi dut Berria egunkaria, dagoen bakarra momentuz euskaraz eta egunero. Generalean, ia egunero, ematen diot vistazo bat parte gehienei eta horietarik batzuk irakurtzen ere dut. Txeratsuago ikusi ohi dudana da eritzi saila, kulturea eta politikea.
Egia esanik noiz aurkitzen dut zerbait dena traduzitua naiz alde batetik pozten baina bestetik ere naiz mesfidatzen, beharbada modu sobera irrazionalean edo guti razionalean eta mesfidatian. Aurkitzen naizelarik batzutan pozago ezi besteetan, aldetik redaktioa hon textua ze traduzitu da.
Batzutan artikulu importanteetan gain artikulua eta bere titulua, agertzen ohi da baita extraktu relevante txikiak ere tik atereak textua bera, lagundu gurarik irakurlea konprenitzen artikuluaren zentroa edo gunea.
Halan, “Erredakzioan itzulia” agertu da -Berria, otsaila 24 osteguna, 2005- artikulua “Zapaterok ez du nahi Downing Streetik Euskal Herrirako” hon kazetari Daniel Gomez Amat. Iruditurik niri titulua arras interesantea eta jakin gabe oraino zein da bere thesiaren gunea joan naiz to extraktu relevantea dagidan lagundu orientatzen eta zentratzen’ dezadan erabaki gero irakurri artikulua edo utzi bazterrean. Eta hantxe ikusi dut eta observatu ondokoa an extraktua “PSOEko buruzagia “bake prozesuaz” mintzo denean ETAren amaierari eta Espainiarako lurralde oreka lortzeari buruz ari da”. Laburrean esanik “PSOEko buruzagia … ari da”. Baina tamalez horrek irakurketeak nau gehiago deszentratu ezi zentratu eta animatu, eta ondorioz utzi dut bazterrean artikulua. Zeren ez bait dut ulertu extraktua (hon traduktioa) utzi dut ere beste guzia.
Extraktuak bada dio “PSOEko buruzagia “bake prozesuaz” mintzo denean ETAren amaierari eta Espainiarako lurralde oreka lortzeari buruz ari da” hori baina niretzat da sobera gaitz ulertzen gabe irakurketea ralentizatu, geratu eta blokeatu. Funtsean dioena horrek phraseak da “PSOEko buruzagia … ari da”; baina barruan dauka sarturik “odolosta” dynamiko gotorrak tartean, diruditenak hiru “odolosta” edo hiru buzkantz eder dutenak trabatzen mezua. Esan behar da goraki ezen possible da originala ganoraz traduzitzea -eta hori diot gabe ezagutu originala bera hon Daniel Gomez- an modu anitz errazagoa. Esaterako bat: “Noiz PSOEko buruzagia “bake prezesuaz” mintzo denean ari da buruz ETAren amaiera eta (buruz?) lortzea Espainiako lurralde orekea”. ¿Honelatsuko textuak zergatik ez dugu ikusi behar an euskal prensa? ¿Ez ote dira lagungarri irakurleari tzat mezua ongi ulertu? ¿Nork, zenbatek, porzentualki zenbatek ulertzen ahal du hori lehengo textu lausoa?
Errua. Errua, ez dago zertan bili behar bila erruduna, baina bai horregatio bila errua ze egiten du kalte handi negargarri handia to euskara. ¿Errua ote da -sartu gabe in errudunak- traduktoreena ala soil edo eta baita euskararena? Nire ustez ba da zer aztertu an traduktoreak (traditoreak?) eta baita an euskara hizkuntza, ze da defizit hau khronikoa an Aitorren hizkuntza zaharra, sobera “zahar” eta sobera guti evolutionatua.
Iraganik da zorionez epokhea hon invasio preindoeropeoak eta baita orduko sozietate aldros urruneko kharakteristikak eta orduko premia -PREMIA- linguistikoak. Orain ba daukagu bestelako premia -PREMIA- linguistiko berriak, gehiago evolutionatuak eta exigenteak.
Lekeitio, otsaila 24 eguena, 2005.
Egia esanik noiz aurkitzen dut zerbait dena traduzitua naiz alde batetik pozten baina bestetik ere naiz mesfidatzen, beharbada modu sobera irrazionalean edo guti razionalean eta mesfidatian. Aurkitzen naizelarik batzutan pozago ezi besteetan, aldetik redaktioa hon textua ze traduzitu da.
Batzutan artikulu importanteetan gain artikulua eta bere titulua, agertzen ohi da baita extraktu relevante txikiak ere tik atereak textua bera, lagundu gurarik irakurlea konprenitzen artikuluaren zentroa edo gunea.
Halan, “Erredakzioan itzulia” agertu da -Berria, otsaila 24 osteguna, 2005- artikulua “Zapaterok ez du nahi Downing Streetik Euskal Herrirako” hon kazetari Daniel Gomez Amat. Iruditurik niri titulua arras interesantea eta jakin gabe oraino zein da bere thesiaren gunea joan naiz to extraktu relevantea dagidan lagundu orientatzen eta zentratzen’ dezadan erabaki gero irakurri artikulua edo utzi bazterrean. Eta hantxe ikusi dut eta observatu ondokoa an extraktua “PSOEko buruzagia “bake prozesuaz” mintzo denean ETAren amaierari eta Espainiarako lurralde oreka lortzeari buruz ari da”. Laburrean esanik “PSOEko buruzagia … ari da”. Baina tamalez horrek irakurketeak nau gehiago deszentratu ezi zentratu eta animatu, eta ondorioz utzi dut bazterrean artikulua. Zeren ez bait dut ulertu extraktua (hon traduktioa) utzi dut ere beste guzia.
Extraktuak bada dio “PSOEko buruzagia “bake prozesuaz” mintzo denean ETAren amaierari eta Espainiarako lurralde oreka lortzeari buruz ari da” hori baina niretzat da sobera gaitz ulertzen gabe irakurketea ralentizatu, geratu eta blokeatu. Funtsean dioena horrek phraseak da “PSOEko buruzagia … ari da”; baina barruan dauka sarturik “odolosta” dynamiko gotorrak tartean, diruditenak hiru “odolosta” edo hiru buzkantz eder dutenak trabatzen mezua. Esan behar da goraki ezen possible da originala ganoraz traduzitzea -eta hori diot gabe ezagutu originala bera hon Daniel Gomez- an modu anitz errazagoa. Esaterako bat: “Noiz PSOEko buruzagia “bake prezesuaz” mintzo denean ari da buruz ETAren amaiera eta (buruz?) lortzea Espainiako lurralde orekea”. ¿Honelatsuko textuak zergatik ez dugu ikusi behar an euskal prensa? ¿Ez ote dira lagungarri irakurleari tzat mezua ongi ulertu? ¿Nork, zenbatek, porzentualki zenbatek ulertzen ahal du hori lehengo textu lausoa?
Errua. Errua, ez dago zertan bili behar bila erruduna, baina bai horregatio bila errua ze egiten du kalte handi negargarri handia to euskara. ¿Errua ote da -sartu gabe in errudunak- traduktoreena ala soil edo eta baita euskararena? Nire ustez ba da zer aztertu an traduktoreak (traditoreak?) eta baita an euskara hizkuntza, ze da defizit hau khronikoa an Aitorren hizkuntza zaharra, sobera “zahar” eta sobera guti evolutionatua.
Iraganik da zorionez epokhea hon invasio preindoeropeoak eta baita orduko sozietate aldros urruneko kharakteristikak eta orduko premia -PREMIA- linguistikoak. Orain ba daukagu bestelako premia -PREMIA- linguistiko berriak, gehiago evolutionatuak eta exigenteak.
Lekeitio, otsaila 24 eguena, 2005.
Wednesday, February 23, 2005
Euskal verbua errazago, % 50 errazago
Euskarak ba dauka famea dela hizkuntza ikasteko gaitza, esaten izan zen ezen deabruak ere ezin ikasi izan zuela, adieraziz horrekin gradua hon diffikultate horrena. Fama hori egiazkoa den ala ez tratatzen ez naiz hasiko ni orain, baina bai esango dut ezen verbua da gehien fama hori eman diona euskarari, verbua da non bait da sustengatzen hori famea. Euskal verbua da, duda gabe, agitz komplikatua eta agitz zabala, bere osotasun osoan.
Baldin verbua -euskarazko verbua- erraztu ahal baledi ez legoke txato tzat nahi dutenak ikasi euskaraz eta batez ere gu euskaldunontzat, zeintzuk euskaraz jakin ba dakigu; kontuan hartu ze portzentaia handi bat daukagu euskaraz ez dakiena gure artean, zeintzutarik batzuk gainera nahi lukete ikasi.
Batzutan verbuari -zehatzago, flexio verbal bati- sartu behar izaten zaio hainbat informatio, nola (beste batzuren artean) ha komplementua, edo komplementu direktua, zein egoten ahal da edo singularrean edo pluralean. Esaterako: guantea galdu jako, guanteak galdu jakoz; guantea galdu zaio, guanteak galdu zaizkio. Guantea saldu leisku, guanteak saldu leiskuz; guantea sal diezagukete, guanteak sal diezaizkigukete, guantea saltzen ahal digu, guanteak saltzen ahal dizkigu.
Ikusten ahal denez flexio verbal bakotzeko ikasi beharra dago beste flexio plural bat; (% 50 + % 50 = % 100, nik deituko dudana).
Baina euskara real soziologikoan, tik aspaldiko mendeak nola ikusten ahal da ere gan Lazarraga orain deskubritua, ez dira sartzen an flexio verbala partikula pluralizateak: guantea galdu jako eta baita guanteak galdu jako, edo guantea galdu zaio eta guanteak galdu zaio. Bidenabar diodan ezen inglesean ere esaten da I buy the car eta I buy the cars. Ikusten da ezen ez dela kambiatzen verbua -flexio verbala- (ez euskaraz, ez inglesean), baizik kasu eman behar zaio komplementuari -guantea edo guanteak, car edo cars-. Iruditzen zait gainera derrigortzea (obligatio izan gabe) irakurlea edo entzulea to komplementua da mesedegarri, zeren kasu eman behar bait zaio derrigorrez berari komplementuari despiste barik.
Nire lagun professore universitario hak Jose Luis Ormaetxea “Txipi” emaniko adibideak jarriko dut (ditut?) lehenengo eta gero beste batzuk hartuak ganik Lazarraga gure “autore” klassiko zaharrenetakoa.
Has naiten. Exempluak ganik Txipi.
Parenthesis artekoa da nik Erramunek ipinia.
Isenok etxat akordetan niri (Izenok etxataz akordetan niri). Bañe selan emengo amandriek ankak kurau tzen (Baina zelan hemengo amandreak hankak kurau eutzezan). Emon be ein tzien ederrak (Emon be ein tziezan ederrak). Orrek esin leike esautu nire anaiek (Horrek ezin leikez ezautu nire anaiak). Eran daigun kopak (Edan daiguzan kopak). Ekarrisu orreik ardixok (Ekarrizuz horreik ardiok). Ekarrik areik ardixek (Ekarrizek hareik ardiak). Emen poltzan diskuek eta liburuek daruet (Hemen poltzan diskoak eta liburuak darodaz). Arek euken mateixel batzuk … (Harek eukazan material batzuk …). Suk pentzamentu txarrak dabiltzu or buruen (Zuk pentzamentu txarrak dabilzuz hor buruan).
Segi dezadan. Exempluak ganik Lazarraga’ bidaliak Txipik.
Hemen ere parenthesiak neureak.
Onela yragaiten jat gau egunac, (Honela iragaiten jataz gau egunak). Conjuraetan oyta (sic)? deuçut gorpuçeango araguioc, (Konjuratzen deutzudaz gorputzeko haragiok). Gura deusut aguindu gure errico abantajaoc, (Gura deutzudaz agindu gure herriko abantaja hok). Berbaoc ençun eguianean, (Berba hok entzun egizanean). Esangura deusudan berbaoc, (Esan gura deutzudazan berba hok). Dacusqueçun gauça guztiez, (Dakuskezuzan gauza guztiez). Faltaoc estalico det (sic), (Falta hok estaliko ditut). Berba oec nençuanean, (Berba hoek nentzuzanean).
Aurreko guzti horrek baldin aplika baledi errazten du edo luke verbua arras euskaraz, ikasi beharretik % 100 ikasi beharrera soil erdia. Ez litzateke ikasi beharko : zaizkio, dizkigu, diezaizkioket, diezaizkigukete, neramatzan,… baizik soil forma simpleak singularrekoak zaio, digu, diezaioket, diezagukete, neraman, …
Dudarik ez dago ezen hauek dira possibilitate valiagarri eta on batzuk zabaltzen direnak erabil dezan (ditzan?) soil nahi duenak. Nire aldetik behintzat, berdin ere libre da edozein, erabiltzeko edozein forma verbal izanik ere komplikatuenak. Nahi duenak erabil beza (bitza?) bere bidea eta bideak responsableki. Horregatio, eskatzen eta exigitzen duguna da libertatea, pean norbere responsabilitatea eta zentzu ona.
Lekeitio, otsaila 23 eguaztena, 2005.
Baldin verbua -euskarazko verbua- erraztu ahal baledi ez legoke txato tzat nahi dutenak ikasi euskaraz eta batez ere gu euskaldunontzat, zeintzuk euskaraz jakin ba dakigu; kontuan hartu ze portzentaia handi bat daukagu euskaraz ez dakiena gure artean, zeintzutarik batzuk gainera nahi lukete ikasi.
Batzutan verbuari -zehatzago, flexio verbal bati- sartu behar izaten zaio hainbat informatio, nola (beste batzuren artean) ha komplementua, edo komplementu direktua, zein egoten ahal da edo singularrean edo pluralean. Esaterako: guantea galdu jako, guanteak galdu jakoz; guantea galdu zaio, guanteak galdu zaizkio. Guantea saldu leisku, guanteak saldu leiskuz; guantea sal diezagukete, guanteak sal diezaizkigukete, guantea saltzen ahal digu, guanteak saltzen ahal dizkigu.
Ikusten ahal denez flexio verbal bakotzeko ikasi beharra dago beste flexio plural bat; (% 50 + % 50 = % 100, nik deituko dudana).
Baina euskara real soziologikoan, tik aspaldiko mendeak nola ikusten ahal da ere gan Lazarraga orain deskubritua, ez dira sartzen an flexio verbala partikula pluralizateak: guantea galdu jako eta baita guanteak galdu jako, edo guantea galdu zaio eta guanteak galdu zaio. Bidenabar diodan ezen inglesean ere esaten da I buy the car eta I buy the cars. Ikusten da ezen ez dela kambiatzen verbua -flexio verbala- (ez euskaraz, ez inglesean), baizik kasu eman behar zaio komplementuari -guantea edo guanteak, car edo cars-. Iruditzen zait gainera derrigortzea (obligatio izan gabe) irakurlea edo entzulea to komplementua da mesedegarri, zeren kasu eman behar bait zaio derrigorrez berari komplementuari despiste barik.
Nire lagun professore universitario hak Jose Luis Ormaetxea “Txipi” emaniko adibideak jarriko dut (ditut?) lehenengo eta gero beste batzuk hartuak ganik Lazarraga gure “autore” klassiko zaharrenetakoa.
Has naiten. Exempluak ganik Txipi.
Parenthesis artekoa da nik Erramunek ipinia.
Isenok etxat akordetan niri (Izenok etxataz akordetan niri). Bañe selan emengo amandriek ankak kurau tzen (Baina zelan hemengo amandreak hankak kurau eutzezan). Emon be ein tzien ederrak (Emon be ein tziezan ederrak). Orrek esin leike esautu nire anaiek (Horrek ezin leikez ezautu nire anaiak). Eran daigun kopak (Edan daiguzan kopak). Ekarrisu orreik ardixok (Ekarrizuz horreik ardiok). Ekarrik areik ardixek (Ekarrizek hareik ardiak). Emen poltzan diskuek eta liburuek daruet (Hemen poltzan diskoak eta liburuak darodaz). Arek euken mateixel batzuk … (Harek eukazan material batzuk …). Suk pentzamentu txarrak dabiltzu or buruen (Zuk pentzamentu txarrak dabilzuz hor buruan).
Segi dezadan. Exempluak ganik Lazarraga’ bidaliak Txipik.
Hemen ere parenthesiak neureak.
Onela yragaiten jat gau egunac, (Honela iragaiten jataz gau egunak). Conjuraetan oyta (sic)? deuçut gorpuçeango araguioc, (Konjuratzen deutzudaz gorputzeko haragiok). Gura deusut aguindu gure errico abantajaoc, (Gura deutzudaz agindu gure herriko abantaja hok). Berbaoc ençun eguianean, (Berba hok entzun egizanean). Esangura deusudan berbaoc, (Esan gura deutzudazan berba hok). Dacusqueçun gauça guztiez, (Dakuskezuzan gauza guztiez). Faltaoc estalico det (sic), (Falta hok estaliko ditut). Berba oec nençuanean, (Berba hoek nentzuzanean).
Aurreko guzti horrek baldin aplika baledi errazten du edo luke verbua arras euskaraz, ikasi beharretik % 100 ikasi beharrera soil erdia. Ez litzateke ikasi beharko : zaizkio, dizkigu, diezaizkioket, diezaizkigukete, neramatzan,… baizik soil forma simpleak singularrekoak zaio, digu, diezaioket, diezagukete, neraman, …
Dudarik ez dago ezen hauek dira possibilitate valiagarri eta on batzuk zabaltzen direnak erabil dezan (ditzan?) soil nahi duenak. Nire aldetik behintzat, berdin ere libre da edozein, erabiltzeko edozein forma verbal izanik ere komplikatuenak. Nahi duenak erabil beza (bitza?) bere bidea eta bideak responsableki. Horregatio, eskatzen eta exigitzen duguna da libertatea, pean norbere responsabilitatea eta zentzu ona.
Lekeitio, otsaila 23 eguaztena, 2005.
Monday, February 21, 2005
Kambio txikiekin, mesede handiak
Sarri noiz ez daukagu ideiak garbi edo daukagu ideia txarrak’ ibiltzen gara noraezean lortzen dugula resultatu desegoki edo kalitatez apalak; halaxe gertatzen da gure euskal mundu syntaktikoan. Edo faltaz ideia garbiak edo hori baino makurrago dena -zein bait da gure euskal kasuan- izanik ideiak baina desegokiak eta erratuak buruz syntaxia.
Askotan aipatzen delarik syntaxia dirudi behar dela asko jakin eta sakon studiatu theorikoki, baina hori baino gehigo da batzutan ez dakigula eta sarri hareago ez dugula jakin nahi ere, ezen zer den obligatioa hon lagundu behar zaiola irakurleari -bai, diot, lagundu behar obligatorioki, ez bada ere derrigorrez-, emanik textuak modu asekiblean. Zeren irakurleak ere ba dauka bere zuzenak.
Kasurako, gaur -Gara, otsaila 20 igandea 2005, 23. or.- daukagu ondoko titulua “LABek ezezkoa eskatu zuen Baionan, Itunak langileei bizkar ematen dielako.”. Irakurleari lagunduz, nolaere bait da obligatioa hon edozein egunkari, izkiriatzen ahal zuten honelatsu “LABek ezezkoa eskatu zuen Baionan, ze Itunak langileei bizkar ematen die.” Edo “LABek ezezkoa eskatu zuen Baionan, ze Itunak bizkar ematen die langileei.”
Behar da kasu eman redaktioari, kin ideia garbiak, eta behar dira lehengo ideia zahar desegoki syntaktikoak bahetik pasatu eta hondar kaltegarriok bota zaborretara, guzia begira produzitu textu asekible, gustoso eta natural bat tzat irakurlea.
Baina hortarako behar dira argi izan edo gutienik argiago ideiak buruz syntaxia, jakin nola syntaxia ere dago menpe klaritatea ordez orthodoxia, eta gogoan ondo hartu zuzenak hon irakurleak.
Lekeitio, otsaila 20 domekea, 2005.
Askotan aipatzen delarik syntaxia dirudi behar dela asko jakin eta sakon studiatu theorikoki, baina hori baino gehigo da batzutan ez dakigula eta sarri hareago ez dugula jakin nahi ere, ezen zer den obligatioa hon lagundu behar zaiola irakurleari -bai, diot, lagundu behar obligatorioki, ez bada ere derrigorrez-, emanik textuak modu asekiblean. Zeren irakurleak ere ba dauka bere zuzenak.
Kasurako, gaur -Gara, otsaila 20 igandea 2005, 23. or.- daukagu ondoko titulua “LABek ezezkoa eskatu zuen Baionan, Itunak langileei bizkar ematen dielako.”. Irakurleari lagunduz, nolaere bait da obligatioa hon edozein egunkari, izkiriatzen ahal zuten honelatsu “LABek ezezkoa eskatu zuen Baionan, ze Itunak langileei bizkar ematen die.” Edo “LABek ezezkoa eskatu zuen Baionan, ze Itunak bizkar ematen die langileei.”
Behar da kasu eman redaktioari, kin ideia garbiak, eta behar dira lehengo ideia zahar desegoki syntaktikoak bahetik pasatu eta hondar kaltegarriok bota zaborretara, guzia begira produzitu textu asekible, gustoso eta natural bat tzat irakurlea.
Baina hortarako behar dira argi izan edo gutienik argiago ideiak buruz syntaxia, jakin nola syntaxia ere dago menpe klaritatea ordez orthodoxia, eta gogoan ondo hartu zuzenak hon irakurleak.
Lekeitio, otsaila 20 domekea, 2005.
Saturday, February 19, 2005
Irakurtzea da aktivitate visuala
Irakurketea (ez nahastu kin irakurtzea) da printzipalki eta substantzialki aktivitate zerebral eta intelektual bat, zeinaren bidez dakigu zer mezu dagoen an letraz izkiriatua. Baina aitzitik, irakurtzea (ez nahastu orain kin ikurketea) -irakurtzea bera, zein egiten da begiekin vistaz- da aktivitate visuala; gainera an irakurketarik nivel gorena ez da vokalizatzen eta ezta ere subvokalizatzen (hori lortu behar litzateke modu eta kontrol explizitoz an eskolak, baldin ongi egiten balitz irakaskuntzea hon irakurketea, zein ha irakuketea normalean ikasten da realitatean modu intuitivoz eta ikasleek bere kasa heldurik soil heltzen diren niveleraino, jakin gabe gehienetan justuki eta explizitoki zein da ikaslearen nivela hon ikakurketea).
Aitzineko hori guzi hori esanik eta presuposatuz ¿nork ukatzen ahal luke ezen errazago eta anitzez hobea denik tzat irakurlea izkiriatzea medikua gana ezi izkiriatu medikuarengana edo medikuak gana ezi mendikuengana? Refexio hau eragin dit tituluak (hon psykhologo eta sexologo Begoña Labaien) “Sexologoarengana jotzen duena oso ausarta da” zein niri zait avalantxa bortitz visual gogorregia, baina ¿ez al litzateke errazago eta hobe irakurtzeko izan balitz “Sexologoa gana jotzen …”? Behar litzakeke jakin zerbaixka ere buruz hizkuntz ekonomia, baina agian sobera sarturik gagozke zurrunbiloan hon normativatitis akutua.
Gainera gure euskal tradizioa hortik ere joan da -medikua gana eta medikuak gana- (aktualki ere, ez dago besteri baizik ikusi Herria astekaria hon Baiona).
Lekeitio, otsaila 19 zapatua, 2005.
Aitzineko hori guzi hori esanik eta presuposatuz ¿nork ukatzen ahal luke ezen errazago eta anitzez hobea denik tzat irakurlea izkiriatzea medikua gana ezi izkiriatu medikuarengana edo medikuak gana ezi mendikuengana? Refexio hau eragin dit tituluak (hon psykhologo eta sexologo Begoña Labaien) “Sexologoarengana jotzen duena oso ausarta da” zein niri zait avalantxa bortitz visual gogorregia, baina ¿ez al litzateke errazago eta hobe irakurtzeko izan balitz “Sexologoa gana jotzen …”? Behar litzakeke jakin zerbaixka ere buruz hizkuntz ekonomia, baina agian sobera sarturik gagozke zurrunbiloan hon normativatitis akutua.
Gainera gure euskal tradizioa hortik ere joan da -medikua gana eta medikuak gana- (aktualki ere, ez dago besteri baizik ikusi Herria astekaria hon Baiona).
Lekeitio, otsaila 19 zapatua, 2005.
Friday, February 18, 2005
Ni galdu egiten naiz
Ni galdu egiten naiz
Ez dut izkiriatzen hau agertzeko neure kasuistika personala, baizik to kommunikatu phenomeno sozial zabalagoa. Nik urteetan, urte askotan, segitu ukan dut euskararen mundua, bai bere dimensio idatzizkoan nola berbazkoan, baina halan ere aurkitzen naiz diffikultate serioekin -nahi baino sobera serioagoak eta sarriagoak- aurrean euskara idatzia.
Halan da ze, esaterako, noiz irakurri dut titular periodiskiko hau “Ezezko botoaren aldeko agiria sinatu dute 256 euskaltzalek” -an Berria egunkaria, otsaila 17- egin zait konprenitzea guziz normala, baina aitzitik noiz irakurri dut bere subtitularra “Ituanak hizkuntz eskubideak ez dituela bermatzen eta euskararen normalizaziorako galga dela esan dute” geratu naiz groggy lez durduzatua ezin ulertuz bezala ongi eta zitzaidan eskapatzen mezua, berba batean galtzen nintzen. Berdin gertatu zait kin artikulu bereko extraktoa non agertu ohi dira hak ideia printzipal edo relevanteak, “Hizkuntzak baztertzen dituen itunari erantzuteko tresna izan nahi du ekimen honek” (Julen Kaltzada, euskaltzalea).
Ni seguru nago ezen hemen barnean agiri da problemea hon redaktatzekoa, ongisko redaktatzekoa eta berbaz ere expresatzekoa ganoraz, izan dakion irakurleari edo entzuleari mezua normalago, naturalago eta -behintzat inkonzienteki ere- trankilago.
Bada, bestela holakook uzten gaituzte groggy eta gabe gogoa hurrengoan animatzeko irakurtzera euskaraz.
Erramun Gerrikagoitia.
Lekeitio, otsaila 18 barikua, 2005.
Ez dut izkiriatzen hau agertzeko neure kasuistika personala, baizik to kommunikatu phenomeno sozial zabalagoa. Nik urteetan, urte askotan, segitu ukan dut euskararen mundua, bai bere dimensio idatzizkoan nola berbazkoan, baina halan ere aurkitzen naiz diffikultate serioekin -nahi baino sobera serioagoak eta sarriagoak- aurrean euskara idatzia.
Halan da ze, esaterako, noiz irakurri dut titular periodiskiko hau “Ezezko botoaren aldeko agiria sinatu dute 256 euskaltzalek” -an Berria egunkaria, otsaila 17- egin zait konprenitzea guziz normala, baina aitzitik noiz irakurri dut bere subtitularra “Ituanak hizkuntz eskubideak ez dituela bermatzen eta euskararen normalizaziorako galga dela esan dute” geratu naiz groggy lez durduzatua ezin ulertuz bezala ongi eta zitzaidan eskapatzen mezua, berba batean galtzen nintzen. Berdin gertatu zait kin artikulu bereko extraktoa non agertu ohi dira hak ideia printzipal edo relevanteak, “Hizkuntzak baztertzen dituen itunari erantzuteko tresna izan nahi du ekimen honek” (Julen Kaltzada, euskaltzalea).
Ni seguru nago ezen hemen barnean agiri da problemea hon redaktatzekoa, ongisko redaktatzekoa eta berbaz ere expresatzekoa ganoraz, izan dakion irakurleari edo entzuleari mezua normalago, naturalago eta -behintzat inkonzienteki ere- trankilago.
Bada, bestela holakook uzten gaituzte groggy eta gabe gogoa hurrengoan animatzeko irakurtzera euskaraz.
Erramun Gerrikagoitia.
Lekeitio, otsaila 18 barikua, 2005.
Monday, February 14, 2005
Oker erabaki dena amnistiatu (edo zuzendu)
Euskaltzaindia XXI. mendean izeneko serie reportaietan an Berria egunkaria izkiriatu du hak Inazio Mujika -otsaila 13 domekea- titulatzen Euskaltzaindia eta lehentasunak. Nahi duenak osorik irakurri hantxe dauka eskura, baina orain nahi dudana da egin zenbait kommentario fokalizatu nabarmenduz zenbait puntu.
Eskatzen diona Akademiari hak Inazio Mujika da aurren-aurrenik ezen Akademiak jarrai ditzala hurbiletik sortzaileen (kreatzaileen) kezkak; ulertuz sortzailetzat literatur egileak, saioegile, itzultzaile, kazetari, irakasle, … Ezingo da esan hori txarto dagoenik. Ez dakidana da ea Akademia dagoen zerratu samar horiei.
Beste paragrapho batean diosku hak I. Mujika errepikatuz lez lehengo ideia ezen “Adi egon behar luke Euskaltzaindiak … egunero idazten denari, itzultzen denari, eguneroko arazoei ematen zaien konponbideei.” Aitzineko hau da, zelanbait, antzekoa ganik lehen esan dena, baina baita logikaz betea.
Azkeneko phrasean hon artikulua ondokoa dio kommentatuz erabaki oker edo desegokiak: “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea, gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea baino”. Hartu arnasea trankil, ez daukagu presarik. Esan nahi zukeela seguruenik ere “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea ezi gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea”. Hemen ere arnasea baina txikiagoa horregatio. Dudarik ez dago ezen oker egina behar dela lehenbaitlehen amnistiatu, konpondu eta korregitu. Hau ere, hau azken kommentario hau, kasik ez zegokeen zertan egin behar ere gutiago Akademia bati, baina nire ustez dago ederto egina, zer hel ere! Nik gainera gehituko nuke ze oker egina beti -edo behintzat ia beti- dela hobe konpontzea eta soluzionatzea ezi utzi bere oker hortan.
Behar lirateke amnistiatu zenbait hitz orthographikoki, h. n., erribonukleiko (ribonukleiko), errifle (rifle), … intsulina (insulina), sentsibilitate (sensibilitate),… pastila (pastilla), patruila (patruilla),…bolumen (volumen), baselina (vaselina),… eta hainbat hitz gehiago amnistiatu kulturalki. Amnistia osoa euskareari.
Erramun Gerrikagoitia,
Lekeitio, 2005 otsaila 14, astelehena.
Eskatzen diona Akademiari hak Inazio Mujika da aurren-aurrenik ezen Akademiak jarrai ditzala hurbiletik sortzaileen (kreatzaileen) kezkak; ulertuz sortzailetzat literatur egileak, saioegile, itzultzaile, kazetari, irakasle, … Ezingo da esan hori txarto dagoenik. Ez dakidana da ea Akademia dagoen zerratu samar horiei.
Beste paragrapho batean diosku hak I. Mujika errepikatuz lez lehengo ideia ezen “Adi egon behar luke Euskaltzaindiak … egunero idazten denari, itzultzen denari, eguneroko arazoei ematen zaien konponbideei.” Aitzineko hau da, zelanbait, antzekoa ganik lehen esan dena, baina baita logikaz betea.
Azkeneko phrasean hon artikulua ondokoa dio kommentatuz erabaki oker edo desegokiak: “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea, gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea baino”. Hartu arnasea trankil, ez daukagu presarik. Esan nahi zukeela seguruenik ere “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea ezi gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea”. Hemen ere arnasea baina txikiagoa horregatio. Dudarik ez dago ezen oker egina behar dela lehenbaitlehen amnistiatu, konpondu eta korregitu. Hau ere, hau azken kommentario hau, kasik ez zegokeen zertan egin behar ere gutiago Akademia bati, baina nire ustez dago ederto egina, zer hel ere! Nik gainera gehituko nuke ze oker egina beti -edo behintzat ia beti- dela hobe konpontzea eta soluzionatzea ezi utzi bere oker hortan.
Behar lirateke amnistiatu zenbait hitz orthographikoki, h. n., erribonukleiko (ribonukleiko), errifle (rifle), … intsulina (insulina), sentsibilitate (sensibilitate),… pastila (pastilla), patruila (patruilla),…bolumen (volumen), baselina (vaselina),… eta hainbat hitz gehiago amnistiatu kulturalki. Amnistia osoa euskareari.
Erramun Gerrikagoitia,
Lekeitio, 2005 otsaila 14, astelehena.
Sunday, February 13, 2005
Preseak gainezka egin du
Asian, an Pakistan, akzidente handi katastrofikoa izan da eraginik sekulako kalteak eta ere heriotzak. Berori gertatu da Shadi Kor izeneko presan, guzia zeren urak gainez egin du. Notizia horren titularra da an Berria egunkaria ondokoa: Presa batek gainezka egin eta 60 lagun hil dira gutxienez. Titular hori ongi redaktaturik dago zeren ederto ulertzen da mezua eta ez du aitzakiarik euskara aldetik.
Dudatzekoa dena da ezen triskantza handi hori izatea kausaz urak gainez egin, zeren gainera irakurri dugu beste medio batzutan ze presea hautsi da. Probableago dateke izatea katastrofe hori kausaz presea hautsi da ezi urak gainez egin du.
Informativo batean, nola bait da edozein egunkari, importantea da ere mezuaren, mezuaren beraren, kalitatea, gertakaria bera. Izan eta gertatu ahal dena da baita ezen presea hautsi da zeren urak gainez egin du, baina mezu informativoak kalitate handiagoa du batean ezi bestean (edo hautsi da, edo gainez egin du).
Erramun Gerrikagoitia,
Lekeitio, 2005 otsaila 12, zapatua.
Dudatzekoa dena da ezen triskantza handi hori izatea kausaz urak gainez egin, zeren gainera irakurri dugu beste medio batzutan ze presea hautsi da. Probableago dateke izatea katastrofe hori kausaz presea hautsi da ezi urak gainez egin du.
Informativo batean, nola bait da edozein egunkari, importantea da ere mezuaren, mezuaren beraren, kalitatea, gertakaria bera. Izan eta gertatu ahal dena da baita ezen presea hautsi da zeren urak gainez egin du, baina mezu informativoak kalitate handiagoa du batean ezi bestean (edo hautsi da, edo gainez egin du).
Erramun Gerrikagoitia,
Lekeitio, 2005 otsaila 12, zapatua.
Subscribe to:
Posts (Atom)