Errazago

Titularrak dio (Berria egunkaria):

• Blair eta Ahernek Ipar Irlandako hauteskundeak martxoaren 7an izango direla baieztatu dute

edo

• Blair eta Ahernek .......................... baieztatu dute

Errezago:

• Blair eta Ahernek baieztatu dute Ipar Irlandako hauteskundeak martxoaren 7an izango direla

edo

• Blair eta Ahernek baieztatu dute martxoaren 7an izango direla Ipar Irlandako hauteskundeak

edo

• Blair eta Ahernek baieztatu dute ze martxoaren 7an izango dira Ipar Irlandako hauteskundeak

Zergatik ez da hartzen kontuan irakurlea, ez ote da izkiriatzen tzat irakurlea? Zergatik komplikatu mezua redaktaturik zail informativoki? Ba ote du zuzenik irakurleak? Eta euskal irakurlearen zuzenak non dagoz? Nik ezin dut ulertu.

Tartean sarturik mokordo alferreko handia

Ba dira unitateak merezi ez dutelak apurtzerik merezi baldin ez bada arrazoi handiren bat hortako, apurtzeko eta gainera barnean, unitatearen barnean, sartzeko zerbait zein joan ahal da ere perfektuki beste leku batean gabe apurtu delako unitate hori.

Halan ikusten dugu (Berria, urtarrila 30):

Fiskaltzak ez du Auzitegi Nazionalak De Juanaz hartutako azken erabakiaren kontra egingo

non unitatea da ez du kontra egingo baina Berria-koek apurtu duten

ez du ......................................... kontra egingo

Izan ziekekeelarik perfektuki gabe eten hori non sartzen dute informatione parrazta:

Fiskaltzak ez du kontra egingo Auzitegi Nazionalak De Juanaz hartutako azken erabakia

Xabier Kintana akademikoak dioena buruz syntaxia

Hauxe emaila hartu nuen ganik akademiko Xabier Kintana (herenegun, martitzena 23 urtarrila 2007) erantzunez neure post honi "Eta beste modu hontara".

Erramun adiskidea:

Mila esker zure mezuengatik. Sintaxiaren beste posibilitateak aipatzen dituzu. Horiek, jakina, infinituak izan daitezke, baina kontua da hizkuntza bakoitzak, bere eboluzio propioaren aribidean, horietako batzuk bereganatu eta hobetsi dituela. Eta horiek gertatu dira, besteak beste, bere nortasunaren ezaugarri linguistiko propio. Tipologiari dagokionez, ondo dakikezunez, badira S (subjektua) V (aditza) eta O (objektua) ordenatzeko eran aukera ezberdinak: semitar hizkuntzek VSO hobesten dute, europar mintzaira askok SVO, latinak eta euskarak, aldiz SOV. Erdaren eraginez zuri errazagoa, logikoagoa eta ederragoa iruditzen zaizu SVO delakoa, euskal tradiziokoa gaitzetsiz. Zergatik ez zoaz japoniarrengana gauza bera predikatzen? Haiek ere SOV tipoko mintzaira daukate, eta segur aski horregatik daude hain atzeraturik.

Deklinabidea darabilgulako, berriz, jo eta ke ari zara "tik etxe" gisako aldaketak predikatzen. Zergatik ez diezu espainolei ingelesez "the father's house" esaten dutelako argudioa erabiliz, berek eskuarki "la casa del padre" diotenaren ordez "la padre de casa" esan dezaten, horrela ingeles aurreratuagoen itxura logikoago hori lortzeko? Edo errusiarrei beren deklinazio aberatsa ken dezatela predikatzen?

Zer eta nolako logikaz eta erraztasunaz ari zara baina? Espainolenaz? Munduko hizkuntza gehienak eranskariak dira, hots, euskararen antzekoak, eta horietako asko hiztunen kopuruetan ere ez dira nolanahikoak (japoniera, turkiera, georgiera, hungariera, finlandiera, kitxua, nawatl eta Amerikako indiar guztienak....), hortaz, lotsatu behar al dugu euskaldunok garen bezalakoak izaten segitu nahi dugulako?

Gauza batean konforme nago zurekin: gehiegikeriak eta abusuak ere egin daitezke sintaxian eta egin egiten dira, eta horiek kasu batzuetan errazago esan litezkeen. Baina, Erramun, ez al zara konturatzen, "etxetik" barik "tik etxe" bezalako aldrebeskeria, inon esaten ez dena eta euskara ere ez dena (ez erraza, ez zaila, hori ez baita ezer) predikatzen diguna, ez dela inoren gehiegikeriak salatzeko pertsonarik egokiena? Fitsa eta gapirioarena ahantzia al duzu?

Badakit ez dela erraza non eta Euskal Herrian, normaltasunaz mintzatzea eta oreka gordetzea, baina, serioski esanik, zer uste duzu erantzunen lieketela Espainian gaztelaniaz zerorrek predikatzen dituzun gisako "soluzioak" proposatuko lizkieketenei? Zer iritziko liokete halakoari? Nik neuk behintzat, onerako ala txarrerako ote den guztiz segur ez banago ete, aspaldian erabaki dut gurean ezin jo daitekeela normaltzat beste inon, geure egoera berean egonik, inondik ere normaltzat hartuko ez litzatekeena. Eta horrek errealitatea neurtzeko parametrotzat balio dit. Pertsona, gizarte eta hizkuntza guztietan badira kontraesanak, historian sortu eta harrezkero herrestan eramaten direnak, baina puntu bateraino giza abereon izaeraren osagaiak dira, geure nortasun bereziaren ezin kenduzko akatsak, azaleko oreinak edota sudur luzea edo hanka okerrak bezalakoak, eta askotan horiekin bizitzera ohitu behar dugu. Logikoak al dira gaztelaniaz, boda lat. vota, sing. votum, coger coxer, coller, colli(g)ere, abuelo lat avus, moduko grafiak ala? Eta nork proposatzen du horien idazkera aldatzeko?

Besterik gabe, adeitasunez eta adiskidantzaz agurtzen zaitu

Xabier Kintanak

(Barkatuko al dit Xabierrek kendu behar izana azken aurreko phrasean seinuak hon txikiago ezi [Logikoak al dira ... moduko grafiak ala?], ze bestela ez zuen onhartzen hak HTML publikatzea; barkatu eta diskulpatu koska hori, ez nekien zelan konpondu egin dudan arren mila ahalegin kin neure zazpi ahalak)

Elurra mara-mara eta endreduak bide bazterretan

Irakurri ahal dugu ondoko titularra (Berria, eguaztena 24 urtarrila 2007, lehenengo or):

Neguko lehen elurteak eragozpen bat baino gehiago sortu du errepideetan

eta azpian hauxe subtitulua:

Elurraren eta txingor zaparraden ondorioz, errepide sare nagusiko A-15 eta A-8 errepideak itxi behar izan dituzte, eta Loitiko mendatean, Nafarroan, 26 urteko mutil bat hil da, elurra kentzeko makinak jota

non, seguru, subtitular hau redaktatu ahal da ere beste modu hontara:

Elurraren eta txingor zaparraden ondorioz itxi behar izan dituzte errepide sare nagusiko A-15 eta A-8 errepideak eta Loitiko mendatean, Nafarroan, 26 urteko mutil bat hil da, elurra kentzeko makinak jota

Baina hasten bagina diskutitzen edo kommentatzen ea zein textu da hobea aldetik informatu ongi eta bizkor irakurlea' batzuk hasten lirateke esaten euskara da SOV hizkuntza edo da SVO hizkuntza edo OVS hizkuntza edo beste horrelako zeozer. [S: subjektua, V: verbua, O: objektua]

Entzunik argudio hori esan ahal da eta zer ardura du horrek euskaldunarentzat, euskaldunontzat? Guk nahi duguna da, publikoak nahi duena da izatea ongi informatua, qualitatez informatua, ahalik hobekien informatua izatea. Bai, hori, izatea ongi informatua eta bizkor edo bizkorren. Dramatismo barik baina hori da nahi duena irakurleak valiaturik gainera bere zuzena, zuzen inukatuzkoa.

Eta beste modu hontara?

Irakurri ahal dugu honako titulu hau (Berria, martitzena 23 urtarrila 2007)

• ETA bakartzeko alderdien arteko batasuna lortzen saia dadila eskatu dio Zapaterok PSOEri

eta redaktatu balitz edo redakta baledi beste modu hontara, zer?

• Zapaterok eskatu dio PSOEri saia dadila lortzen alderdien arteko batasuna ETA bakartzeko

Nik sentitzen dut -eta ere beste edozeinek?- modu logikoagoa transmititzeko informationea. Nik hartzen eta jasotzen dut informationea bigarren possibilitate hortan modu trankilagoan psykhologikoki (ote da soil nire subjektivismoa?). Nik bai sentitzen dut, ba al da bestela sentitzen duen nehor?

Zein arrazoi dago, kulturalki (edo linguistikoki)?

Nahiz-eta ba diren pensatzen dutenak (edo esan daroenak) ze orthographiak ez duela importantziarik behintzat handirik ni ez naiz horietarikoa. Nik uste daroat ze ba duela importantziarik orthographiak eta handia gainera. Behintzat ez genduke heldu behar absurduetara nola esaterako izkiriatu boseoa ordez boxeoa, zorionez ez gara heltzen hein hortara.

Gaur -zapatua 20 urtarrila 2007- ikusten dugu Berria egunkarian propagandea hon liburu bat (liburua doan!) (13 or) titulatzen

sukaldaritza begetarianoa etxean erraz prestatzeko

Zergatik komeni zaigu izkiriatzea begetariao ordez vegetariano (zein azken forma hau bait da originala)? Zer txarrik du vegetariano hitzak edo kulturalki edo linguistikoki? Nork erantzun lezake? Behintzat erabakitzen dutenak ba dukete obligationea erantzuteko eta erantzuten ez badute zergatik harritzen dira akkusatzeaz hon irresponsabilitatea. Ala galdereak ez al du ezein zentzurik?

Arren: avisuak aurreratu. Arren

Sarri izkiriatzen dut buruz diffikultateak aurkitzen ditudanak neure ibilbidean, orduan ba, dira post hauek nolabait reflexua hon gure realitatea an euskarazko textuak, bedere realitate mugatua an dimensione personal eta individuala.

Modu hontan hasten da lehenengo paragraphoa (Berria, eguaztena 17 urtarrila 2007):

Juan Jose Ibarretxe akusatuen aulkian eseriko da bi aste barru. Batasuneko ordezkariekin izaniko bileraren ondorioz ireki zion auzibidea EAEko Auzitegi Nagusiak Eusko Jaurlaritzako lehendakariari, eta aurrera jarraitu du, arrazoi beragatik alderdi politikotako ordezkarien auzibideak bertan behera geratu ziren arren.

Baina ez al da ulertzen errazago mila beder hontara, paragrapho hori?

Juan Jose Ibarretxe akusatuen aulkian eseriko da bi aste barru. Batasuneko ordezkariekin izaniko bileraren ondorioz ireki zion auzibidea EAEko Auzitegi Nagusiak Eusko Jaurlaritzako lehendakariari, eta aurrera jarraitu du, nahiz-eta arrazoi beragatik alderdi politikotako ordezkarien auzibideak bertan behera geratu ziren.

Beste leku batean -beste pagina batean (22an)- ikusten dut nabarmendua eta aterea textu gorputzetik honako aipua:

Kubako agintariek ez dute Fidel Castroren osasun egoerari buruzko albiste berririk eman

Baina ez al litzateke ulergarriago eta hobeto informativoki:

Kubako agintariek ez dute eman Fidel Castroren osasun egoerari buruzko albiste berririk

edo

Kubako agintariek ez dute eman albiste berririk Fidel Castroren osasun egoerari buruz

edo

Kubako agintariek ez dute eman albiste berririk buruz Fidel Castroren osasun egoerea

edo

Kubako agintariek ez dute eman albiste berririk buruz osasun egoerea hon Fidel Castro

Ikusi eta observatu ahal den lez ba dago aukera bat baino gehiago, al dira baina aukera edo possibilitate synataktikook batzuk hobeak ezi besteak, informativoki eta diskursivoki?

Nork hartzen du hau titulua tzat erraz eta normal

Gauza guti dago munduan zein egin ahal da modu exklusivo bakarrean eta beraz sarri egon ohi dira possibilitate differenteak zeintzu izan ohi dira antzekoak baina baita batzutan nahikoa differenteak. Halan egiteko salata russo bat ba dago modu eta varietate aski differenteak izanik ere guziak salata russo.

Loturik geurera dio hontara bere titularrean Berria egunkariak (domekea 14 urtarrila 2007):

• Ricek dio bake elkarrizketen xedea estatu palestinarra eratzea dela

Nori eta zeini iruditzen zaio titulu hori ulertzeko erraza eta normala? Baina ba zeuden beste possibilitate gehiago ere hori redaktatzeko nola:

• Ricek dio bake elkarrizketen xedea dela estatu palestinoa eratzea

• Ricek dio ze bake elkarrizketen xedea dela estatu palestinoa eratzea

• Ricek dio ze estatu palestinoa eratzea dela bake elkarrizketen xedea

• Ricek dio ze estatu palestinoa eratzea da bake elkarrizketen xedea

Possibilitate gehiago ere ba dagozke baina iruditzen zait ze hemengo guzietan erabili izan dena an Berria egunkaria da gutiago informativoena, hori neure irudipena. Eta besteona?

Hainbatek diote ... diotena

Titularrak dakar (Berria):

Hainbat legelarik diote "bake prozesu sendoa eta atzeraezina errekuperatzeko" lanean segitu behar dela

Baina

Hainbat legelarik diote lanean segitu behar dela

Hori da diotena eta gero nahi bada gehiago gehitu eta biribildu' hori ere egin ahal da:

Hainbat legelarik diote lanean segitu behar dela "rekuperatzeko bake prozesu sendua eta irreversibllea"

Zenbat sufritu behar du alferrik euskaldunak noiz nahi du irakurri euskaraz!

Ba da diferentziarik informatzean

Egunkari batek informatzen ditu bere irakurleak hontara, titular honekin:

Elkarrizketari eusteko eskatu die gatazkako aldeei Europako Parlamentuko Friendship babes taldeak

Beste egunkari batek (beste hizkuntza batean) buruz notizia berbera beste titular honekin:

El grupo de apoyo europeo remarca la necesidad del proceso

Partikulak -prothesiak- tartekatu geure buruen lagungarri

Berria-ko aurreko orrian dator titular hau eta ondoko subtitularra (eguaztena 20 abendua 2006):

Titulua:

Hiltzera zigortuak Libian, GIBa zabaltzea egotzita

Subtitulua:

EBk gaitzetsi egun du ustez 400 ume baino gehiagori GIBa kutsatzeagitik bost erizain eta mediku bati jarritako heriotza zigorra

Hemen bigarrengo hontan phrasea da:

EBk gaitzetsi egun du zigorra ...

edo

EBk gaitzetsi egun heriotza zigorra ...

edo

EBk gaitzetsi egun du jarritako heriotza zigorra ...

edo

EBk gaitzetsi egun du [ustez 400 ume baino gehiagori GIBa kutsatzeagitik bost erizain eta mediku bati] jarritako heriotza zigorra

Exemplu hontan ez al da ikusten handicap bat hon corpusa edo gorputza hon euskara? Ote dago hori ukatu ahal duenik eta deus esaten ez duenik? Egin ahal dena ere da ukatu problemea eta moztu eta ebagi informationea edo bestela, nola horko exempluan, itxaron behar kasik eternalki eta ez ulertu ondo phrasea, mezua.

Eta holako kasutarako asmatzen edo inventatzen balitz partikula batzuk erabiltzeko nola prothesiak izateko partikula artikulante batzuk zer pasatzen litzateke? Ez al dugu erabiltzen eta tartekatzen geure gorputzetan ere prothesiak noiz daukagu beharra hortako? Seguru lekarkela mesede eta lasaitasuna redaktore euskaldunei. Besterik da nahi ez izatea onik euskararentzat aitzakiatuz direla kalkoak, nola kalkoa ere izan zen hartzea argi elektrikoa aspaldi, baina kalko ona.

Ona bada guzia da on.

Patra, Grezia, barikua 5 urtarrila 2007