Urthe asco da (esango nuque ascoz guehiago ze 40) hartzen dudala postaz Argia astecaria zeren naiz abonatua. Bethi (edo ia bethi) iracurtzen dut articulua e Aritz Galarraga zeren gustatzen zait hangoa eta gainera ikasten ditut gauzac nic ez daquidanac.
Harritu nau baina oraingoan ikustearequin ze ari zela buruz cocktail bat ipini du zela (hori cocktaila)
gaindiezina
Pensatu dut nic neure baithan (baldin supposatu badut zuzen) ze esan nahi zuela
insuperablea
Beraz confirmatzeco nire hypothesia, joan naiz ki Elhuyar hizteguia an intenet eta ikusi dut ea gaztelaniazco insuperable hitza nola den euscaraz (bere aburuz claro, zeren ascotan dira equivalentziac lar dudosoac izaiteco zuzenac eta ere admisibleac) eta hara! exacto dakar ze erdarazco insuperable da euscaraz
gaindiezin
Beraz, eguia date ze noiz ipini den articuluan
gaindiezina
da adierazteco
insuperable
Euscal lexicoguintza oraingoa (modernoa?) da -haimbat puntutan- dudagabequi anhitz invalidoa eta lar trausquila. Merezi duena indudablequi revisione zentzuzcoa eta viablea an gure XXI. mende oraingoa.
Nic ez dut berdin captatzen entzunic (edo iracurriric) bi mezu hauec:
cocktail gaindiezina
edo
cocktail insuperablea
Zuc iracurle hartzen al dituzu tzat equivalente eta elkarren trucatzeco: gaindiezin eta insuperable? Nic captatzen dut differente, ez gauza bera.
14 comments:
"Ezin hobea" edo esango nuke nik. Insuperable eta gaindiezin sinonimoak iruditzen zaizkit funtsean.
Expresatu ahal da modu ascotara hori sentimentua, esateraco "ezin hobea" (zeuc diozun lez) edo zoragarria, edo demasa, edo seculacoa, edo etc. Modu asco legozque, seguru an eremu semanticoco spacio hori.
Diozun lez, Gilen, funtsean -analyticoqui- synonimoac dira bai zeren gaindiezin eraikia da -izan da- gain bere componenteac e gaztelerazco insuperable (in + superable) baina aparte funtsean an bere realitate social eta communicativoa esango nuque nic ze -insuperable eta gaindiezin- dira ossoqui differenteac an beren transmisione sentimental eta conceptuala.
Ez da berdin captatzen -intensitatez, ...- entzunic edo iracurriric lagun baten ganic
zure cocktaila dago insuperablea
edo
zure cocktaila dago gaindiezina
Bigarren auquera hori gainera entzunic euscaldunic guehienac -nire ustez- ez luquete ezer ulertuco. Ezagutzen al dugu euscal populuaren perceptionea? ¿Zembat ezagutzen dugu egungo euscalduna bizi dena an XXI. mendea? Zer deritchozu Gilen ki hemen esana?
Zuk hor insuperableri ematen diozun zentzua exklusivoki espainolarena dela, ez euskararena ez ondare internazionalarena. Ni erabat kontra nago euskararen redukzionismo espainolista horri, dakizunez.
Izan leique, Gilen, arrazoi izatea zuc diozun hortan. Baina ni (eta beste asco) gagoz influenciatuac ganic gagozena de facto, da hori (izanic on edo gaizto) insuperablea eta inevidablea [hau bigarrena, arauz Elhuyar: saihetsezina edo ezinbestekoa edo halabeharre(z)koa].
Bakotza (induvidualqui edo grupalqui) gagoz influenciatuac ganic factore differenteac conscientequi edo inconscientequi, malerusqui edo zorionez.
Zain nago bethi zure apportationeei Gilen, esquerrac.
Beharba, Gilen, commentatu ahal duzu kin zure ikuspuntua buruz ondocoa dioena Elhuyarrec.
insuperable
1 adj. gaindiezin
obstáculos insuperables: oztopo gaindiezinak
2 adj. ezin hobe, hobeezin, berebiziko, berealdiko, egundoko
esta bebida es insuperable: edari hori ezin hobea da
Zer esango dut ba, badirudi bat gatozela Elhuyar eta biok. Lehen adieran, nik "ezin gaindituzko" ere ipiniko nuke.
Niri iruditzen zait ze erabiltzea adierazteco insuperable (zein jada da euscal hitza) "ezin gaindituzko" forma dela recurso explicativoa nola erabili nahi balitz "ezin dena gainditu" edo "ezin dena superatu".
Gainera, nic ez dut ulertzen zer differentzia dagoen arten lehen adiera eta 2. adiera. ¿Zergatic dagoz adiera diffente 2 hitz hortan, an insuperable? ¿Zergatic zathitu da bi adieretan?
Lehenengoan subjektua oztopo, zailtasun edo muga bat da, bigarrenean kalitatea.
Hona, Josuk egiten dituen derivatu familien ildoan, insuperable-ren familia semantikoa, hala maileguz nola euskarazko hitzez osatua, denak ere euskaraz erabiltzekoak:
insuperable = gaindiezin
inbatible = garaitezin
insurpasable = iraganezin
insurmontable = xitezin
invinzible
inprenable [esp. inexpugnable]
invulnerable
indomitable = menderakaitz
indominable = menderaezin
indomable = hezigaitz
insubmetible
insubjektable
insubjugable
inkonkistable
Horietako batzuk, egia da, "bikain" adierazteko erabil daitezke, baina hizkuntza bakoitzak bere hautua egiten du:
espainolak, insuperable
ingelesak, unbeatable, unsurpassable eta unsurpassed
frantsesak, insurpassable
Esquerric asco Gilen. Seguru ba dudala asco ikasteco ondio.
Nolanahi, adiera biac dagoz an Elhuyar nola adj., lehenengoa eta bigarrena eta horrexe gatic ez nuen ikusten differentziaric.
Bide batez guehitu nahi dut ze, atzo ikusi eta entzuan nuen an Herri txiki Infernu handi programma e ETB1 erabiltzen zuela herritar batec (Morga herrian) inimitable hitza, verba eguiten zuela euscaraz.
Beguiraturic an Elhuyar hizteguia inimitable nola euscal hitza dio ze hori verbea ez dago hizteguian. Ostera beguiraturic nola erdarazco hitza dio ondocoa
imitaezin eta antzeratu ezin.
Nic eguia ez dut entzun secula holaco terminoac euscaldunen ahotan. ¿Zuc zer deritchozu baldin oppinioneric baduzu horren gainean? ¿Permitibleac othe dira holaco equivalentziac, translationeac?
Nire aburu personalean dagoz auquera biac e Elhuyar -imitaezin eta antzeratu ezin- realitatez campo eta ez dira admisibleac.
Gauza bat, Erramun, nik uste Elhuyar hiztegiak idatzizko hitzak biltzen ditu: liburuak, prensa... beharbada audiovisualen bat ere. Baina herritarren hizketa ez du zuzenean jasotzen, eta ondo deritzot. Izan ere, nola neurtu noiz ari diren euskaraz edo erdaraz, noiz euskaraz tarteka erdal hitzak sartuz edo alderantziz, noiz esaldi bat euskaraz eta beste bat erdaraz...? Ezinezkoa da bereizketa egitea, dena onartu beharko litzateke, eta orduan aurrez asumitu beharko genuke hiztegi hibridoa egingo dugula, ez euskarazkoa. Euskaldunok onartuko ote genuke un idioma hibrido bat por hizkuntza nacional? Zenbat denbora necesitaría para derretirse en el español? Horregatik idazten dena da kriterioa. Eta izkribuz, insuperable, inimitable eta abar hutsaren hurrengo dira, edo beste barik hutsa (eta nik onargarriak deritzet, e!).
Ulertzen dut esan duzuna Gilen baina nic ez dut zuc daucazun criterio eta sensibilitate lexical bera onhartzeco euscarazcotzat verbac edo refusatzeco verbac dutenac existentzia real socilogicoa an arlo mintzatua.
Ikusten dut zuc aiphatu philosophia lexical hortan (personalizatua zugan edo edozeinengan izanic individualqui edo collectivoqui, edo grupalqui edo institutionalqui) dagoela an conceptione hori desconfiantza edo incluso mespretchua gana euscara mintzatua eta zein perceptione hori evidentequi ez da zileguia eta ezta ona tzat euscara eta berdinqui batez ere tzat euscaldunac zeintzuc nahi duten erabili euscara euren relationetan modu aberatsean lexicalqui. Conceptione edo philosophia lexical horrec du -ez duque- euscara amputatzen bethi, guehiago edo gutiago.
Esateraco, demagun italiano hizcuntzaco hizteguietaco hitzac behar dute izan verba guehienac constatableac guero an italianoen conversationeac. Euscaraz, berdin.
Euscaraz ba dira hitzac soilic hartu direnac gaztelaniatic ezinbestean nola ere ba diren hartuac soilic frentzesetic, nola esateraco gasolina edo ezantza. Dira verba ugarisco horiec inevitablequi (tamalez edo zorionez) hartuac tik gagozen situatione real actuala, linguisticoa eta politicoa.
Beraz, euscaran (nola esango nuque edozein hizcuntzatan) lexicoac generalean, nola vocabularioac restringituago, behar luque izan hartua ez soilic tik izquiriozco ithurria baizic harturic ere haintzat hizcuntza mintzatua, emanic emari lexical bakotzari berea, behar litzaquen importantzia. Nulatu gabe batac bestea, gabe amputatione caltegarriric, harturic batac bestea elkarren lagungarri eta euscaldunaren mesedegarri.
Oker ez banago eta ondo ulertu badut lexikografiaren funtzionamendua, Erramun, testuetan agertzen ez diren hitzek ez dute lekurik inongo hiztegi jeneraletan, ez espainolez, ez frantsesez, ez italianoz, ez beste ezein hizkuntzatan.
Zuk defenditzen dituzun hitz gehien-gehienak (eta haietako asko erabiltzearen aldekoa naiz) ez daude testuetan. Eta zergatik ez daude? Ba euskaldunek, idazten duten bakoitzean, erabakitzen dutelako hitzok testuetan ez erabiltzea.
Gero zuk jotzen duzu Elhuyarrekoen eta beste batzuen kontra, prevarikazioaz akusatzen dituzula. Hala egitean, Erramun, mespretxatu egiten dituzu milaka euskaldun alfabetaturen hautuak, zuk nahi duzuna egiten ez dutelako.
RAEren hiztegian hitzak sartzeko prozeduraz:
El procedimiento para introducir o cambiar términos es muy rígido”, señala Muñoz. Las propuestas se someten a “una criba muy rigurosa y concienzuda” (...) Para pasar este primer filtro, los términos deben estar argumentados y justificados. No valen palabras inexistentes en la lengua escrita ni de creación personal.
Beraz, Erramun, hasi liburu asko idazten, zabal ezazu defenditzen duzun euskara hori. Suerte ona opa dizut bide horretan. Bien bitartean, errespetatu gehiago lan hori egunero egiten duten euskaldunak.
Atzo ez nuen izquiriatu Gilen esan zenduanaz, eguin daidan gaur.
Nic ascotan criticatu ditut Elhuyar hizteguia. Nic ezagutzen dut Elhuyar soilic ez excusivoqui tik puntualqui eguin ditudan visitac interneten. Beraz, ez daucat Elhuyarrez visione globala baizic, esan dudan lez, puntuala sarri consultatua. Baina puntualtasun hori asqui zait eguiteco critica neuc uste dudana, bethi ere referituz puntu concretu horiei. Criticatu dut dudana criticatu, besteric ez. Kin neure errespetu guztia baina desacorduz buruz criticatzen dudana.
Hizteguiac dira, behintzat nire ustez, liburuac non dauden pilatuta verbac hain hizcuntzarenac zeintzu verba dira pilatuac edo rebotatuac tik hizcuntza delacoa, jada hitzac preexistitzen zirenac lehenago-ze pilatu edo rebotatu hizteguira. Da nola esatea ze tomateac existitzen dira lehenaga an ortua ze an supermerkatuac.
Esateraco, Axularrec izquiriatu baino lehen Guero liburua existitzen zen, preexistitzen zen jada guero hitza euscaraz eta seguru ere lehenago ze jaio Axular.
Gogora ethortzen zait nola academico Piarres Charritton-ec nahi zuen sar zedin hitz bat (baten bat gogoratuco da acaso hitz hortaz) eta nola esan zioten ez zela aguertzen liburuetan asqui usu erantzun zuen berac eguin beharco zuela liburu handi bat non hitz hori aguertuco zen exclusivoqui errepicatua.
Gaur ere ikusi dut nola Elhuyarrec (eta hiztegui guehiagoc ere seguruenez, Academia barne) ez dakarren intercambio, intercambiatu, intercambiable hitza. Hortan ere criticatzen dut huts edo ments hori zeren verba hori bai da existitzen (hizteguiequico prexistitzen) euscaldunen ahotan.
Verba horiec behar luquete aguertu hizteguietan, besteac beste mesedetan gu euscaldunac.
Post a Comment