In- preffixua euscaraz nola cudeatu

Dudaric ez dago ze hitz mordoa dago hasten direnac erdaretan (gaztelania, frantzesa, inglesa, ...etc) kin preffixua in-.
Horiec verbac aguertzen zaizquigu edozein arlotan baina particularzqui politican, zientzian, nivel elevatuco textuetan, ...etc luzea non guero euscal mass mediac behar ditu irabili ugari noiz berriac datozen batez ere campotic nola ti espainola, frantzesa, inglesa eta abar.

Gaur ari nintzelaric iracurtzen prensa erdaraz ikusi dut inocultable verbaa eta nahi izan dut ikusi nola dago verba hori an Elhuyar hizteguia baina verba hori ez dago hizteguian.

Niri occurritu zait izan ahal litzateque

inezcutagarri 

Zeren hori [in- preffixua] gueure eguitea euscaraz litzaque mesede handico eta gainera guztiz naturala zeren jada hor dago sarthua an gure euscal societatea. Zeren bestela ikusten dugu an hizteguiac -zeinac dira asco consultatzen an mass media zeren bait dira total indispensable eta dugu ikusten esateraco ondoco desegoquitasunac. Consulta horiec eguitea da totalqui beharrezco nahiz prefosta ez da nehongo obligationeric consultatzeco.

Elhuyarrec esateraco dakar ze gaztelaniazco indiscutible hitza da euscaraz

indiscutible

1 adj. eztabaidaezin, ukaezin; dudagabe

Baina ez al da euscara indiscutible verbaa? Zein euscaldunec ez du ulertzen eta ez du erabili? Philosophia tamal eta incorrecto horrec behar othe gaitu salvatuco?
Ba dugu zeri buruz refleionatu har dezagun bide oneco eta effectivoco directionea.

Derrigor eta obligatu verbac dira differente significantzaz

Entzunic an euscal media honaco esaldiac buruz coronavirusaren evolutionea

... mosucoac ez dira derrigorrezcoac ... 

ikusten dut nahi dutela adierazi (baina incorrectuqui eta trompagarriqui)

... mosucoac ez dira obligatorioac ... 

Hor verba bakoitzac -derrigorrezco eta obligatorio- dira differenteac significantzaz. Esateraco musuco egoquiac lirateque an salvamentu bat beharrezco zircunstantzia batzutan ez balego ere obligationeric hortaraco.
Eta edozein automobilec ere du obligationea ez pasatzeco semaphoroa gorriz nahizta ez da beharrezco gueratzea derrigorrez zeren claroqui batzutan batzuc joaten dira aitzina kin semaphoro gorria.

Esateraco, an exemplu arguigarri bat, esan ahal dugu ze hainac nahico balu joan oinez ti Lisboa ki Paris. Bada hain urli delacoac

derrogorrez joan beharco luque zehar Espainia baina ez luque obligatoric zihurqui

Obligationea da manua ganic normalqui autoritatea (religioso, civil, militar, municipal, ..) eta aitzitic derrigorra da circunstantzia phisicoa.


Bestetic, arguiro eta evidentequi expressatzeco, bizi ahal izaiteco derrigorra da da arnasa hartzea baina obligationeric gabe hortaraco

Bada differenteac dira derrigorra eta obligationea nola ere ongui daquien edozein euscaldun normalec salvu intelligentsiaco handimandi impositivoac. Insinhesgarria da totalqui bultzatzaten dutenac phosophia lexical hori gainera prevaricatuqui edo jaquinaren gainean ari dira basatzen gain guezur biribil evidentea an incorrectionea eta falsuqueria.

Pozten naiz syntacticoqui, baina poztenago nintzaque

Poztu naiz eta pozten naiz iracurri bait dut prensan titular hau
(Gara, ostirala 24 apirila 2020, 7 or)

Oxfordeko ikerleak hasi dira txertoak probatzen 

zein titularra dago redactatua an SVO forma non S (subjectua) da "Oxfordeko ikerleak", V (verbua) da "hasi dira" eta O (objectua) da "txertoak probatzen", eta ez dute atitzitic auqueratu SOV forma gutiago communicativoa, honela

Oxfordeko ikerleak txertoak probatzen hasi dira 

Baina poztenago nintzateque, poztenago ze soilic poztu, baldin redactatu balute honela 

Oxfordeko ikerleak hasi dira probatzen txertoak 

zeren verboari corresponditzen zaio propioqui "probatzen" baina ez "txertoak", holan,
... hasi dira probatzen ... 

Auquera horiec, guztiac correctuac grammaticaren aldetic, dira informativoqui batzuc hobeac ze besteac an ranking communicativoa. Hala ez?

Irudi luque hobetuz goazela an euscararen mundu communicativoa, pitinca pitinca, baina lar astiro dugularic gure escu nola redactatu effectivoago mesedez euscal iracurle suffritua.

Zein da effectivoago?

Compara ditzagun bi auquerac beguiraric ranking communicativoa (Gara interneten, apirila 21)

Espetxeetako ateak irekitzen ari dira, Mexikotik Iranera, 

Covid-19a aurre egiteko 

eta

Espetxeetako ateak irekitzen ari dira, Mexikotik Iranera, 

aurre egiteko Covid-19ari

Ba al du nivel cultural aceptableric?

Bakoitzac izan ohi dugu perceptione personala eta batzutan individuala buruz hain delacoa zein perceptione batzutan izaiten da ere nivel collectivocoa. Halan iracuten dudala

birtual hitza 

ethortzen zait gogora ez othe den hori verbea

virtual 

behar izquiriatu. Egungo mendean -an XXI.a- othe du cambio horrec -virtual, birtual- justificationeric. Niretzat arguiqui da total injustificablea. Gauza asco eguin daroaguz tcharto nahizta batzuc esan ze dena eguin daroagula ondo. Academiac, euscal hizteguiec, ... Da dynamica hori an euscara injustificablea, impresentablea, inegoquia, inconvenigarria, insoportablea, inadmisiblea, ....

Bizi gara ja an XXI. mendea.

Niretzat ezin egon ahal da dudaric

Batzutan izaten da dudaric buruz zerbait baina aldiz beste batzutan ez. Halan, esateraco, dudatu ahal da zein statu da eremu geographicoz handiago arten Serbia eta Belgica baina gutic luquete dudaric berdin comparatzen baguenitu Luxemburgo eta Russia.

Halan, nic iracurriric ondoco titularra
(Gara, ostirala 17 apirila 2020, 8 or ganic Ekhi Martin)

Polio epidemia batek ZIU-en sorrera bultzatu zuen 

dut pensatzen, dudagabequi claru, ze baldin modificatzen -edo cambiatzen?- balitz redactionea syntacticoqui guenduque titular hobea, communicativoa eta iracurlearen cerebroarentzat digestivoagoa, errazagoa anhitzez. Esateraco, holan

Polio epidemia batek bultzatu zuen ZIU-ren sorrera 

edo 

Polio epidemia batek bultzatu zuen sorrera hen ZIU 

Nic ez dut, esan dudan lez jada, dudaric ezen dira differenteac rango communicativoan. Inorc ¿ba al du hortan dudaric edo du ikusten affair hau inversoqui differente aldreves nola nic an bere rango communicativoa?

Informatzen gaituzte arras desegoqui

Televisioneac eta particularzqui an saio informativoac behar da informatu ahalic egoquien presente izanic receptorea mezu delacoarena. Eguin dut preambulo hori zeren an ETB1eco informativoac -gaurco eguerdian- ahal izan dugu iracurri ondoco textua an imaginaren oinean

Torrak zaharren egoitzetan eta etxeetan hildakoak zenbaketa orokorrean kontuan hartzeko eskatu dio Espainiari. 

Ez al litzateque hobequi bideratua informatione hori baldin hasi balitz

Torrak eskatu dio Espainiari ze ... 

nolabait honelatsucoa gueratzen dela textua remodelatua

Torrak eskatu dio Espainiari ze zaharren egoitzetan eta etxeetan hildakoak hartzeko kontuan zenbaketa orokorrean 

edo

Torrak eskatu dio Espainiari ze zaharren egoitzetan eta etxeetan hildakoak hartzeko kontuan an zenbaketa orokorra. 

Behar dute -ez luquete- pensatu informativoetaco professionalec honelatsuco possibilitate differenteac. Eguiten al dute reflexioneric gain nola redactatu hobequien tzat receptorea?

Impossible da ulertzea titularra an lenenengo iracurraldia

Ea, iracurle sarthu zarena hemen, zaren capaz ulertzeco lehengo iracurraldian hau titular prensacoa (Gara eguncaria, 11 or, asteartea 14 apirila 2020)

TM eLABek Covid-19ak ekarriko duen etorkizunaz hausnartzeko plaza ireki du 

Mire eguiten dut nola horco redactoreac, izanic gainera  proffesionalac prensan, ez dira ohartzen ze hori titularra da soberaxco handi difficila ulertzo ganic iracurle guehienac edo incluso guztiac. Nic nahiric zeozer apportatu, aparte eguin critica constructivoa, ipinten dut hemen orain beste auquera possible bat, ustez dena hobea communicativoqui.

TM eLABek ireki du plaza hausnartzeco Covid-19ak ekarriko duena etorkizunean 

Ez al da auquera alernativo hori hobea eta yago communicativoa tzat edozein iracurle?

Modificatu eta aldatu

Entzun dut an ETB1eco informativoac -zapatua 11 apirila- esaten zuela Gasteizco gobernuco hainac mintzatuz gaztelaniaz ze "se ha modificado ..." eta berehala entzuten da hori aiphua explicaturic euscaraz ze "aldatu da ...".

Nahi izan dut jaquin zer dakarren Elhuyar hizteguiac tzat gaztelaniazco modificar. Hauxe da iracurri ahal dena an Elhuyar. 

modificar

1 v.prnl./v.tr. aldatu

han modificado el trayecto: ibilbidea aldatu egin dute

Guztiac daquigu ze differenteac dira modificatu eta aldatu verbac nahiz izan nolabait antzecoac eta relationatuac hurbilqui. Ziur da ze ez dago euscaldunic zeinac ez du bereizten bien arteco aldea significantzaz. Ezin dudana sinhetsi da ere Elhuyarrec berac ari dela lexicoguintzan ez dutela ikusten differentzia hori.

Modificatu hitza -izquiriaturic ere modifikatu- da euscal hitz plaina eta osoa nola beste milaca haimbat direnac ethorquiz ti campoco erdarac.

Marquea da ikusi ohi duguna an euscal hizteguiac! Inulergarria eta osoro caltegarria! Tamala eta pena hartzecoa arrazoiz gaituztelaric hizteguiec pobreagotzen lexicalqui.

Ba al dago dudatzeric? an contraste hau.

Dugularic iracurten ETB1eco informativoan

Heriotza kopurua altua den arren, ospitaleen gaineko presioa arinduz doa 

Mezu hortan ziurqui ez dago incorrectione grammaticalic, ez ziurqui. Baina hor goico phrase contrastivo hortan non comparatzen edo hobequi contrastatzen da "heriotza copuru altua" eta bestetic "hospitaleen gaineco presioa" ¿ez al luque lagunduco ulertzen contraste hori redactaturic mezu hori honetara?

... altua den arren, arinduz doa ... 

Horretara contrastea zein berez dirudi incompatiblea -heriotza copuru altua eta hospitaleen garineco presioa- da (edo date) ulertzen hobequiago beste redactione beheco hontan. Honela,

Heriotza kopurua altua den arren, arinduz doa ospitaleen gaineko presioa 

Medio informativoetan, astiro bada astiro, behar luquete reflexionatu gain honelaco "gauzatchoac" zeren munta handia du hartzailearen receptionean. Othe da soil baina gustu contu huts total intranscendentala?

Compondu beharreco handicapa

Baldin iracurten edo entzuten badugu

Handiagoac dira zaldiac catuac baino

argui dago ze mezu hortan dago handicap communicativoa zein balddin compondu edo gainditu ahalco baguendu hobe litzateque guztientzat. Componqueta edo handicap horren ventzutzetaric bat litzateque hauxe ondocoa

Handiagoa dira zaldiac ze catuac

Jarri nahiric beste exemplu haguian evidenteago bat entzun edo iracurri ahal dugu

Pelotari hobeac dira Bengoetchea eta Martija Lazcano eta Rezusta baino 

baina ez al litzateque hau ondocoa gutiago complicatua ulertzen?

Pelotari hobeac dira Bengoetche eta Martija ze Lazcano eta Rezusta

Phrase bakarreco paragraphoa

Orain coronavirusaren aldicada hontan daucagu dembora guehiago iracurtzeco eta holan ari naizela iracurtzen liburua La especie elegida kin subtitulua La larga marcha de la evolución humana (ganic paleoanthopologo Juan Luis Arsuaga eta paleontologo Ignacio Martínez) heldu naiz ki paragrapho bat zein dago formatua kin phrsase bakar soila, an 231 or. Hara hemen dioena

Es interesante el dato de que los grupos humanos no agricultores ni ganaderos que se han conocido en época histórica cazan, pescan y recolectan animales y vegetales muy diversos, que varían en función de diversos factores, como las disponibilidades del medio o de la época del año, sin que se hayan conocido casos de grupos exclusívamente cazadores o exclusívamente vegetarianos, salvo quizá los esquimales, cuya economía descansaba hasta hace poco casi sólo en la caza y en la pesca; aunque éste no deja de ser un caso extremo dadas la especiales características de su medio, helado gran parte del año y desprovisto de cubierta vegetal.

Hori da paragraphoa zein da formatua kin phrase bakarra. Nola litzateque euscaraz emana?

Nic nahiago alderatu titularra zeren ...

Dut iracurtzen interneteco editionean Garaco titular hau

Urkulluk dekretu bidez Legebiltzarra gaitzea eskatu du Iriartek 

Nic dudanean iracurri hori pensatu dut ze Urkulluk dekretu bidez... pensatu dut ze Urkullu zela phrase hortaco subjectua baina ez zeren (amaituric titularra) naiz ohartzen ze subjectua an phrase hori da Iriarte.

Mesedez euscal iracurle suffritua nic hori titularra redactatzen nuque honela

Iriartec escatu du Urkulluc gaitzea Parlamentua decretu bidez 

Hemen titularrean edo phrasean dagoz bi subjectu -Iriarte eta Urkullu- non phrase principaleco subjectua da Iriarte eta guero an phrase subordinatua bai da subjectua Urkullu. Nago ze pricipala da importanteago ze subordinatua zein da -principioz- bethi gutiago importantea.

Ez ikustea, ez beguiratzea hobe.

Nola gagoz murguilduric an coronavirusaren zurrumbiloa entzuten da ze hasi garateque sartzen ralenti (rallenti) zona batean respectuz infectatuac. Nahi izan dut beguiratu nola emaiten du hitz hori Elhuyar hizteguiac zeren possibilitate hori daucat escu-escura telephonoan.

Gaztelerazco ralentizar esaten da euscaraz dioenez Elhuyarrec

ralentizar (erdarazcoa)

geldotu, moteldu, mantsotu (euscaraz)

Othe da hori equivalentzia dioena Elhuyarrec aceptablea gaurco euscaldunen artean? Othe da hiztegui hori modernoa egungo mendecoa eta efficientea?