Tuesday, April 28, 2020

In- preffixua euscaraz nola cudeatu

Dudaric ez dago ze hitz mordoa dago hasten direnac erdaretan (gaztelania, frantzesa, inglesa, ...etc) kin preffixua in-.
Horiec verbac aguertzen zaizquigu edozein arlotan baina particularzqui politican, zientzian, nivel elevatuco textuetan, ...etc luzea non guero euscal mass mediac behar ditu irabili ugari noiz berriac datozen batez ere campotic nola ti espainola, frantzesa, inglesa eta abar.

Gaur ari nintzelaric iracurtzen prensa erdaraz ikusi dut inocultable verbaa eta nahi izan dut ikusi nola dago verba hori an Elhuyar hizteguia baina verba hori ez dago hizteguian.

Niri occurritu zait izan ahal litzateque

inezcutagarri 

Zeren hori [in- preffixua] gueure eguitea euscaraz litzaque mesede handico eta gainera guztiz naturala zeren jada hor dago sarthua an gure euscal societatea. Zeren bestela ikusten dugu an hizteguiac -zeinac dira asco consultatzen an mass media zeren bait dira total indispensable eta dugu ikusten esateraco ondoco desegoquitasunac. Consulta horiec eguitea da totalqui beharrezco nahiz prefosta ez da nehongo obligationeric consultatzeco.

Elhuyarrec esateraco dakar ze gaztelaniazco indiscutible hitza da euscaraz

indiscutible

1 adj. eztabaidaezin, ukaezin; dudagabe

Baina ez al da euscara indiscutible verbaa? Zein euscaldunec ez du ulertzen eta ez du erabili? Philosophia tamal eta incorrecto horrec behar othe gaitu salvatuco?
Ba dugu zeri buruz refleionatu har dezagun bide oneco eta effectivoco directionea.

53 comments:

Josu Lavin said...

inoccultable, cehatzagoa

Erramun Gerrikagoitia said...

Conforme nago Josu esaten duzunaz baina verba hori guehienac ez luquete ontzat hartuco. Baina, esateraco, Academiac eta Elhuyarrec ere ez du impossible hitza hartzen euscarazcotzat.

Ez gabiltza ondo. Baina, edozein casu concretutic apharte, euscaran sarthu behar da in- preffixua an euscara zeren du gainera existentzia reala an euscaldunon mintzoa.

Josu Lavin said...

ezcutaecin, bai erabilia içan da.
inezcutagarri, ceuc asmatu berri duçu.

Erramun Gerrikagoitia said...

Bai neuc asmatu dut baina iruditzen zait ze da erabilgarria eta arguiro ulertzecoa.

Esan dudan lez affaira da zer eguin generalqui kin hitzac hasten direnac in- preffixua. Niri iruditzen zait ze ezcutagarri litzateque realago ze ezcugaitz. Bestetic synonymoac othe dira ezcutagaitz eta ezcutaezin?. An bide berri hobeac aurquitzea bethi ez da premiazco ea inoiz erabili den hitz lehenago euscaraz. Esateraco Axularrec ez zuen secula erabili internet hitza baina halere guc hartzen dugu guretzat.

Haimbat hitz dagoz ongui sarthuac euscara realean dutenac in- preffixoa baina ez direnac sartzen hizteguietan.

Josu Lavin said...

in- horrec presencia daduca benetaco hitz international existenteetan.

Erramun Gerrikagoitia said...

Hori bai.
Baina horrez gainera ere erabili ahal du nahi luenac
(in-+ euscal hitz basicoa)
ordezta
neologismo trakets eta baldresqui formatuac
zeinac dira batzutan asqui difficil interpretatzeco ere batzutan kin significantza ambivalente eta dudakorra. Hori da nire iritzia eta ere sentipena.

A da hobea ze B duda baric

A (in- plus euscal hitza) da hobea ze B (neologismo lar baldres eta asqui inulergarriac) duda baric.

Anonymous said...

Nik ez dut esango hitz horiek gaizki daudela, edo ez direla erabili behar. Irakurleak entendituko baditu beren bidea egingo dute.
Hala ere, uste dut erdaraz hitz batez ematen diren kontzeptuak ez direla nahitaez, *derrigor*, euskaraz hitz batez eman behar. "Inocultable" esan nahi badu "ezkutatu ezin daitekeena" horrelaxe ere eman daiteke. Luzeagoa da, bai, baina errazen konprenitzen ahal da.

Era berean, euskaran badira hitzak zeinek erdaraz hitz anitz eskatzen dituzten. Haatik, erdaldunak ez dira aztoratzen, asmatzeko nola eman hitz bakar batean. Afera honetan ere, euskaldunak gabiltza espainolaren atzetik buru makur.

Josu Lavin said...

ezcutaerraz
ezcutagarri

ezcutagaitz
ezcutaçail

ezcutaecin

Anonymous said...

Ezkutatu, estali, ostendu, gorde, kukutu, kukuldu, kuku egin, gerizatu, gibeldu, altxatu, tapatu...

ezkutatzen erraza
ezkutatzen eia
ezkutatzen fazila
ezkutatzen ahal dena
ezkutatzen zaila
ezkutatzen gaitza
ezkutatzen difizila
ezin ezkutatua
ezin ezkutatuzkoa
ezin ezkutatzekoa
ezin ezkuta daitekena
ezin ezkutagarria
ezin ezkutakorra

et cetera

Erramun Gerrikagoitia said...

Oraintche ari nintzen iracurtzen buruz coronavirusa erdaraz eta hor aguertu zait imprescindible hitza zein da hitz total normala contextu hortan eta ere total precisoa. Jaquin nahi izanic nola dakarren hori verbaa Elhuyarrec joan naiz eta diost euscaraz da -ditudala escura 6 auquera-

nahitaezko
baitezpadako
ezinbesteko
derrigorrezko
noraezeko

eta
behar-beharrezko

Nire sensibilitate lexicalean horiec 6 auquerac ez dute ordezten (behitzat precisionez) ordezten duena euscal hitz imprescindibleac (izquiriaturic ere edozein orthographian) significatzen duena. Gaur edozein euscaldunec behintzat du ulertzen eta ere erabiltzen imprescindible hitza baldin behintzat ez badago condicionatua eta ezia -ez educatua- pean purismo lexical asphisiantea.

Elhuyarrec behar luque eguin berehalacoan revisione generala an bere hizteguietan eta sarthu esateraco imprescindible (inpreszindible) moduco verba asco.

Josu Lavin said...

imprescindible ona da.
inpreszindible haguitz charra!

Josu Lavin said...

indispensable hobea liçate.

Josu Lavin said...

Hirur unitate hauetaric (anglesa, francesa, espainola) gutienez bitan hitz bat aguercen denean, hitz hori euscaraz erabilgarria da bi hizcunça horietan duten frequencia berberarequin. Adibidez: indispensable
Graphian anglofrances forma da naffarreraz erabili behar dena.

Josu Lavin said...

imprescindiblea prescindiblea da, ceren gutienez bi unitatetan ez baita erabilcen.

Erramun Gerrikagoitia said...

Esan edo defendatzen duzunaz conforme ni, Josu.

Gogora ethorri zait esan zidana Xabier Amuritzac noiz publicatu nuen nire liburua titulatzen Euskarazko arrotzhitzak (2001 urthean, reeditionea) non ercatzen dira hitzac ezarriric elkarren ondoan nola esaten dira hitz horiec (22.000 hitz inguru)
alemanez, ingles, frantzes, italiano, espainol, portugues eta russo.
Ezen esan zuen Xabier Amuritzac ze ea zertan nabilen aiphaturic haimbeste hizcuntzetaco referentziac zeren nahico litzatela hitzac noiz diren coincidente
an espainol, frantzes eta ingles.

Josu Lavin said...

Amuritzac hirur unitate behar lituzque. Neuc bi. Asqui eta sobera.

Erramun Gerrikagoitia said...

Biac ere ondo edo asqui hurbil ongo.


Esateraco indefendible hitza da

espainolez indefendible
frantzesez indéfendable
inglesez indefensible

ostera Elhuyarrec dakar dela euscaraz
defendaezin

Anonymous said...

Ene usteko, espainoleko "prenscindible" etab. gaizki eratuak dira, zeren "prescindir" ez baita aditz trantsitiboa. Aditza "prescindir de" da. "Dispensar" aditz trantsitiboa denez gero, "dispensable" on da.

"Ezin lekatua", "ezin dispentsatuzkoa", "indispensablea", "eskusaezina", "ezin salbuestekoa"...

Erramun Gerrikagoitia said...

Iruditzen zait, anonymus, ze emaiten dituzun 5 auquera horiec tzat synonymo baina niretzat ez dira, nahizta bizi dituzten conceptuac -eremu semanticoac- an orbita hurbila inguruca.

Niretzat -nola bait naiz seme neure momentu propio personaleco- horiec 5etan arguiena eta monolithicoena iruditzen zait dela indispensable hitza. Indispensable hitzac adierazten du niretzat (eta uste dut asco guehiagorentzat) conceptu concretu indudable eta delimitatu bat.

Beste 4ac ostera
-ezin lekatua, ezin dispentsatuzkoa, eskuraezina eta ezin salbuestekoa-
dira divagoagoac eta conceptualqui lausoagoac.

Hori da nire perceptionea dudagabequi, indudablequi.

Anonymous said...

Gerrikagoitia jauna,esker anitz arrapostuagatik eta blog honengatik, interesetik irakurtzen baitut.

Duda gabe, espainoleko "indispensable" hitza euskarara ekartzeko euskarak duen hitz zorrotzena "indispensable" da. Zeren eta akorde bainago euskaraz erabiltzen ahal den hitza dela.

Eman ditudan hitz horiek bat direla ez dut erran nahi izan, ezta elkarren trukean balia daitezkeela. Erran nahi izan dut kasuan kasu, eta egoerak edo estiloak on badu, baliagarri badirela.

Euskara malgua da; hain malgua non erdaretako hitz horiek egokitzen ahal baititu, jatorriz bereak dituenak *dispentsatu* gabe. Testu bat erdaratik ekartzen bada euskarara, normala eta zuhurra da hurbilen dituen hitzak baliatzea, emaitza albait doien izan dadin. Testua euskaratik sortzen bada autoreak du hautua eta hiztegi on batek behar du ahalik eta aukera anitzen bildu idazlearen eskuetan uzteko.

Josu Lavin said...

Academia batec, behar içanez guero, erabaqui behar luque hirur hauen artean

indefendible
indefendable
indefensible

Behin ikussiric euscaldunec nola erabilcen duten.
Argui dago hirur horietaric bat datela guehien erabilia ala holaco cerbait.
Cein, çuen ustez?



Josu Lavin said...

in- prefixua kenduric ere

indefendible
indefendable
indefensible

aztertu behar lirateque, ceren aguian anglesez cerbait alda liteque, edo forma bikoitza erabili.

Erramun Gerrikagoitia said...

Anonymus jauna orain conformeago nago esan duzunaz zeren eguia garbia da ze ez da berdin
noiz euscaldun batec norbere baitharic esaten edo izquiriatzen duen zerbait
edo aitzitic
noiz behar da ekarri euscal publicoari zer dioen textu edo aiphu arrotz batec.

Lehenengo casuan hitzac, syntaxia, edo ... edozein arlo dago libreago gain hain dalaco horren escu. Beste casuan ostera, nola da traductionea hen original jatorrizcoa, productua dago anhintzez guehiago lotua ki originaleco lexicoa derrigorrez eta ere obligatorioqui nic guehituco nuque.

Verba batean orain nago concordanteago kin esan duzuna.

Josu Lavin said...

Contutan harturic Euscalçaindiac

defendatu
eta
defenditu (lagunartean?)

biac onharcen dituela

defendable & indefendable
eta
defendible & indefendible

lirateque formaric egoquienac, onhartuco balira batueran.

Gilen said...

Gogoan izan ezen defenditu eta defendatu ez direla sinonomo beteak. Erabilera geografikoa aparte utzita, bigarrenak esan nahi du hala "defenditu" nola "debekatu".

Josu Lavin said...

debecatu adieran Euscalçaindiac ez du onharcen.

defendible & indefendible

da nire auquera.

Josu Lavin said...

Neuc 60 urthetan osso gutitan erabili ditut hitzoc

defendible & indefendible

ez euscaraz ez erdaraz. Bigarrena guehixeagotan.

Gilen said...

Nik honelako zerbait proposatzen nuke:

defenditu ad [definizioa].
defendatu ad 1 defenditu. 2 debekatu.

indefendible adj defenditu ezinezkoa.
indefendable adj defendatu ezinezkoa.

Josu Lavin said...

Bat nathor Gilenequin ossotoro.

Josu Lavin said...

defenditu, defendi, defenditzen
1 du ad. Norbaiten edo zerbaiten alde egin; babestu. Ik. aldeztu; defendatu. Salatariaren aurrean bere burua defenditzeko aukerarik ez du izan. Azken eguna arte zaindu eta defenditu dute beren etxea.

Josu Lavin said...

Azquenean guc gueuc sorthu beharco dugu hiztegui orocor edo dictionario general hori.
Bai batueraz, bai naffarreraz.
Studiatu beharco da contu hau.

Gilen said...

Zuk baduzu hiztegi horren oinarria, Josu: Interlingua.

Interlinguaz eta ingelesez bat datozen hitz guztiak aukeratu besterik ez dago. Gero baturatu daitezke (edo hobe Euskara Erkide Baturatu)

Erramun Gerrikagoitia said...

Oraintche ikusi dut an ETB programmaa titulatua "Imajinaezinetik hizketan" eguina ganic Fermin Etxegoien tchantchicuarra.

Baina nic uste ossoa dut (baina ziur egoiteco beharco litzake galdetu ki Fermin Etxegoien) ze titulu hori hen programmaa izan zen lehenengotan behintzat mentalqui "Inimajinabletik hizketan" baina nola hizteguiec -nola Elhuyar- dakarte ze inimaginable da erdarazco verbaa eta hitz hori erabilteco euscaraz zuzen da imajinaezin.

Beharbada ere, supposaturic guehiago, hasieran zatequen titulua "Hablando desde lo inimaginable"; ziurtatzeco hori hypothesia galdetu berriro ki F. Etxegoien.

Dudaric ez dago ze hizteguiec, casu hontan Elhuyarrec, dute eraguin handia edo oneraco edo calteraco.

Josu Lavin said...

"chaque langue est un reflet et une projection de la vision du monde du peuple qui la parle"

Humboldt (Wilhelm von), in Jean Dubois "Dictionnaire de linguistique et des sciences du langage". p.235

Batuerac berequin mundu ikusquera bat dakarque, ceinac aphurcen baitu euscara classicoac (naffarrerac) escaincen deraucunarequin.
Inimaginablea eta imaginaecina da batuerac bere ikuspeguia alda deçan.

Erramun Gerrikagoitia said...

Imaginaezina da antzecoa kin "imagina ezin dena" ezen duela antz handia (edo totala?) kin explicationea. Ostera inimaginablea, izaic ere hitz composatua arguiqui, da esango nuque densoagoa conceptualqui.

Prefosta, ni ez naiz contra eguiten hasico ki imaginezina edo ki imagagina ezin dena edo antzecoac. Dudana defentzitzen -esan gabe zer ez dudan defenditzen- da inimaginable eta holatsucoac.

Josu Lavin said...

imaginable eta inimaginable hitzac euscal idazleec ez dituzte behin ere erabili. Behin ere ez.
Corpus historicoan eracusten denez, hala da.
Normala da, beraz, Elhuyarren ez aguercea.
Neu hitz hauec (40000 edo) ere aguercearen aldeco naiz.

Erramun Gerrikagoitia said...

Iraganeco edo egungo euscal idazleec ez gaituzte condicionatu behar totalqui, generatione eta mende bakoitzat behar du jo aitzina eta bidea eguin joanqui.

Josu Lavin said...

Merriam-Webster's definition of "imaginable":

http://www.merriam-webster.com/dictionary/imaginable

Erramun,

XV. mendean lekucotzen da lehenengoz hitz hori anglesean.
Euscaldun idazleec, ordea, behin ere ez dute erabili azquen mendeetan.

Nola nahi duçu euscal hizteguietan aguercea?

Adeitsuqui

Josu Lavin said...

Euscalçaindiaren Hizteguia

imajina

iz. Irudia, bereziki Jesu Kristoren, Ama Birjinaren edo santuen tailua edo eskultura. Elizetako imajinak kentzeko. Ama Birjinaren imajina eder bat. Abere baten imajina gurtzen.

Josu Lavin said...

Gure idazle classicoec bethi imagina idatzi dute.
Guero imagina hitz normala imajina forma anormalean pean representatu nahi ukan dute.
Nola hain itsussia den imajina hitza, haren ordez irudi synonymoa sarcen deraucute.
imajinarequin batera derivatu guztiac irudi hitzaren bidez eman nahi dura: iruditu, irudicatu, irudicaecin...

Gilen said...

Hona imaginatu hitzaren euskal familia, lehenik mailegu internazionalak eta gero euskarazko derivatuak:

imagina(tu) [Lat. imāginārī]
.imaginable
..imaginableki
..inimaginable
...inimaginableki
.imaginario
..imaginarioki
.imaginativo
..imaginativoki
.imaginazio
.reimagina(tu)
..reimaginable
EUS: imaginaezin, imaginagaitz, imaginagarri, imaginarazi, imaginatzaile

Baten bat falta bada, esan, mesedez.

Josu Lavin said...

imaginabletassun
imaginativotassun

Gilen said...

Bai, -ki alde batera utzita, ez nekien hibridoak sartu ala ez.

Josu Lavin said...

imaginal
imaginatore/imaginadore
imaginatzaile

Gilen,
Bidalico derauçut interlingua hitzen cerrenda actualizatuena.

Gilen said...

Estimatzen dizut, Josu.

Josu Lavin said...

Igorrita.
imaginabletasun moducoac ez lirateque necessario, baina imaginableness ikussi dut angles hizteguian.

Josu Lavin said...

conceivable synonymoa dute anglesec

=> concebible
=> inconcebible

=> concebitu

Erramun Gerrikagoitia said...

Heltzen al dira hauec reflexioneac ki euscal hizteguiguintza?
Ba luquete zertaz reflexionatu onhartzeco haimbat gauza edo refutatzeco.

Josu Lavin said...

Ez, ez dira helcen, eta helduco balira ere, çacarroncira botaco lituzquete. Hauxe da eguia.

Gilen said...

Josu, ez dut ezer jaso, zein helbidetara idatzi didazu?

Josu Lavin said...

Gilen, orain berbidali derauçut cerrenda hori.

Josu Lavin said...

Neure EU-NA hizteguian:

imajina . imagina
imajinaezin . imaginaecin
imajinagaitz . imaginagaitz
imajinagarri . imaginagarri
imajinagin . imaginaguin
imajinagintza . imaginaguinça
imajinarazi . imaginaraci
imajinaria . imaginaria
imajinario . imaginario
imajinatu . imaginatu
imajinatzen . imaginatzen
imajinazio . imaginatione
imajinazioera . imaginationeera
imajineria . imagineria

Erramun Gerrikagoitia said...

Lan ederra Josu edozelan ere, baina baldin norbaitec valia lei asco hobea eta provetchugarria tzat gu euscaldunac oraingoac eta ethor daitezquenac an ethorquizuna.