Plaka trilinguea: euskaraz, frantzes eta ingles

Baldin paseatzen bazara Ezpeletako -Lapurdi- karrika nagusitik ikusi ahalko duzu plaka handi bat ezarria etxe baten -ez dut hartu numeroa- aitzinean ohoratzeko aita missionari lazaristea Armand David botanistea, zoologistea eta naturalistea, dioela horrek plakeak hauxe hitzez hitz, litteraz littera eta signoz signo:

Etxe huntan sortu da 1826-ko buruilaren 7-an Armand David, aita lazarista, China-ren esploratzailea, zoologia eta botanika zientzietan ikertzaile famatua.

Dans cette maisson, le 7 septembre 1826, est ne le pere Armand David missionnaire lazariste, explorateur de la Chine et du Tibet, botaniste, zoologiste eta naturaliste.

In this house, on september, 7th, 1826 was born father Armand David lazarist misionary (sic) explorer of China and Tibet, botanist, zoologist and naturalist.

Cette plaque est dediee a sa memoire par wwf-fonds mondial pour la nature.

Komparatzen ba dugu textuok gara ohartuko ze euskarazkoa da maingu respektuz kontenutua edo informationea zeren definitzen du Armand David nola aita eta lazaristea euskaraz baina aitzitik bai frantzesez nola inglesez dio dela aita, lazaristea eta ere missiolaria, ezen hori hon missiolaria falta du textu euskarazkoak.

Baita bigarrenik euskarazkoan da exploradore soil China-en baina frantzesez eta inglesez da Armand David exploradore (esploratzaile) China-ren eta ere Tibet-en.

Burutzeko hirugarrenik frantzesez da botaniste, zoologiste eta naturaliste eta inglesez ere berdin da gure Armand David botanist, zoologist eta naturalist (emanik gainera ordena korrelativo berean) baina gure lapurtar "motxa" agertzen da euskaraz soil nola zoologia eta botanika zientzietan ikertzaile famatua kentzen diolarik izatea naturistea eta gehitzen diolarik euskaraz esanez da famatua zein ez dio beste bi hizkuntzetan.

Ezpeletako kultur kommissioneak egin behar luke zeozer konpontzeko holako nahaskeria hori. Laguntasunik balukete seguru ganik professore universitario Kepa Altonaga zeinak publikatu du liburua titulatzen Armand David pandaren aita (ed Elhuyar 2001).

Uzten dugula nola textu possible bat hau:

Etxe huntan sortu da 1826-ko buruilaren 7-an Armand David, aita missiolari lazarista, China-ren eta Tebet-en exploradorea, botanistea, zoologistea eta naturistea (emanik tituluok ordena berean nola beste hizkuntzak).

Ote da raroa, lar raroa, raroegi, sobera raroa?

Hauxe da titutar prinzipala berripaper batean (Berria, ostirala 27 apirila 2007):

• ANVk konponbide prozesuari "ekarpen positiboa" egiteko erabaki du aurkeztea

Baina niri iruditzen zait hori titular goikoa aski qualitate informativo gutikoa eta pensatu dut ze eman ahal da beste forma redaktivo hontan

• ANVk erabaki du aurkeztea "ekarpen positivoa" egiteko konponbide prozesuari

edo hobeto oraino

• ANVk erabaki du aurkeztea egiteko "ekarpen positivoa" konponbide prozesuari

Hauek alternativa possibleak ere iruditzen zait direla apur raro baina hala ere aski pasableak. Baina zait iruditzen ze behar litzateke erabili bigarrena zeren bait da askoz informativoagoa ezi lehenengoa.

Batzutan bai, baina soil exzeptionalki

Irakurri ahal da hau titularra (Berria, eguaztena 24 apirila 2007, or 2) zein kasu emanez syntaxiari da SVO.

[S (subjektua), V (verbua) eta O (objektua) ]

• Bayrouren hautesleek erabakiko dute Sarkozy eta Royalen arteko lehia

S (subjektua): Bayrouren hautesleek
V (verbua): erabakiko dute
O (objektua): Sarkozy eta Royalen arteko lehia

Poztekoa eta ere era berean harritzekoa da ikustea honako syntaxia an Berria: S + V + O Baina honakoak, zoritxarrez, soil ikusi ahalko duzu exzeptionalki. Ostera normalagoak dira beste syntaxia modu honelakoa: SOV, S + O + V, nola honakoa (Berria, eguaztena 24 apirila 2007, or 10):

• EAE-ANVk hautagai zerrendak aurkeztuko ditu maiatzeko bozetarako

S (subjektua): EAE-ANVk
O (objektua): hautagai zerrendak
V (verbua): aurkeztuko ditu

Baina nork ukatzen ahal du ezen hemen ere da effektivoagoa informatikoki S + V + O? Honela redaktaturik?

• EAE-ANVk aurkeztuko ditu hautagai zerrendak maiatzeko bozetarako

Valio informativo berdina edo differentea ote dute biek? Zergatik ez dira hobesten forma informativo hobeak? Ala soil gordetzen dira momentu exzeptionaletarako?

Komuneko papera: erroilua

Televisionean, tv-n, konkretuki Euskal Telebistan nengoela ikusten marrazki bizidunak entzun dut ze batek saltzen zuen komuneko paperak eta besteak galdetzen du saltzaileari ea zenbatean dagoz erroiloak.

Guziok ba dakigu ezen nola Euskal Herrian euskaldunetarik nehork ez du sekula hitz hori holan esaten baizik rollo edo roilo. Ez dakidana da zergatik ez da hori haintzat -[hain-tzat]- , den bezalakotzat hartzen, hartzen soziologikoki den bezalakotzat.

Da egitea destaina bat euskarari esatea ezen rollo hitza dela euskaraz erroilo edo erroilu. Hori esan daroenak ez dute hartzen haintzakotzat euskaldunon euskara eta txarrago dena existenzia soziologiko zero duen hitza -erroilo edo erroilu- ipintzen dute hiztegietan eta televisionean eta ... nola balu existentzia soziologiko ehun, ukaturik realitatea. Hiztegiek behar dute reflexatu existenzia sozioligikoa, ala ez? Nork explika lezake holakorik, holako jokabide trakets illogiko funtsik gabekoa zein dago urrun, lar urrun zentzu kommunetik eta realitatetik, bedere euskaldunon realitatetik? Tendentzia honen aldekorik -[rifle / errifle, raro / arraro, ridikulo / erridikulo, rublo / errublo, ... ]- ba dago akademikoen artean, antza, bat baino gehiago gainera. Horietarik bat da, baldin txarto informaturik ez banago, Xabier Kintana ere zein beste puntu batzutan izan da eta da vanguardista positivo bat, baina hontan ez da vanguardistea baizik total kontrakoa.

Baina buruz hau puntua -rollo, roilu, roilo- zer argudiatu eta razonatu ahal luke logikoki eta konvinzenteki edozeinek, Kintanak edo bestek?

Titular nahastosoa, informativoki nahastosoa

Lehenengo orriko titular prinzipala (Berria, asteartea 17 apirila 2007):

• == Frantziak antxoatara irtendako ontziak erretiratzea hitzartu du Espainiarekin

Nork esan ahal luke ze hori titularra ez da nahastosoa? Segurua da ze hobetu ahal da erabilirik possibilitate alternativoak, nola:

• == Frantziak hitzartu du Espainiarekin erretiratzea antxoatara irtendako ontziak

edo

• == Frantziak hitzartu du Espainiarekin erretiratzea ontziak antxoatara irtendakoak

edo

• == Frantziak hitzartu du Espainiarekin erretiratzea ontziak irtendakoak antxoatara

Possibilitate redaktivo horiek ez dute valio informativo iguala, ez dira synonymo informativoki.

Subordinatua beti da subordinatu eta menpeko. Zerbaiten subordinatu eta menpeko

Berria-ko titular printzipalak dio holan (eguaztena 11 apirila 2007):

• Esako arrakalak estalita horma jausteko arriskua areagotzen dela ohartarazi dute

Hor informatione suborditatua, zeinak du beti importantzia txikiago da:

• Esako arrakalak estalita horma jausteko arriskua areagotzen da

Baina, esan dugun lez, hori da informatione subordinatu bat ze hori, ezen "
Esako arrakalak estalita horma jausteko arriskua areagotzen da" da importantzia lar handia ez daukana izanik ere bere importantzia relativoa. Zeren izan baledi ere hori informationea egiazkoa ez luke "importantzia soziologikoarik" baldin nehor ohart ez baledi horrekin, kin arrisku tragiko hori. Importantea dena da ze norbaitzuk ohartarazi dute buruz arrisku hori, izanik edo ez egiazkoa diotena. Eta hortakoz oratione, phrase eta informatione prinzipala da:

• Ohartarazi dute

Eta ez dago dretxorik botatzeko informatione importante hori, importanteena atzera eta azkenera burla eginik irakurleari. Bada, informativoki logikoago eta irakurlearen mesedeko holan behar luke horrek phraseak redaktatu:

• Ohartarazi dute areagotzen dela horma jausteko arriskua Esako arrakalak estalita

edo (sarturik partikula "madarikaturik madarikatuena")

• Ohartarazi dute ze areagotzen da horma jausteko arriskua Esako arrakalak estalita

edo

• Ohartarazi dute ze areagotzen da horma jausteko arriskua' estalirik Esako arrakalak
  

Berria-koen jokabidea euskararekiko da nolakoa zapadore batena, errespetu gutikoa euskarari eta euskaldunari, maltzurra eta kaltegilea. Sartu gabe den egina fede onez edo txar gaiztoz, zeinaz ni ziur ez bait nago.

Beste joja edo perla edo harri bitxi bat lehenengo paginan:

• Hautesle elkarteentzat milaka sinadura batu ditu ezker abertzaleak lehen egunean

Zein argiago litzateke holan:

• Ezker abertzaleak milaka sinadura batu ditu hautesle elkarteentzat, lehen egunean

Edo beste hau (or 2):

• Esako lanak geldituta ere, ezker hegala erortzeko arriskua ez da desagertuko

zein hobeto legoke holan

• Esako lanak geldituta ere ez da desagertuko ezker hegala erortzeko arriskua

edo

• Esako lanak geldituta ere ez da desagertuko arriskua ezker hegala erortzeko

edo

• Esako lanak geldituta ere ez da desagertuko arriskua erortzeko ezker hegala

Dudarik ez dago ezen Berria-koek izanik ere stylo liburua besapean edo galtzarpean ondo sundatsu ez dakite asko buruz soziologia eta ez dute ezagutzen nola informatu euskalduna.

Unitate konzeptuala hautsita eta hautsi gabe

Notizia berbera bi modu differentetan agertzen da bi egunkaritan, batean unitatea -unitatea konzeptuala- hautsirik eta bestean ostera gabe, hautsi gabe unitate konzeptuala.

Berriak hontara dakar hori notizia:

• Uranioa "maila industrialean" aberasten hasi dela ohartarazi du Irango Gobernuak

baina Garak dakar hori hontara:

• Unanioa aberasteari era industrialean ekin diola iragarri du Iranek

Batean unitatea, unitate konzeptuala -uranioa aberastu- dator hautsirik an Berria baina an Gara dator osorik, hautsi gabe. Hori hon "maila industrialean" da nivel industrialean, argitzen dut badaezpada ere. Ohartzen ahal gara edozelan ere ezen darabiltela bi egunkariok -Berria, Gara- struktura syntaktiko berbera, iguala.

Nik argiago eta begira a klaritate informativoa eta diskursivitatea redaktatzen nuke (nituzke) titularrok hontara:

bata hon Berria:

• Irango Gobernuak ohartarazi du hasi dela uranioa aberasten "maila industrialean"

eta bestea hon Gara:

• Iranek iragarri du ekin diola uranioa aberasteari era industrialean

Da importantea hori hon unitate konzeptuala baina baita ere redaktatzea titularrak -eta ere barruko textua- informativoki klaru, asekible, assimilable, digerible, ... diskursivoki. Orthographiak -eta ere lexikoak- duela bere importantzia handia da evidentea, bedere niretzat. Baina, behintzat analysietan, parteka eta lar presa gabe, bedere gabe presa instantaneoa.

Korrektua, hobea ezi korrektua eta oraino hobeagoa

Poztu naiz irakurtzean honako titularra (Berria, Bariku Santua 06 apirila 2007, or 39, Juan Luis Zabala):

Koldo Izagirrek uko egin dio Espainiako Literatur Kritikarien Elkartearen sariari

Zeren irakurtzen ahal zen honetara ere izanik baina modu eskasagoa informativoki -izanik ere korrektua aldetik redaktionea euskaraz- :

Koldo Izagirrek Espainiako Literatur Kritikarien Elkartearen sariari uko egin dio

Dudarik ez dago ze bi formak dira korrektuak baina bat da hobea ezi bestea, esan nahi bait da informativoki, diskusivoki.

Baina oraino hobetu nahirik gehiago redaktionea hon titulua' mailakatuko nuke (nituzke) possibilitateak hontara, onenetik eskasagora:


1)

Koldo Izagirrek uko egin dio sariari hon Espainiako Literatur Kritikarien Elkartea

2)
Koldo Izagirrek uko egin dio Espainiako Literatur Kritikarien Elkartearen sariari

3)

Koldo Izagirrek Espainiako Literatur Kritikarien Elkartearen sariari uko egin dio

Hiru possibilitateetan ote dira hirurak berdin qualitate informativo berekoak? Ote dira berdin diskusivoak?

Unitateak errespeta dezagun

Dudarik ez dago ze ahal dela eta ez ba dago derrigorrik komeni da ez apurtzea unitateak. Kasurako batek aipatu nahi banau ni izenaz eta bi deiturekin, Erramun Gerrikagoitia Rodríguez, ez da komeni apurtzea hori unitatea. Esaterako esan nahi balu:

"nik Erramun Gerrikagoitia Rodríguez aspalditik ezagutzen dut"

ez litzateke normala eta ezta komenigarri apurtzea hori unitatea esaterako holan:

"Erramun Gerrikagoitia nik Rodríguez aspalditik ezagutzen dut"

Unitateen kontu hau, ezen unitate konzeptualena, ez da haintzat hartzen normalean redaktatzerakoan euskaraz, nola ikusi ahal du edozeinek zeinek bota nahi du begia pitin bat zorrotz gure prensara. Halan, exemplugarri, ikusi ahal dugu (Berria, asteartea 3 apirila 2007, or 19) titular hau:

Udaltzainen Korrika-rekiko jokabidea UPNrenarekin bat datorrela dio Iruñea Berriak

Hor titular hortan da unitatea bat hori udaltzainen jokabidea (udalzainen jokabidea) zein agertzen da hautsirik kin Korrika-rekiko.

Titulua izan ahal zen ulergarriago forma hontara:

Iruñea Berriak dio ze Korrika-rekiko udalzainen jokabidea bat datorrela kin UPNrena

Nork ez luke hau mezua hobeto ulertuko ezi lehengoa, baita hak Xabier Kintanak, hak Urliak -Aitor Egia-, hak Ibon Sarasolak, ... hak Patxi Petrirenak, ... eta edozeinek. Hala edozeinek ez? Nork dio hori? Eta zergatik?

Gainera ez dugu unitaterik, unitate konzeptualik apurtu, [ote da esan behar Patxi Petrirena, konzeptu batasuna?]: udalzainen jokabidea. Harrikada bategaz hil dugu bi txori: errespetatu dugu unitatea eta ulertzen da hobeto, diskursivoago.