Zein da errazago ulertzen diskursivoki? Logikoki ulertzen, sekuentzialki.

Batzuk diote (hala, philologo Ricardo Gómez,...) ezen komparatzen dugu lar euskarea kin beste hizkuntza batzuk egiten dutena (beren eretxiz ia soil kin gaztelania) eta defenditzen dute edo ematen aditzera ezen euskarak bere baitan (esan nahi bait da gabe komparatu relationean beste hizkuntzak) ez du ezein problemarik gure euskarak, behintzat relevanterik. Defenditzen dute (hobeki soil esan, gabe ezer deus defenditu kin argudioak) ze euskarak berak bere barruan ez dauka problemarik, euskararen corpusak ez du behar ezein revisionerik, ez analysirik. Euskara da inukigarria, da totem sakratua, da fetitxea euskara.

Baina noiz irakurtzen dugu euskal prensan -konparatu gabe kin erdarak- honako titulular periodistikoak, soil titulularrak, ditugu irakurtzen ahal

"Lurraldetasunaren muga tarteko, Jaurlaritzako Normalizaziorako Kontseiluak ezin duela konponbide prozesua gidatu uste du Otegik"

(Berria, internet, eguaztena 25 urtarrila 2006), orduan ondorioz gara konturatzen dela gaitz eta zail ulertzen euskara hori tzat euskalduna eta batez ere gara konturatzen ze redaktatu ahal da hori titularra asko errazago nola honela

"Otegik uste du ezin duela konponbide prozesua gidatu Jaurlaritzako Normalizaziorako Kontseiluak, Lurraldetasunaren muga tarteko".

Nahi baldin bada komparatu bi phaseak, sartu gabe komparationeak kin erdarak (gaztelania, frantzesa, inglesa, ...), ikusten dugu argiro ze da bata asko errazago ezi bestea. Noiz behar da informatu irakurlea diskusivoki eta logikoki behar da arazoa analyzatu eta neurriak hartu. Zergatik ez dute euskal prensa euskarazkoa -Berria- erosten eta irakurtzen hainbat euskaldun alphabetatuk? Zer ahal da erantzun (Ricardo Gómez, eta ... besteak)? Ote dira "soil" ganorabakoak eta narrazak, ez aipatzearren beste hitz kulpante bortitzago batzuk?

Amaitzeko eta alboz, ze nork alboratzen ahal du osoro erdareak gaurko sozietate aktualean (kondenatuak gara euskaldunok nola aspaldiko mendeetan bizitzera konviventzia ahalaz equilibratuan, onenean ere eta zorionez), ikusi daigun notizia horren versionea zein versione ez ote zaio egiten errazago ezi euskarazkoa. Zuri irakurle euskaldun' ez al zaizu errazago egiten, asko errazago? Irakur zazu (Gara, internet, eguaztena 25 urtarrila 2006), bada, nahi bazendu:

Otegi rechaza el liderazgo del Consejo propuesto por Ibarretxe

Politika eta praxis lexikal (eta orthographiko) suizidea hon euskara

Euskaraz, ez offizialki ez praktikan, ez dira onhartzen ezta ere berba international behinenak, basikoenak eta korrienteenak -esaterako transporte, transportista, ...- eta da hori egia evidente lazgarria, zein bide horrek (kin beste desbide desegoki gehiago) garoaz at situationea nola oraikoa zein ez da osoro pozgarria sozialki tzat superviventzia hon euskara. Halan' tzat printzipio berbea erabili da derrigorrez eta ere obligatinez oinarrizko, baina oinarrizko erabili ohi da tzat basiko, zein ez da synonymo baizik an modu antzeko urrun bat. Berba batek izan ahal dituen synonymoak dira guti (edo bat ere ez) edo asko eta ugari dependituz tik gure malgutasuna zenbatekoa da.

Halan tzat ingles adjektivoa basic agertzen dira ondokoak an hiztegia hon Oxford univertitatea (New Oxford Thessaurus of English. Oxford University Press 2000):

basic (basiko)

fundamental (fundamental)

rudimentary (rudimentario)

primary (primario)

principal (printzipal)

cardinal (kardinal)

chief

elementary (elemental)

elemental (elemental)

root

central (zentral)

pivotal (pivotal)

critical (kritiko)

key

focal (fokal)

salient (saliente, irtena, begi irtenak)

staple

essential (essential, essentzial)

quintessential (quintessential, kintessential)

vital (vital)

necessary (nezessario)

indispensable (indispensable)

foundational (fundational)

intrinsic (intrinseko)

underlying

ingrained

simple (simple)

unsophisticated (ezsophistikatu)

straightforward (lano, jator)

adequate (adequatu, adekuatu)

unadorned (tolesgabe)

undecorate

unornamented

without frills

spartan (spartano)

sparse (urri)

stark (gordin, bortitz)

severe (severoa)

austere (austeroa)

limited (limitatu)

meagre (urri, eskas)

rudimentary (rudimentario)

patchy (ahul, makal)

sketchy (azaleko, lauso)

minimal (minimal, minimo)

modest (modestu)

ordinary (ordinario)

unpretentious (pretensione bako)

unostentatious (ostentatione bako)

unfussy

homely (etxeko, jator)

homespun (popular, simple)

rough (latza, lehor)

rough and ready

rough-hewn (baldarki landua)

crude (gordin)

makeshift

restrained (restringitu)

muted (ahul, mutu, apal)

Eta aitzitik tzat substantivoa principle dakarrena da:

principle (printzipio)

proposition (propositione)

concept (konzeptu)

idea (idea, ideia)

theory (theoria)

postulate (postulatu)

assumption (assumptione, assuntione)

basis (base)

fundamental (fundamentu)

essence (essentzia)

essential (essentzia)

philosophy (philosophia)

credo (kredo)

attitude (aktitude)

rule (rol)

formula (formula)

criterion (kriterio)

code (kode)

ethic (ethika)

maxim (maxima)

axiom (axioma)

aphorism (aphorismoa)

notion (notione)

dogma (dogma)

canon (kanon)

morality (moralitate)

moral values (valio moralak)

ideals (idealak)

integrity (integritate)

virtue (virtute)

rectitude (rektitude)

sense of honour (zentzua hon ohorea)

honour (ohorea)

decency (dezentziaa)

conscience (konszientzia)

scruples (skrupuluak)

Hitz horiek guziak dira synonymo hon basic (basiko) adjektivoa eta principle (printzipio) substantivoa edo ere ez dira synonymo, dependituz, jada esana dugun lez. Euskararentzat ere berba horiek ez al lukete valioko berdintsu -guti gorabehera- , kin egokitze txipi orthgraphiko burutsu tentuz eginak?

Txarto esanak ez barkatu, ondo esanak gogan haintzat hartu

Lehenago ere ari izan naiz buruz themea hon hitzak ondo pronuntziatu edo txarto; orai ere berriz segida emanez lehenagoari segituko dut thema edo gai berberaz baina gehiturik kin beste bi exemplu interesante.

Esaten nuen lez lehenago ere, phenomeno "jator" batzuk izanik ere "jator" (zer ote da egiazki konzeptu hau?, hain usu erabilia artean euskalzaleak. Nik hartzen nuke an mundua hon euskara tzat paradigmea hon diffusitatea, explikatzeko zer den diffuso) geratzen dira desphasatuak eta behar izaten dira hortakoz hartu "txartzat" izanik ere "hobeak" ezi phenomeno modernoago "endekatuak". Halan guk esaten dugu, esan daroagu, errekistau (sic) edo errepukixu (sic) baina ez dut uste nehork defendituko luke sartu behar da hiztegian errekistatu (sic) edo errepukio (sic) izanik ere jatorragoak ezi registratu edo refugio. Baita ere esanten da edo esaten genduan gaztetan Erremaldo (Romualdo) edo Antzermo (Anselmo) edo gehiago holako.

Izkiratu behar ote dugu zeren bait da gehiago jatorra errekisto zibila ordez registro zivila?

Txarto esanak ez barkatu, ez horraitio!

Entzun dezagun affektatuen ahotsak eta oihuak

Guk ba dakigu zelan gure herrian Nafarroan -gure entitate politikoan- batzuk ba dakite hizkuntza proprioa (euskara) baina ba dakigu ere nola beste askok ez dakiten euskaraz. Bigarren multzo sozial hau -erdaldunena- da porzentualki lar handia respektuz lehenengoa -euskaldunona-. Gero besterik litzateke hasten bagina berba egiten buruz zenbatek darabilen edo darabilgun eguneroko ihardun normalean euskara edo erdara, zenbatek (askok edo gutik) darabilgun eta baita zenbat (asko edo guti) darabilgun. Problematika hontan nola an beste edozein problematika izaten da haintzat hartzekoa affektatuen eretxia, kontuan hartzen da zer pensatu daroen affektatuak eta egiten dira inkluso prospektioneak (sondeoak) jakiteko ongi' zein da persona horren profila, jakin zer pensatu daroen, zein esperantza du, ...

Halan' irakurria dut Gabona hauetan hemen Grezian nola kommentatua dut jada lehenengo liburua titulatzen La Repúbica del Bidasoa (Un Estado independiente, sin moscas, sin frailes y sin carabineros) hon Angel Rekalde (nabarralde, pamiela) zein liburuan irakurri ahal izan dut hainbat gogoeta interesante nola zeina kommentuko dut orai. Holan' noiz entrevistatzen du Jose Maria Arrate presidentea hon Athetic hon Bilbao football ekipoa' irakurri ahal da:

Nací en el 40, justo en la posguerra, en el peor momento (hori da bere eretxia), con Franco en su apogeo. No eran los mejores años. Yo entiendo perfectamente el euskera, y lo hablo. Pero no puedo leer en euskera. Lo que se edita en euskera tengo que comprarlo traducido al castellano. Ahí encontramos muchas limitaciones, el hecho de tener un idioma realmente complejo.

Egingo bagendu estudio statistiko soziologikoa jakiteko zenbat hasi da euskaraz ikasten eta horietarik zenbatek utzi behar izan dute' ikasiko genuke zeozer jakingarri eta ondorioz gero aktuagarri ausarditsu. Buruz hori esaten ahal luke ere hak AEK zeozer valiatuz bere urteetako experientzia kualifikatua, ba luke zer esanik AEK-k (isildu eta ezkutatu nahi ez balu nola ostrukak). Nire eretxiz eta aburuz edozelan ere da hortan faktore importanteenetarik bat hori ze “tenemos un idioma realmente complejo”. Egin beharko al da zeozer an idioma komplexu hori edo utzi beharko al da joan dadin bere kasa' egungo martxa ingeragarri hau?

Patras, Peloponnesoa, Grezia.

Eguaztena 11 urtarrila 2006.

Esan daigun ongi eta zuzen

Esan beharrik ez dago ezen hitzak esan ahal dira zuzen eta ondo edo ze batzutan esaten dira ere txarto edo desegoki (inkluso an eremu soziologiko eta geographiko zabalak), noiz holakoetan' zuzentzen ohi dira dutenak holan berba egiten batez ere baldin badira haurrak edo adin txikikoak. Holako phenomenoa esango nuke ze da normala eta generala an hizkuntza guziak, gainera uste dut datekeela phenomeno bat derrigorrez suertatu beharrekoa an prozesua ikasteko hizkuntza bat. Baina, esaten nenbilena' baldin ez ba dira hitzak (edo baita bestelako phenomeno grammatikal ez hain agerikoak eta simpleak) ongi esanak edo ondorioz badira txarto esanak, zuzentzen dira de facto.

Halan, entzuten ba dugu gaztetxo bati (badiogu) “estorpezu” zuzentzen zaio esanez' esaten da “estropezu”, edo esatean “estemangua” ordez “estomagua” eta horrela mila gehiago; “txarto” esana da zuzentzen. Halan gogoan dut nola entzuna dut ganik munitibartar Damian U. “eskoronbuk” ordez esan “eskonbruk” (eskonbroak) edo ganik Isidro R. “esení” ordez “esní” (esnea), bi munitibartar orai defuntu direnak' zeintzu lirateken askorentzat exenplu heredugarri hon “euskaldun jator”, askok konsideratzen lituzkete seguru Damian eta Isidro reminiszentziak hon epokha irremisibleki iraganak. Baina -jatortasuna gorabehera- nork ez luke esango ze esan behar lukete zuzen “eskonbruk” (eskonbroak) edo “esní” (esnea)?

Holan berdinki zenbait hitz -ez direnak horrenbeste asko- eta hasten direnak r letra hutsetik entzuten dugu batzuk ezarririk aurretik e epentetikoa. Horietarik hitz asko -baina, esan bezala direnak hala ere guti- nahiz ere entzun e letrea ezarririk aurretik ganik herritar arruntak (arrunt # normal; hitz arruntak ez dira hitz normalak) konsideratu ahal dira txarto esanak: erreserva (zuzenki reserva), erreverentzia (zuzenki reverentzia), errekuperatu (rekuperatu), errepartua (repartua),... eta hainbat holako entzunik ere ganik herritar arrunt batzuk, nola Damian edo Isidro, moda zaharreko maneran edo modu arkhaikoan eta diakhronikoan. Baina, kuantifikatu behar lirateke hitzak zenbat dira eta konkretatu zeintzu, ze askotan guti kuantifikatzen da eta konkretatzen noiz ari gara buruz euskarazko phenomenoak.

Beste sail differente bat litzateke ziurki eta duda gabe hitzak hasten direnak r letra hutsetik' zeintzuetan soziologikoki %100 entzuten dugu: ridikulua, reaktantzia, retrogrado, rhythmo (edo ritmo), rheumatologo (edo reumatologo), romantiko, raro, represaliak, rulo, rublo, rabak, riflea, renuntzia, ... Honakoetan guzion (%100ean) batasuna dugu, tartean direla "Damian eta Isidro" ere.