Esan daigun ongi eta zuzen

Esan beharrik ez dago ezen hitzak esan ahal dira zuzen eta ondo edo ze batzutan esaten dira ere txarto edo desegoki (inkluso an eremu soziologiko eta geographiko zabalak), noiz holakoetan' zuzentzen ohi dira dutenak holan berba egiten batez ere baldin badira haurrak edo adin txikikoak. Holako phenomenoa esango nuke ze da normala eta generala an hizkuntza guziak, gainera uste dut datekeela phenomeno bat derrigorrez suertatu beharrekoa an prozesua ikasteko hizkuntza bat. Baina, esaten nenbilena' baldin ez ba dira hitzak (edo baita bestelako phenomeno grammatikal ez hain agerikoak eta simpleak) ongi esanak edo ondorioz badira txarto esanak, zuzentzen dira de facto.

Halan, entzuten ba dugu gaztetxo bati (badiogu) “estorpezu” zuzentzen zaio esanez' esaten da “estropezu”, edo esatean “estemangua” ordez “estomagua” eta horrela mila gehiago; “txarto” esana da zuzentzen. Halan gogoan dut nola entzuna dut ganik munitibartar Damian U. “eskoronbuk” ordez esan “eskonbruk” (eskonbroak) edo ganik Isidro R. “esení” ordez “esní” (esnea), bi munitibartar orai defuntu direnak' zeintzu lirateken askorentzat exenplu heredugarri hon “euskaldun jator”, askok konsideratzen lituzkete seguru Damian eta Isidro reminiszentziak hon epokha irremisibleki iraganak. Baina -jatortasuna gorabehera- nork ez luke esango ze esan behar lukete zuzen “eskonbruk” (eskonbroak) edo “esní” (esnea)?

Holan berdinki zenbait hitz -ez direnak horrenbeste asko- eta hasten direnak r letra hutsetik entzuten dugu batzuk ezarririk aurretik e epentetikoa. Horietarik hitz asko -baina, esan bezala direnak hala ere guti- nahiz ere entzun e letrea ezarririk aurretik ganik herritar arruntak (arrunt # normal; hitz arruntak ez dira hitz normalak) konsideratu ahal dira txarto esanak: erreserva (zuzenki reserva), erreverentzia (zuzenki reverentzia), errekuperatu (rekuperatu), errepartua (repartua),... eta hainbat holako entzunik ere ganik herritar arrunt batzuk, nola Damian edo Isidro, moda zaharreko maneran edo modu arkhaikoan eta diakhronikoan. Baina, kuantifikatu behar lirateke hitzak zenbat dira eta konkretatu zeintzu, ze askotan guti kuantifikatzen da eta konkretatzen noiz ari gara buruz euskarazko phenomenoak.

Beste sail differente bat litzateke ziurki eta duda gabe hitzak hasten direnak r letra hutsetik' zeintzuetan soziologikoki %100 entzuten dugu: ridikulua, reaktantzia, retrogrado, rhythmo (edo ritmo), rheumatologo (edo reumatologo), romantiko, raro, represaliak, rulo, rublo, rabak, riflea, renuntzia, ... Honakoetan guzion (%100ean) batasuna dugu, tartean direla "Damian eta Isidro" ere.