Gaur -eguaztena 6 otsaila 2019- an euscal Berria eguncaria ondocoa da lehen noticia principala
Hemen ambivalentzia dagoen hortan ez daquigu ziur edo bereizi da aurrekontua edo aitzitik bereizi da proposamena. Nola uste dut bereizi izan dena da proposamena, nic beste hontara jarrico edo redactatuco nuque hori titular nagusi hori, holan
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du
aurrekontua egokitzeko proposamena
Hemen ambivalentzia dagoen hortan ez daquigu ziur edo bereizi da aurrekontua edo aitzitik bereizi da proposamena. Nola uste dut bereizi izan dena da proposamena, nic beste hontara jarrico edo redactatuco nuque hori titular nagusi hori, holan
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du
proposamena egokitzeko aurrekontua
edo
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du
proposamena' aurrekontua egokitzeko
hori ambivalentzia behar da hautsi nolabait favorez iracurlearen. Eguinic goico phrasearen calcoa sortu ahal dugu ondoco phrasea
Notarioac hiru ataletan bereizi du
pagamentua tramitatzeco herentzia
Non hemen da adierazten ze bereizi da hiru ataletan pagamentua, ez herentzia zeinac berez generalean du unitate global oso bat. Baina nahi bada uxatu osoqui eta dudagabequi delaco ambivalentzia hori redacta daiteque ere honela
Notarioac hiru ataletan bereizi du
pagamentua tramita dadin herentzia
16 comments:
Erramun,
Euskara batuan:
aurrekontua egokitzeko proposamena
ez da ambivalentea.
"aurrekontua egokitzeko" da proposamena hitzaren complementu adjectival bat, icenlagun bat.
Holacoa da XX. mendeco euscara batua!
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du aurrekontua egokitzeko proposamena
Honela arguiago liçate (baina ecin da erabili):
Jaurlaritzak bereizi du hiru ataletan proposamena enta egokitu aurrekontua.
Josu, nire aldetic esquerrac zatio eguiten dituzun apportationeac.
Bestalde, sarthu gabe zer den correctua edo ez an euscara batua diodana nic da ze euscaldunarentzat da ambivalentea "Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du
aurrekontua egokitzeko proposamena".
Nic ez dut "ulertzen" (nahiz-ta daquidan holan dela) "ezinezcoa dela erabiltea"
"Jaurlaritzak bereizi du hiru ataletan proposamena enta egokitu aurrekontua"
Eta holakoa da, esango nuke, historiako idazle gehienen euskara, baita Leizarragarena eta Axularrena ere, nik dakidala. Lizarraga da ezagutzen dudan autore bakarra (ia) automatikoki jartzen duena -tzeko atzizkidun aditza objektuaren aurretik.
Esquerrac Gilen zure informationea gatic ezen dela erabilera universalecoa erraitea
"hemen daucazu zorra pagatzeco dirua"
ezen ez
"hemen daucazu dirua pagatzeco zorra".
Baina structura esceptionalagoa zeina erabilten duen quasic soilic Lizarragac ez du esan nahi horrec horregatio ez dela ascotan erabilteco moducoa, ezen comenigarria eta on dela erabiltea hori formá.
Inorc inoiz erabili izan ez balu ere structura ona litzateque baldin on balitz euscaldunon euscarac aisago flui dadin mezua ne erraiten edo izquiriatzen duguna, positivo den ber. Hori nire aburua.
Kaixo, Erramun. Ez nuke esango quasic Lizarragak soilik erabiltzen duenik estruktura edo joskera hori, baina bai quasic automatikoki erabiltzen duela, edo askotan bederen. Idatzizko testuetatik kanpo, hizkera mintzatuan, euskaldun askok usatzen dugu, batzuetan oso erabilgarria delako. Ahozko hizkeraren intonazioari eta pausa prosodikoei esker, ez du sortzen anbiguotasunik, idatziz ez bezala, non lehian sartzen den joskera nagusiarekin, eta galtzaile irteten gehienetan. Edonola ere, idatziz ere ikus daiteke batzuetan. Anbiguotasuna desagerrarazteko, aski litzateke apostrofo bat ezartzea pausa prosodikoa egiten den tokian. Ikusi, adibidez, Lizarragaren esaldi gaurkotu bi hauek:
Doktrina kristioan entzerratzen dira medio guziak ' ontzeko bizia, logratzeko salbazioa, sakramentu guziak ' erdiesteko grazia, bide guziak ' iragazteko bertuteak eta merezimenduak, eta, en fin, modu prezisoa ' ailegatzeko gozatzera gure fina, Jaungoikoa.
Baina ez da medio hobeagokorik ' ezagutzeko doktrinaren nezesitate hau ' nola ikustea ' Jesukristok eta bere Elizak eta Elizako buru eta mienbro printzipalek egiten dutena ' erakusteko guziei.
Gilen, zuc izquiriatutacoequin bethi ikasten dut guehiago eta zabaltzen zait nire conocimentua. Esquerrac.
Guciz bat nathor Gilenequin.
Argi dago ze titular hori ez da zorionekoa:
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du aurrekontua egokitzeko proposamena (1)
Gilenek proposatzen du hau:
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du proposamena ' egokitzeko aurrekontua (2)
zein den, dudarik gabe, aurrerapausu handia respektu (1), baina non agertu zaigun pausa prosodiko bat, seinalizatua arartez apostrofo bat, ze-zatitzen du bukaerako sintagma ("aurrekontua egokitzeko proposamena") an bi parte, eta non zatiketa hori ez den diskursiboki naturala, baizik behartua zatio arrazoi sintaktikoak: pausa horrek okupatzen du ber lekua non kokatu beharko litzake nexu burulehena ze-lotuko luke sintagma hori an modu koherente eta jarraitua, eta non pausa prosodikoa soilik liteke aukera bat, nola an ondorengo esaldia:
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du proposamena ki egokitu aurrekontua (3)
Hor desagertu da pausa prosodiko hori zeren bere lekuan dago "ki" nexua, betez bere funtzio konektiboa, eta zeinekin irabazten den koherentzia jarraitua, zein den islatzen an prosodia jarraitu naturala, nahiz, jakina, hor egin litezke aukerako pausa koherenteak nahierara. Eta gauza da ze halako pausa behartuak eta bestelako trabatxoak doaz pilatzen, eta pixkanaka oztopatzen jario eta aukera komunikatibo-expresiboa, zein, finean gelditzan den esanguratsuki baldintzatua respektu diskurso koherente-jarraitu-irekia.
Ikus adibidez ondorengo esaldia non integratu da goiko sintagma hori an sintagma zabalago bat:
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du bere diskursoa aurka proposamena ki egokitu aurrekontua (4)
Hor daukagu "aurka", zein jada izan da noizbait erabilia prepositiboki, eta daukagu "ki", zein ez den baizik euskal morfema prepositibo bat.
Oker ez banago, esaldi guztietan egiten ditugu pausa automatikoak, funtzio sintaktikoa dutenak. Ez dira komen bidez markatu ohi ditugunak, zeinak jarraikitzen baitzaizkio beherantz intonatutako elementu (segida) bati. Automatikoki egiten ditugun pausak, aldiz, intonazio goraldi baten ostean datoz (hortaz, goranzko pausak esango diegu, labur-zurrean), eta komek adierazitakoak baino laburragoak izaten dira. Gaur egun, goranzko pausak normalean ez dira grafikoki adierazten. Garai bateko idazleek, ordea, markatzen zituzten, horretarako ere koma erabilita. Horrek, testu hiperkomifikatuak sortzeaz gain (ikusi, adibidez, Axular), nahasmendua dakar pausa aurreko elementua intonatzeko moduari dagokionez, komak egun daukan balioa aplikatuz gero behintzat.
Preposiziodun hizkuntzetan ere, jakina, goranzko pausak daude, esaldi guztietan. Honetan, adibidez:
El Gobierno ha dividido en tres apartados la propuesta para aprobar el presupesto.
Hauek dira goranzko pausak:
El Gobierno ' ha dividido ' en tres apartados ' la propuesta para aprobar el presupesto.
Gainera, hautazko beste pausa bat gehitu daiteke justu preposizioaren aurretik, baina orduan esanahia aldatzen da:
El Gobierno ' ha dividido ' en tres apartados ' la propuesta ' para aprobar el presupesto.
Idatziz, esanahi-aldaketa hori islatzeko, esaldia birmoldatu beharko genuke. Esaterako:
El Gobierno ha dividido en tres apartados la propuesta con el objeto de aprobar el presupesto.
El Gobierno, con el objeto de aprobar el presupuesto, ha dividido en tres apartados la propuesta.
Honekin esan nahi dut ezen, apostrofoak grafikoki erabiliz gero, hauek ez dutela inolako sintagmarik zatitzen (aitzitik, sintagmak esplizitatzen dituzte), ez eta zatiketa ez-naturalik ezartzen diskurtsoari: pausa horiek dagoeneko existitzen dira, eta egin dugun gauza bakarra izan da haiek bistaratzea. Beste kontu bat da trabagarriak gertatzea begi ez-usatuarentzat, baina ohitura kontua baino ez da hori, ze begi erdaldunari, adibidez, ez zaio inondik ere astun egiten honelako esaldi bat, nahiz eta azentuz josita egon:
Tomás pidió públicamente perdón, disculpándose después muchísimo más íntimamente.
Edonola ere, apostrofoa erabiltzea ondo ikusten badut ere, ezinbestean baino ez nuke erabiliko, anbiguotasunak desegiteko, eta ez goranzko pausa guztiak markatzeko.
Daukagu esaldi hau:
Jaurlaritzak hiru ataletan bereizi du proposamena ' egokitzeko aurrekontua.
eta beste esaldi hau, non Gilenek markatu ditu bere pausa beharrezkoak:
El Gobierno ' ha dividido ' en tres apartados ' la propuesta para aprobar el presupuesto.
Aurrena, errepara ki kontrastea arten "...proposamena ' egokitzeko aurrekontua" eta "...la propuesta para aprobar el presupuesto", non gaztelaniazkoan ez da agertzen pausa beharrezko horietako bat justuki an lekua non euskarazkoak egin bere pausa ondo beharrezkoa zatio arrazoi sintaktikoak. Ez al da deigarria?
Diozu ze gaztelerazkoan pausa horrek aldatuko luke esanahia: euskarazkoan ez al da horrela?
Diozu ze, gaztelerazkoan: "Idatziz, esanahi-aldaketa hori islatzeko, esaldia birmoldatu beharko genuke". Baina ez al da nahikoa pausa (koma) bat?
El Gobierno ha dividido en tres apartados la propuesta, para aprobar el presupuesto.
Jakina, pausa horrek zatituko du jarioa, intonazioa, ritmoa... eta hori ondo dago baldin bilatu efektu hori zatio arrazoi expresiboak, baina beste baldintza batzutan nahiko bagenu jario jarraituagoa, konpaktuagoa..., orduan erabil genitzake expresioak nola "a fin de", "al objeto de", "con (el) objeto de"..., zein diren guztiz jarraituak, koherenteki jarraituak.
Eta ez gaitezen ahaztu ze koherentzia jarraitua da gakoa e-potentzia komunikatiboa.
Bigarrenik, errepara ki kontrastea arten "... hiru ataletan bereizi du..." eta "... ha dividido ' en tres apartados...", non gaztelerazkoaren pausa hori ez da beharrezkoa (ez dago beti hor), eta bai guztiz hautazkoa: dá justuki aukerako pausa koherente horietako bat, zein egin ahal den edo ez segun gure intentzio komunikatiboa, baina zein, errepikatzen dut, ez den inola ere beharrezkoa.
Kontrara, euskarazkoan ezin da egin pausa koherenterik arten "hiru ataletan" eta "bereizi du" zatio arrazoi sintaktikoak, halatan ze dena batera eman beharko litzake, baldintzatuz berriro ere moldagarritasun expresiboa.
Eta gauza da ze gaztelaniazkoan markatutako hiru pausa horiek dirá guztiz hautazkoak, eman daitekeelarik ondorengo zatia, dena batera, jarraituki eta batere pausarik gabe, hala nahi edo behar izanez gero:
El Gobierno ha dividido en tres apartados la propuesta.
Jakina, pausa koherenteak ere egin litezke nonahi ere.
Azkenik esan ze guzti honen oinarrian datzá koherentzia sintaktiko-interpretatiboa, zein islatzen da an moldagarritasun informatibo-expresibo askeagoa, eta zein, finean, islatzen da an efektibitate komunikatibo esanguratsuki handiagoa.
Prosodia kontu hauetan ez naiz inondik ere aditua, oso interesgarriak iruditzen zaizkidan arren. Gainera, alor aski konplexua da, eta lehen hurbilpen bat baino ez diot egin gaiari.
Bestalde, erantzun honen asmoa ez da kontra-argudioak ematea argudioen kontrako argudioei (nire ustez, Interneten aise erortzen gara oilar gorren –oilagorren– arteko norgehiagoka antzuetan). Besterik gabe, azaldu nahi dut orain arte ikasitakoa, norbaiten interesekoa izango delakoan (ongi etorriak dira iritziak, zuzenketak eta ekarpenak, noski).
Amaitzeko, ez dut iharduki nahi preposizioen abantailez / postposizioen desabantailez; nik euskara historikoaren alde dihardut, eta hor amaitzen da niretzat eztabaida.
Pausak
1. Kanpo-juntura irekia (external open juncture): hitzak bereizten ditu. Automatikoa bi hizkuntzetan.
aurrekontua.onartzeko.proposamena
la.propuesta.para.aprobar.el.presupuesto
2. Trontzaketa (chunking): “trontzoak” bereizten ditu (sintagmak, esapideak...). Automatikoa bi hizkuntzetan.
Gobernuak / hiru ataletan / zatitu du / aurrekontua onartzeko proposamena
El Gobierno / ha dividido / en tres partes / la propuesta para aprobar el presupuesto
3. Goranzko pausa (monentuz ez dakit nola deitu pausa honi): hautazkoa da. Trontzaketa baino luzeagoa eta intonazio goragokoa. Euskaraz, ohi ez bezalako sintagma-banaketa ahalbidetzen du; besteak beste, erdal sintagmakako ordena antzeratzeko ("Lizarraga estiloa"). Gaztelaniaz, bestelako funtzioa du (hain justu, euskarari koma grafikoak ematen diona beheko 4. puntuan).
Gobernuak zatitu du # hiru ataletan proposamena # onartzeko aurrekontua
Grafikoki: Gobernuak zatitu du hiru ataletan proposamena ' onartzeko aurrekontua
Adibide horretan, koma ondokoa izenak (proposamena) gobernatzen du.
El Gobierno ha dividido en tres partes la propuesta # para aprobar el presupuesto
Grafikoki: *El Gobierno ha dividido en tres partes la propuesta, para aprobar el presupuesto
Leizarraga estilotik kanpo, apostrofoa (hautazkoa sintagma-banatzailea) erabiltzeak hainbat abantaila izan ditzake. Adibidez, esaldi honetan:
Maria ' Anerekin etorri da
4. Pausa grafikoa: hautazkoa da. Koma ondokoa aditz nagusiak gobernatzen du.
Gobernuak hiru ataletan zatitu du proposamena, aurrekontua onartzeko
El Gobierno ha dividido en tres partes la propuesta, para aprobar el presupuesto
Nik behintzat ez nuke esaldi bat horrela puntuatuko gaztelaniaz; euskaraz, bai.
Ikusten denez, pausek ez dute funtzio bera bi hizkuntzetan. Euskararen 2. eta 3. puntuetako pausak gaztelaniaren 2.ekoari dagozkio (zein bere joskera desberdinarekin); euskararen 4.ekoa, berriz, gaztelaniaren 3.koari eta 4.koari (esan bezala, nik ez nuke horrela puntuatuko azken hori).
Zuzenketak:
Leizarraga estilotik kanpo -> Lizarraga estilotik kanpo
Egin nahi nuke nik ere nire ekarpena, eta hobe zatitan badoa: horra nire lehenengo zatia.
Iruditzen zait ze ezberdindu beharko lirake pausak eta bestelako mekanismo intonatiboak kin efektu sintaktikoak. Esan nahi baita ze pausak dirá pausak, eta bestelako mekanismo intonatiboak ez dira pausak, nahiz-ere balio dezakete ki markatu muga sintaktikoak. Ikus dezagun Gorka Elordieta adituaren pasarte hau:
The phrasing boundaries inspected show one (or more) of the following boundary cues: (i) the preboundary stretch is realized as a rise from/on the last stressed syllable into the boundary syllable, that is, a continuation rise; (ii) the preboundary stretch is realized as a rise on the last stressed syllable followed by a high plateau up to the boundary, that is, sustained pitch; (iii) the boundary is signalled by a High tone; (iv) the boundary is signalled by a Low tone; (v) there is pitch reset after the boundary, at the beginning of the second phrase; (vi) the F0 level drops to the speaker’s base level at the boundary; (vii) there is preboundary lengthening; and (viii) a pause (defined as a stretch of silence) is present at the phrasing boundary. [G. Elordieta eta beste]
Adibidez ez da egoten pausarik arten galdegai preverbal bat eta bere aditza, baina bai egon daiteke, eta dago, diferentzia intonatibo bat, eta hala gaztelaniaz zein euskaraz. Galdegai posverbaletan aldiz, egin liteke pausa edo ez segun intentzio komunikatiboa, aparte bestelako diferentzia intonatiboak, eta hala gaztelaniaz zein euskaraz.
Hortaz, a-pausa zein jarri duzu an "hiru zatitan / banatu du" ez litzake pausa bat, baizik beste zerbait, zerbait intonatiboa; eta bestalde, a-pausa zein jarri duzu an "ha dividido / en tres partes" egin liteke edo ez segun interes komunikatiboa e-hiztuna, eta hola esan genezake "ha dividido en tres partes", dena bloke batean, pausarik gabe; edo baita esan: "ha dividido en / tres partes", edo intesaren arabera:"ha dividido / en tres partes", aukeratuz ere nón jarri (ez da automatikoa).
Beraz, pausa dá mekanismo bat oso konkretua, eta bádaude bestelako mekanismo intonatiboak ere.
Hona bigarren eta azken zatia:
Dio Gilenek ze goranzko pausa (apostrofoa edo koma garaia) dá laburragoa zein koma, baina luzeagoa zein trontzaketa, zein ez litzaken adieraziko grafikoki. Edonola ere, apostrofoak sugerituko luke ze goranzko pausak izanen liraké zinezko pausak, zeinen aurrean joango zén goranzko intonazioa. Eta gauza da ze, nire ustez, nahikoa litzaké azentua jartzea an silaba non egin goranzko intonazioa:
Gobernuak hiru zatitan banatu du proposamená aprobatzeko aurrekontua.
zeinek ez duen sugeritzen pausarik, nola koma garaiak, baizik soilik eten intonatiboa, zein, ahoskatzerakoan, bihur liteke pausa ere, hala behar edo nahi bada. Zeren, batzutan, nahikoa izan daiteke eten intonatiboa (eta ez beti pausa), nola noiz halako azentu batek markatzen du transizio sintaktiko leun bat, adibidez an goragoko esaldi hau:
Dio Gilenek ze goranzko pausa dá laburragoa zein koma,...
non pausa ez den batere beharrezkoa. Beste batzuetan, ordea, inkoherentzia sintaktikoak ia exigituko du pausa bat.
Edonola ere, zenbat-eta koherenteagoa izan, orduan-eta jarraituago joango da, eta izanen da hainbat erosoagoa, gutxiago baldintzatua, irekiagoa...
"a-pausa zein jarri duzu an 'hiru zatitan / banatu du' ez litzake pausa bat"
Egia da, nahasi naiz, ez dago pausarik galdegai preverbalaren eta aditzaren artean, eta gainera intonazio-unitate bat eratzen dute bi elementuok.
"Dio Gilenek ze goranzko pausa dá laburragoa zein koma,..."
Bai, azentua izan daiteke aukera bat (hala nola inolako markarik ez jartzea).
Post a Comment