Gainera nola dagoen aski okupatua sartzeko bera Xabier hemen blogean bera bere baitarik' geuk, neuk dut argitaratzen. Honelaxe bait diost Xabierrek "Nire mezua blogean sartzeari buruz, laburki esango dizut. Nik ez dut ohiturarik horrelako mezuak zabaltzeko, eta egia esan, asti handirik ere ez, Euskaltzaindian zer egin franko baitut. Edonola ere, horrela nahi izanez gero, ene baimen osoa duzu zerorrek zeure blogean sartzeko.".
Hemen ba akademiko Xabier Kintanaren mezua:
Erramun adiskidea, agur:
Zure azken proposamena, euskarak hogeinaka zenbatzeko duen sistema aldatzekoa, jaso dut. Eskerrik asko. Ondo dakizunez, zenbait gauzatan zurekin bat natorren arren, euskaraz kultura eta zientzi hitzen idazkeran, neurri batzez, jatorria eta etimologia ahal den neurrian errespetatzeko, adibidez, beste gauza askotan, ordea, iruditzen zait bide erabat okerretik zabiltzala, inguruko hizkuntza batzuetan agertzen den sintatxi eta baliabide indoeuroparrak euskarari aplikatu eta onarrarazteko gehiegizko ahalegin horretan, adibidez. Horiek gureak baino hobeak balira bezala.
Alde batetik, jakizu, oraindik konturatu ez bazara, munduan erabiltzen diren giza hizkuntza naturaletatik, euskararen tipologiakoak, hots, eranskariak, alde handiz, kopuruz ugarienak direla, Europan, indoeuroparren etorreratik, bertoko panorama alderanztu bada ere. Horien artean japoniera, turkiera, suomiera, georgiera, Amerikako jende jatorren hizkuntza gehien-gehienak (kitxua, nawatla...) dituzu, eta guztiek, zeinek bere eremuan, zibilizazio handia eta kultura aurrerapen nabarmenak adierazteko balio izan dute. Alde horretatik, ez dakusat zergatik aldatu beharko geniokeen gure hizkuntzari bere tipologia, berezkoa, propioa eta historikoa izateaz gainera, egokia baita, eta absurdoa da mundu honetan inork inoiz egiten saiatu ere egin ez dena kasketaldi bategatik gu egiten hastea.
Jakizu, gainera, tipologiak ez duela zer ikusirik hizkuntzak zibilizazioa eta kultura adierazteko daukan ahalmenarekin, eta, denboran zehar, berezko eboluzioaz, tipologia aldatu duten hizkuntza ezagun batzuk izan direla (egiptoera, txinera [lehen eranskaria, gero monosilabikoa],ingelesa [orain arte flexiboa, baina monosilabismorako gero eta joera nabarmenagoa erakusten du], euskara [antzina, batzuek susmatzen dutenez behintzat, flexiboa, arabiera edo latina bezala; gaur eranskaria]). Barnealdatze horiek izaten direnean, ordea, berezko eboluzio kolektiboagatik gertatzen dira, elementu gramatikal eta sintaktikoen eraldaketa korapilatsu askoren eraginaz; baina sekula ez pertsona baten apeta edo kapritxoagatik.
Adibide asko aipa niezazkizuke, baina aski izan bitez ondoko hauek. Badira generorik ez duten hizkuntzak (txinera, japoniera, georgiera edo, neurri batez ingelesa) euskararen antzera, eta badira, beste batzuk, maskulino eta femeninoaz gainera, neutroa ere dutenak (greziera, hebreera, arabiera, alemana, errusiera...), Afrikako bantu hizkuntzen klase-sistema are korapilatsuago eta neurri handiz zehatzagoak ere alde batera utzirik. Espainola,italiera, errusiera edota alemana bezalako hizkuntzek, bestalde, aditz konjugatuak dituzte, adizkera bakoitza, neurri handiz, pertsonarekin kideturik egonez. Ingelesak, txinerak edo japonierak, ordea, ez dute adizkera pertsonaletan konkordantziarik (euskarazko "nik jateko, zuk jateko, berak jateko" gisa, zehatzagoa den "jan dezadan, jan dezazun, jan dezan..." formen ordez. Baina horretan bada oreka-erregela bat: forma sintetiko berezi eta laburrak erabiltzeak aldean adizkera berezi horiek buruz ikasteko zailtasun handiagoa dakar, eta forma analitiko 'errazagoek' aldiz, perpausan elementu lagungarri gehiago metatzera behartzen gaituzte, esaldia luzatuz: a) sal diezaiozun b) eros ziezazkiguten eta a')zuk gaur berari gauza bat saltzeko; b') haiek guri gauza horiek erosteko.
Agerian dago gaztelaniaz neutrorik ez dagoela (lo bueno, lo grande gisakoak ez dira neutroak, kolektiboak baizik, hots, 'gauza onen edo handien multzoa'), eta, beraz, ikuspegi horretatik espainol, frantses, italiar edo ingeles erdaldunek, neutroa duten edo gorde duten hizkuntzekin konparatuz gero, urriagoak, pobreagoak dira edota adierazkortasun eskasagoa ageri dute. Agian bai, baina horietariko inori bururatu al zaio sekula, genero neutroa berredukitzeko edo eskuratzeko ahaleginik egitea? Txinatarrik egon al da inoiz, beren adizkera monotono eta pertsona guztientzako berdin horiei 'pobrezia linguistiko' iritzita, beren aditzak pertsonaz pertsona konjugatzeko proposatu duenik? Ez dut behin ere horrelakorik entzun, ez eta irakurri ere.
Alderantziz, segur naiz, maskulino eta femeninorik ez izatea, neutrorik edo adizkera konjugaturik ez izatea "erraztasun" mesedegarritzat daukatela. Errusiarrek artikulurik ez izatea abantaila jotzen duten bezalaxe. Adizu, bakoitza den bezalakoa da, eta hitz berriak inorengandik jaso edo imitatzean hizkuntza bat aberats daitekeen arren, moda, gustu pertsonal edo lotysa edota inferioritate-sentimenduetan oinarriturik nazioak ezin bizi daitezke mimetismo hutsaz, beren burua beste baten kopia izaten ahaleginduz.
Azkenik, eta sentitzen dut hau esatea, euskarazko zenbatze-sistema aldatzeko ahalegin horretan, beranduxe heldu zara Mediterraneoa aurkitzera. Gauza bera, eta antzeko izenekin gainera, Sabino Aranak berak proposatu zuen duela ehun urte baino lehenago. Eta begien bistan dago zer nolako arrakasta eskasa izan duen, ideologia aranistako zenbait ikastolatan hogei, berrogei, hirurogei edo mila jatorren ordez inoiz berramar, laramar,seiramar eta anei modukoak proposatu eta bultzatu nahi izan arren. Pixka bat atzeraturik egotea barkagarria izan daiteke,Erramun, baina gaur egunean ehun urteko atzerapenaz ibiltzea barkaezina iruditzen zait, erabat.
Duela zenbait urte, Txillardegiren omenaldiko talde-lan baterako, artikulu bat idatzi nuen, zenbatzeko sistemei buruz. Bertan argi erakusten zen hogeikako sistema, kontinente guztietako gizakiok esku-oinetan ditugun hogei hatz-behatzetan oinarritua, mundu osoan hedaturik egon dela, eta orain ere badagoela (georgiera, bretoiera, maien hizkuntza...). Gainera, irakaskuntza, kanpo-interferentziarik gabe, beren mintzairan lantzen eta garatzen duten neurrian, inork ez du horregatik arazo berezirik izaten gauzak ikasteko. Ikusi dudanez, jada norbaitek horixe gogorarazi dizu frantsesaren etsenplua jarrita. Sistema hogeitarretik hamartarrera igarotzea oinetakoak janztearen ondorioa izan bide zen, oinak estalirik edukitzean, behatzak, 11-tik 20ra kontuak egiteko gidari gisa, begien bistan gelditzen ez zirelako. Halere, jende askok aurreko sistemaz segitu zuen kontatzen, bai eta antzina hamarkakoa zutenak (keltak edo frantsesak adibidez) hogeikakora pasatu ere.
Erramun adiskidea, Etxeparek bertso batean dioena parafraseatuz "zentzatzeko adina badukezu zuk ere" esango nizuke. Txakurrari hamazazpi hanka topatzen ibili barik, premia handiago eta larriagoak dauzka, zoritxarrez, gure hizkuntza gaixoak, horrelako pitxikerietan denbora galtzen jardun gabe.
Ongi izan eta, gaizki esanak barkatzeko eskatuz, ondo esanak gogoan hartzeko erregutuko nizuke.
Xabier Kintana.
14 comments:
Labur: Kintanak du nahasten dena, eta ez dio heltzen a gakoa hon arazoa.
Gakoa ez da hizkuntzak ba ote diran agglutinanteak edo isolanteak (batzuak eta besteak ahal-dira izan prepositivoak edo postpositivoak). Gakoa ez da hizkuntzak ba ote duten jeneroa, edo zenbat jenero dituzten. Gakoa ez da hizkuntzak ba ote duten konkordantzia puntual bat edo ez. Gakoa ez da hizkuntzak ba ote duten systema dezimala edo mistoa.
Gakoa datza an hitz-ordena. Gakoa datza an sintaxi regressivo edo progressivoa (buruazkena edo burulehena). Euskararen estuasun kommunikativoak dautza an sintaxi regressivoa, zein dan gauzatzen an bere estruktura SOV eta postpositivoa.
Hizkuntza SOV eta biziki regressivoak nola japoniera ez dira inkompatible kin teknolojia edo jakinduria; eduki horiek ahal-dira azaldu an pausu (esaldi) oso laburrak, zein diran metatzen ia gabe estruktura sintaktikorik.
Syntaxi progressivoak du errazten espressiobide fluitua, potentea, erosoa, komplexua, pausatua, askea, flexiblea, efizientea, esplizitua, matizatua, ... Syntaxi progressivoak du errazten gozamen linguistikoa.
Euskaran da bultzatzen hizkuntza estandar regressivoa, eta arrakastaz.
Erramun jauna:
Galdera bat pausatu zenidan eta hertsatu ninduzun hura erantzutera, "zeren bait da erantzun emanen duzun hori determinantea segitzeko gero dialogatzen buruz kin esango nituenak zuri". Zuk eskatu bezala, konpli eman nakon arrapostu zure galdera hertsakorrari, eta baliatu ere nuen okasionea nihaurk ene aldian sei galdera ttipi pausatzeko zuri, zeinetatik batto ere ez baitautazu ihardetsi.
Iruditzen zaut on lizatela bester eskatzen diezuna praktika bazeneza zuhaurk lehenik, eta zure galderak erantzuteko besterengandik eskatzen duzun prestutasuna erakuts bazeneza zuhaurk berdin prestuki erantzunez bestek zuri pausaturikakoak. Reziprozitate edo kortesiaren legeak hala manatzen du.
Obligazionerik ez duzu, ordea, eta konprenitzen dut blogaren aita eta kudeatzaile bezala nahi baino asti gutxiago dukezula nahi duzun guztia idazteko. Hortakoz dautzut emaiten ene absoluzionea orai beretik.
Xabier Erroteta.
Erroteta,
mintzo zara esanez ez nuela erantzun zure galdera numeratuei eta zuk aitzitik bai nire galdera hertsakor edo hertsiari.
Nola diren apreziationeak ze nik nuen ideia ezen erantzun nuela zure galdera guziei eta bestetik ez dut konprenitzen zergatik duzun kalifikatzen nire galderea zuri nola hertsi edo hertsikor. Tira, apreziatione differenteak nonbait, agian zeren ez bait dugu elkar ezagutzen behintzat ondo plano personal edo parapersonalean. Amaitzen nuen esanez "nik zeozer esana dut jada" eta hori zen ustez besteak beste jada erantzun nuela zuri eta ere esan beste gauza batzuk.
Baina nahi baduzu -trankil gera zaitezean- erantzungo dut numeralki zure galderei orain.
1) Zuk arazoak ditutzua euskal numeroekin?
Nik arazoak ba dauzkat numeroekin euskaraz, eta gehiago ezi inglesarekin zein hizkuntza hasi nintzen ikasten orain ez dela urte asko.
2) Baietza bada, zein hizkuntzatan ikasi duzu egiten operazione matematikoak?
Nire ikasketak eginak ditut gaztelaniaz, nola lar ondo dakikezun. Bizkaitarra naiz eta 1945 urtean etorria mundura.
3)Zein hizkuntzatan uste duzu ikasi dutela egiten operazione matematikoak 30 urtez peko euskaldun guziek?
Barkatu baina uste dut oker bat egin duzula redaktionean ipinirik "30 urtez peko" noiz behar zukeen seguruenez "30 urtez goitiko".
Nire apreziationea ongi egina bada, ondo lar sobera dakikezunez baldin bazara behintzat Euskal Herriaz zeozertxu dakien bat, ba hori: gaztelaniaz batzuk nola nik eta besteok frantzesez; zureaz personalki ez dakit baina hemengoa bazara eta 30 urtez goitikoa bazara bietarik batean, gaztelania edo frantzesa.
4) Iruditzen zaizuia ezen ikasi bazenu karkula matematikoak egiten zeure hizkuntzan eta ez mintzaira erdara batean, nola ikasten baitute iragan 200 urte huntan frantsesek oro, ukanen zenituzkela orain dituzun arazoak euskarazko numeroekin, ala uste duzu gobernatuko zinatekela euskal numeroekin hainbeste aisuraz eta erraztasunaz nola gobernatzen baitira beren sistema vigesimalarekin frantses hiztunak?
Xuxen ez dakit zer erantzun ze da mintzatzea buruz hypothesis bat. Baina bai uste dut ze problemea, baldin balego edo bagendu, litzatekela askoz txipiagoa eta batzutan inapreziablea ere, izanik gainera gu euskaldunok 60 millioko gizataldea mintzoz ginatekeela kasik monolinguea.
Berriro diot ze uste nuela erantzuna nuela jada galdera hau ez banio ere ezarri numerorik, nola ikusi ahal duzu zeuk baldin reirakurtzen baduzu nik nuena, hobeto nizuna idatzi.
5) Zein da zure ustez sakoneko arazoa, euskararen sistema vigesimala, ala adin batez goitiko (bai eta beheitiko) euskal hiztunen edukatione diglosikoa eta formazione matematiko erdalduna?
Nire aburuz biak dagoz elkarren ondoan interrelattionatuak. Gainera, aurreko galderan dago nire ustez jada erantzuna galdera hau.
6) Balin uste baduzu numerazione vigesimala dela intrinsekoki disfuntzionala, nola duzu esplikatzen frantsesak hain aisa eta ederki moldatzea berenarekin, hura ere vigesimala izanagatik? Iruditzen zaizuia frantses hiztunak euskaldunak baino inteligenteagoak direla berez, ala uste duzu, nihaurk uste dudan bezala, ingurune linguistiko monoglota baten abantailak dituztelako gozatzen dutela sakonkiago eta zeharokiago barnatzen sistema vigesimala inolako arazorik gabe?
Hau galderea dago edo behintzat dagoke jada erantzuna aurretik ere eta lehenagoko erantzun generalean.
Amaitzeko esan, jada kanpo zure galdera numeratu egiazki hertsigarriak eta direnak ahal direnak reduzitu generalki bat bakarrera, nituela jada galderok erantzunak. Hau ere da apreziatione kontua, Erroteta, seguru.
Esperantzaz geratuko zarela trankil eta ere tenplau. Esan ere eskerrak zeren nauzun absolvitzen nire bakatu edo irresponsabilitate grave eta larriak.
Halan da ze, ez nuela pensatuko baina nire okurrentzia horrek -nire ustez on horrek- sortuko zizula eta zidala horrenbeste enbarazu.
Baina, nahi bazendu jakin zeozer gehiago ni ganik galdetu edo esan berriro trankil.
Erramun jauna:
Irakurri ondoren zure arrapostua lehen-lehenik eskerrak emaiten dauzkitzut zeren hartu duzun astia eta patxada ene sei galderei konpli eta zehatz erantzuteko. Diozu eze erantzun horiek nola-hala bilduak zeudela zure aurreko mezuetan, bainan aitor dautzut ezin konpara ditakela erantzun orokor bat kin erantzun zehatz eta preziso bat ene galdera horietako bakoitzari puntuz puntu emana, orain egin duzun manera argi eta konzisoan. Uste dut akort ziratekela nirekin onartzeko erantzuera biak --zure aurreko mezuetakoa eta oraingo honetakoa-- arrunt ezberdinak direla ikuspuntu horretatik eta bigarren hunetakoa estukiago eta zuzenkiago lotzen zaiola ene galdera sortari.
Arrazoin duzu ene errataz mintzo zarenean, ezen 30 urtez goitiko jendeak bainituen gogoan "30 urtez peko" izkribatu nuenean. Horra froga argi bat ni eta zenbakiak ez girela biziki untsa akomeatzen elgarrekin.
Zure galdera "hertsakor" adjektiboarekin kalifikatzen nuelarik ez nuen mendratu nahi den gutiena. Hertsakorrak ez duerran nahi baitezpada hertsi ez deus holako; erran nahi nuen bakarrik galdera hura zela, agizanez, biziki inportantea, kasik kapitala --hortakoz hertsakorra-- zeren zuhauren hitzen arabera ene arrapostutik dependituko baitzen zure ondorengo errefutazionearen nolakoa. Gure solasak aitzina egiteko ezinbestez edo baitezpada erantzun beharreko galderatzat zeneukala nahi nuen erran ene "hertsakor" hitz horrekin, ez besterik.
Zure erantzunaren mamiari berari dagokionez, zure hitzekin konfirmatzen dautzazu bururen buru nire hipotesia: euskaldun guzti gehienek --endemas adin batetik gorakoek-- arazoak dituzte euskal zenbakiekin zeren matematikak ikasi dituzten erdaraz, eta ez euskararen sistema numerala berez disfuntzionala edo retrogadoa delako eta inkapablea nozione matematikoak espresatzeko. Pondu horixe nahi nuen indagatu edo ikertu nire sei galderekin eta iduri zaut arrazoin emaiten dautazula zure arrapostu ederki artikulatuarekin.
Horregatik beragatik dauzkitzut mila esker eta dautzut opa asteburu bat ezinago hobea.
Xabier Erroteta.
Nire aldetik ere asteburu on zuri Erroteta nola ere edozeini eta batez ere irakurleei hon blog hau.
Bestetik eta utzirik ez geroraro baizik soil geroxeagorako esan ze euskarazko numerationea eta frantzesarena ez direla berdinak respektuz base nuneriko vigesimala edo hogeikoa. Nola bait dut dialogatu adiskide batekin frantzes numerationea da basatua hogeiko multiploetan soil bere goiko partean, 70etik gora eta, antza denez baina nahi dut hori verifikatu zuberotar adiskide batzuekin, ze 90tik 99ra da zerbait raro, mixto edo nola esaten bait litzateke xiberotarren artean drole.
Duketelarik erabiltzen honakoak
"larogeitahamar bat",
"larogeitahamar bi",
"larogeitahamar hiru",
"larogeitahamar lau", ...
baina ez
"larogeita hamaika",
"larogeita hamabi",
"larogeita hamahiru",
"larogeita hamalau",
"larogieta hamasei",...
zeina argiro ez da berdin.
Berba batean ze dela harik 70 numeroa pleinki eta osoki doana eraikia 10en muntiploetan eta azken hamarkadan ere -tik 91 ki 99- dela desberdina tik euskarazko modua. Geratzen liratekeela hola soilik horrelakoak -daudenak kanpora tik systema dezimala- 20 numero soil tik 100.
Mathematikan, Erroteta, kasurako differentzia egiten da artean errore absolutua eta errore relativoa. Exemplu argigarri bat emaiteko baldin kalkulatzean distantzia tik Munitibar (Bizkaia) ki Eskiula (Bearnoa), eta baita distantzia dagoena tik Logroño hiria ki Helsinki hiria non baldin errorea balitz lehenbiziko distantzian (tik Munitibar ki Eskiula) errorea 26 kmrena eta baita balegoe errorea ere kalkulu estimativoan 26 kmtakoa (tik Logroño ki Helsinki), orudan litzateke legokeela bietan errore absolutua berdina baina ez horregatio errore relativoa konsideratzen litzatekeela ze bigarren estimationean edo kalkulutan quasik ez dagoela errorerik, litzatekeela ia kalkulu perfektua. Guzi hau esana dut, razonatuz intuitivoki, esateko zuri ezen bai baina ez, ez direla euskarazko numerationea eta fratzesarena berdinak baina ere "arras?" desberdinak. Zuk ezagutzen ahal duzu numeratione frantzesa "modu normal generalean" nola nik hala zerbaixka sakonago hobeki? Verifikatu ahal duzu, konfirmatuz edo denagatuz, hori hon numeroak tik 91 ki 99? Galdetzen dizut hori ze mintzo zara aski fermu buruz frantzes realitate numerikoa.
Esan aurretik azkena' gogoratu ze ez nuela uste emango zidala neure okurrentzia mathematiko honek holako lorrik, lanik eta buruhausterik, non lirudikeen ari garela erabakitzen zeozer transzendental, baina soil da, izan da neure okurrentzia bat zein nik uste dut dela interesantea, polita eta inkluso izan ahal dena mesedegarria, ezar baledi praktikan inoiz. Ez duket pasatu beharko denbora luzea purgatorioan honako okurrentzia gaizto hori gatik, ez mesedez.
Erramun jauna,
Diozu:
“frantzes numerationea da basatua hogeiko multiploetan soil bere goiko partean, 70etik gora eta,”
Arrazoin duzu. Sistema frantsesa vigesimala da partzialki, ez osoki. Horretan badu desberdingoarik euskerarekin, bainan badu ere eite eta antza, preseski 70tik (ala 80tik?) gorako zenbakietan. (ikus http://es.wikipedia.org/wiki/Sistema_vigesimal).
Diozu ere “ez direla euskarazko numerationea eta frantzesarena berdinak baina ere "arras?" desberdinak”.
Enuzu akort. Arras ezberdinak balira frantsesak eluke sistema vigesimalaren herexa bihirik, bainan nola baduen ezin erran ditake arras ezberdinak direla, izatekotan badituztela ezberdintasun zenbait bainan orobat zenbait berdintasun. Gorago diotsutan web orrian erraiten da hunela: “Veinte (vingt) es el número base en francés.” (Wikipedia ez date menturaz jakintza-iturri fidagarriena, bainan bihoa halere aipuñoa)
Diozu: “Zuk ezagutzen ahal duzu numeratione frantzesa "modu normal generalean" nola nik hala (sic) zerbaixka sakonago hobeki? Verifikatu ahal duzu, konfirmatuz edo denagatuz, hori hon numeroak tik 91 ki 99? Galdetzen dizut hori ze mintzo zara aski fermu buruz frantzes realitate numerikoa.”
Nik ezagutzen dut sistema frantsesa nola frantses mintzaira bera, erran nahi baita, doi bat, ez sobera azal eta ez sobera sakon, bainan aski untsa halere edoizein zenbaki armatu, ulertu eta karkulatzeko. Eta galdetzen baituzu, 91tik 99ra bitarteko zenbakiek hogei zenbakia dute oinarri, quatre vingt once-tik hasi eta quatre vingt dixneuf-eradino.
Eta bukatzen duzu zure mezua hitz hauekin:
“Esan aurretik azkena' gogoratu ze ez nuela uste emango zidala neure okurrentzia mathematiko honek holako lorrik, lanik eta buruhausterik, non lirudikeen ari garela erabakitzen zeozer transzendental, baina soil da, izan da neure okurrentzia bat zein nik uste dut dela interesantea, polita eta inkluso izan ahal dena mesedegarria, ezar baledi praktikan inoiz. Ez duket pasatu beharko denbora luzea purgatorioan honako okurrentzia gaizto hori gatik, ez mesedez.”
(jarraitzen du)
(bigarren partea)
Bitxi zaut nola zure proposamen libreari bestek libreki emanikako errefutazione batek ezartzen zaituen hola ulitxetan eta kilika. Bistan da okurrentzia bat izan dela zure partetik, eta okurrentzia bat baizik izan ez delako entseatu gara bere mentsak agertzera’ uste dugunok proposatzen duzun paradigmako kanbiantza hori hagitzez garestiagoa lizatela (sozialki eta praktikoki) ezi lekarzken balizko onurak. Nehork ez zaitu igorri purgatoriora haatik, eta salaketa hori iruditzen zaut viktimismo dorpe eta misplazatu bat, ezen guk egin dugun gauza bakarra izan da refutatu ––edo saiatu refutatzera–– zure proposamena, korteski bainan fermuki, iruditzen zaigulako badugulako horretarako dretxoa, blog hau denez geroztik eztabaidagune bat eta ez losintxategi bat.
Bainan zernahi izanik ere Euskal eta frantses sistema numeralen arteko eitea eta ahaidegoa, nik zure proposamenean kritikagarrienik kausitu dudana izan da zure abiapuntua bera, hots, erraitea euskaldunek arazoak dituztela euskal zenbakiekin zeren sistema vigesimala bera den arazogarri, eta ez zeren euskaldun gutiz gehienek erdaraz ikasi dituzten matematikak eta zeren gizarte diglosiko batean bizi diren zeinetan sistema dezimal nagusi batek bere interferentzia puxantak ezartzen dituen sistema vigesimal autoktono ahulagoaren gainean, nondik heldu diren gero euskaldun anitzen borrokak euskal sistema numeralarekin. Arazo horiek erdaren interferentziaren ondorioa direla frogatzeko aski duzu beharriak irekitzea eta ikustea (behatzea) nola edozein numero erraiteko ––kasu, ez operazione matematikoak egiteko!–– euskaldun anitz lerratzen diren erdarara neholako premiarik gabe, eta nola erraiten duten, konparazione, “liburu hori dosmilnuevean argitaratu da” edo “ni sortua niz soixantneufen”. Euskal sistema vigesimalaren ogena? Baduzu hoberik.
Erramun jauna, baldin zure proposamen numerikoa justifikatzeko baliatu duzun arrazoinamendu-moldea balia bazeneza gainerako arloetan, aisa hel zintezke kuestionatzera auzo erdaren berezitasun eta ezaugarriekin bat ez datozen euskal mintzairaren berezitasun eta ezaugarri berezkoak oro, zeren nola euskararen berezitasunak lehian ari diren erdarenekin eta nola mintzaira erdarak indartsuagoak diren gure euskara ahula baino, naturalki jarraitzen da hortik ezen gure gizarte diglosiko hunetan euskararen berezitasun linguistikoak beti edo usu izanen direla arazobide eta korapilo euskaldun diglosizatuentzat. Adibidez: euskarak nahi badu “ikusi zaitut” regimena baliatzea eta erdarek aldiz nahi badute “ikusi dizut” regimena inposatzea eukal hiztunaren burmuinean, hizkuntzak elgarrekin talkan ari diren gure gizarte diglosikoan regimen euskalduna arazobide izango da euskal hiztunarentzat eta gero eta zailago xuxen baliatzeko, ez ordean regimen hori berez delako retrogado edo inpraktikable bainan erdal regimenekin dagoelako talkan, lehia krudel horretan garaile ateratzeko mentura gutxirekin.
Orobat adi bedi euskal sistema vigesimalaz.
Xabier Erroteta.
Darabilgun gaiari buruz -systema numerio dezimal eta vigesimala- idazten hasi ginen aurreko spot batean nahiz-eta gero gaia saltatu den hona, oraingo hontara. Baina nola ere egon diren kommentarioak lehengo spot original lehengoan' nahi lezanak irakurri guztia beharko du joan bestera edo ibili saltoka batetik bestera, spot batetik bestera.
Pena bat asynkhronia hau ze halan ezin da irakurri osotasun batean, unitate batean idatzi den guztia buruz gai berbera -systema numeriko dezimala eta vigesimala-.
Erramun jauna,
Damu zira sortu den asynkronia penagarriaz, eta diozu zailtzen duela jarraitzea solasaren haria non ez den jauzika spot batetik bestera.
Berriz ere arrazoin duzu. Bizkitartean, zilegi bekit oroitaraztea asynkronia negargarri hunen aita zuhaur zarela, zeren sortu zenuen spot berri bat bertan transkribatzeko Xabier Kintanaren mezua. Funtsean ez zegoen horretarako neholako premiarik, spot zaharrean berdin irakurterraz eta argi paratua zelako Kintanaren mezua, zatikatua izanik ere. Ordean, spot berria sortu zenuenean, eta gero Jesus Rubio jaunak bere komentario zorrotza eratxeki zionean (nahi nuke astia ateratzea hartaz bi hitz erraiteko hurrengo mezu batean) iruditu zitzautan solasak jauzi egin zuela spot berrira, eta uste horretan finkaturik jarraitu nuen igortzen ene gogoetak sport berrira, jakin gabe haatik zaharrean ari zinetela zenbaitzuk lehengo lepotik gaiari jorran.
Kintanaren mezuarekin sport berria sortu ez bazenu asynkroniarik ez zateken. Zuhaurk sortu duzu eta orain denok ordaintzen dugu nahasmendua.
Atxik gogoan bestaldi baterako.
Xabier Erroteta.
Erroteta,
nahasmendu asynkhronikoaz izan ahal dudan errua assumitzen dut, den bezainbestekoa soil horregatio. Edozelan ere nahamendu hori da esango nuke akzidente bat gertatu dena edo bidearen eskasagatik edo ere gidari ez aski trebe baten gatik. Baina bakoitzak har dezagun geure partea, nik dut hartzen neurea. Orain artekoa doa esanik nola kommentario kollateral bat zeren blog hau ez da aritzeko buruz kulpabilitateak hon akzidente imprevistoak, nola hori hon nahasmendu asynkhronikoa.
Nik idatzi zuenari akademiko Xabier Kintanak nahi izan nion eman relevantzia apartekoa zeren prinzipalki mintzatzen bait zen hainbat eta hainbat gauzez buruz euskara eta bere idatzia ez zen baizik alboz kollateralki ari buruz numeroak euskaraz, dela systema dezimala edo vigesimala. Bada izan nituen bi arrazoi, bat dela akademikoa eta ari zela buruz linguistikea generalki eta potpourri baten antzera baina deus sakondu edo konkretatu gabe. Horixe izan zen nire ikuspegia egiteko hori, ezen zuela Kintanaren gutunak nortasun propio aski independentea ganik numeroak. Hori zen arrazoia, Erroteta, txarto egina edo gutiago txarto egina.
Halan da ze, ze Jesus Rubioaren erantzuna ere izan zen generala buruz Kintanak zioena generalki, sartu gabe katramiletan kin numeroak erabilirik systema dezimala edo vigesimala.
Ni bai harritu nintzen noiz zuk egin zenuen ondoren zeure kommentarrioa segituz kin numeroen gaia. Baina ez nuen deus esan -buruz oraingo nahasmendu asynkhronikoa zeren ez nekien nehork idatziko zuela lehenagoko spotean salvu zuk- eta gainera nizu erantzun ampleki (nola zuk diozun) zuk eginiko galdera numeratuei, zeintzuri jada erantzuna nuen, behintzat niri ustez.
Gero, atzo -astelehena-, idatzi zuen Txabik (Xabier Ertze) sorpresaz nik uste ez nuela eta orduan baina ez lehenago ohartu nintzen buruz nahasmendu asynkhronikoa.
Bada, nik uste' baldin idatzi nahi bazendu gainean numeroak esaterako kommentarioa eginik dioenari Xabier Ertzek hobe da han egitea, neure ustez.
Amaitzeko esan ze pozik irakurriko nukeela gogoan duzuna buruz akademiko Kintanak agertzen duena, hori seguru ez dela kollaterala an euskararen mundua.
Guziok ba dug apportatzekorik, zein zuk, Kintanak, Rubiok, Lavienek, ... hainbat urlik. Penagarri dena da guti garela agertzen esatera pensatu ohi duguna buruz gure hizkuntza, euskara.
Segi ahal bezain ongi, zuk eta guztiok.
Erroteta,
egin ahal nukeena edo ahal genukeena intenzioarekin konpontzeko behintzat parzialki hori nahasmendu asynkhronikoa da edo date ondokoa.
Berriro publikatu akademiko Xabier Kintanaren gutuna eta eskatu ondoren ki professore universitario Jesus Rubio' dezan ezar berriro lehengo mezu berbera an "spot berri" hori. Halan behintzat spot hori geratzen litzateke garbi geratzen zela gabe "interferentzia" numeralak ganik zu eta ere ni, gu biok bait gara hor izkiriatu dugun bakarrak.
Hartara zuk ere egin ahal zenuke zeure kommentarioak zeintzu bait dituzu gogoan "nahi nuke astia ateratzea hartaz bi hitz erraiteko hurrengo mezu batean" buruz esanikoak Kintanak.
Nola ikusten duzu "soluzione" hobe beharrezko hori?
Ontsa zaut. Egizu diozun bezala.
Xabier Erroteta.
Erroteta (eta ere besteok),
baita ere egitekoa dut gauza bera lehenbiziko spotarekin non jarriko ditudan kommentario guztiak batera eta ere desdeluego khronologikoki heldu izan diren arauz.
Gero, geroxeago egunetara, beharbada ezabatuko ditut oraingoak, edo beharbadaa ez.
Jesus Rubio said...
Labur: Kintanak du nahasten dena, eta ez dio heltzen a gakoa hon arazoa.
Gakoa ez da hizkuntzak ba ote diran agglutinanteak edo isolanteak (batzuak eta besteak ahal-dira izan prepositivoak edo postpositivoak). Gakoa ez da hizkuntzak ba ote duten jeneroa, edo zenbat jenero dituzten. Gakoa ez da hizkuntzak ba ote duten konkordantzia puntual bat edo ez. Gakoa ez da hizkuntzak ba ote duten systema dezimala edo mistoa.
Gakoa datza an hitz-ordena. Gakoa datza an sintaxi regressivo edo progressivoa (buruazkena edo burulehena). Euskararen estuasun kommunikativoak dautza an sintaxi regressivoa, zein dan gauzatzen an bere estruktura SOV eta postpositivoa.
Hizkuntza SOV eta biziki regressivoak nola japoniera ez dira inkompatible kin teknolojia edo jakinduria; eduki horiek ahal-dira azaldu an pausu (esaldi) oso laburrak, zein diran metatzen ia gabe estruktura sintaktikorik.
Syntaxi progressivoak du errazten espressiobide fluitua, potentea, erosoa, komplexua, pausatua, askea, flexiblea, efizientea, esplizitua, matizatua, ... Syntaxi progressivoak du errazten gozamen linguistikoa.
Euskaran da bultzatzen hizkuntza estandar regressivoa, eta arrakastaz.
11:12 AM, April 28, 2011
-------------------------------
Post a Comment