Kompara dezagun bi possibilitate syntaktiko differente

Lehenago ere ari izan naiz buruz possibilitate syntaktikoak, nola hobeak dira forma batzuk ezi besteak eta behar litzateke kontuan hartu hori ezen behar genduke hobetsi ere praktikan forma effektivoagoak. Halan gaur ere irakurririk egunkari Berria (barikua, 30 ekaina 2006) nahi dut komparatu hango bi struktura syntaktiko, direnak differente eta bata indudableki hobea informativoki ezi bestea.

Lehenengo paginan irakurri ahal dugu:

Sektoreak euskara hutsezko hedabideak sustatzeko eskatu dio Jaurlaritzari

eta notizia horren barruko titularra da:

Euskarazko eskaintza indartzea lehenetsi dezan eskatu dio sektoreak Jaurlaritzari

Orai dugu komparatuko bi titularrok aldetik kalitate informativoa eta deskursivitatea. Hortako bi titularrok jarriko ditugu an bi modu possibleak.

Sektoreak euskara hutsezko hedabideak sustatzeko eskatu dio Jaurlaritzari
eta
Euskara hutsezko hedabideak sustatzeko eskatu dio sektoreak Jaurlaritzari

Beheko possibilitate hori, zein ez dute erabili, iruditzen zait onena duda barik.

Eta beste bigarren titularrean:

Euskarazko eskaintza indartzea lehenetsi dezan eskatu dio sektoreak Jaurlaritzari
eta
Sektoreak euskarazko eskaintza indartzea lehenetsi dezan eskatu dio Jaurlaritzari

Hemen bigarrenean -an bigarren barruko titularra- iruditzen zait da possibilitate onena zein irabili izan dute.

Beraz hobekotzat hartzen ditut hauek:

Euskara hutsezko hedabideak sustatzeko eskatu dio sektoreak Jaurlaritzari
eta
Euskarazko eskaintza indartzea lehenetsi dezan eskatu dio sektoreak Jaurlaritzari

Eta eskasagotzat beste bi hauek:

Sektoreak euskara hutsezko hedabideak sustatzeko eskatu dio Jaurlaritzari
eta
Sektoreak euskarazko eskaintza indartzea lehenetsi dezan eskatu dio Jaurlaritzari

Ikusi ahal den lez klaru' jokatzen ahal da eta da jokatzen differente baina ere kin resusltatu informativo differenteak.

Aquarellak edo urmargoak (purismo lexikalak ba dirau)

Batzuk uste dukete agian jada ez dago euskaran purismo lexikalik zeren ez da gehiago izkiriatzen urrutizkina edo txadona edo ingurraztia eta horren antzekoak. Baina purismo lexikalak hortxe dirau nola gaixotasun khroniko endemikoan an euskara.

Esaterako gaur (Berria, martitzena 27 ekaina 2006) lehenengo paginan irakurri ahal dugu:

BECKMANNEN ALDE INTIMOA

Artistak paperean egindako urmargo eta pastelen erakusketa jarri dute Guggenheimen

Aquarella ipini ordez ipini dute urmargo. Gero ipinteko aquarellista ipiniko dukete beharbada urmargista edo urmagozle edo urmargoztaile edo urmargante edo ... , ez dakit. Behar lukete jakin direlako euskalzale kultuok ze da aquarella hitza hitz international amankommun bat esaten dena berdintsuki hizkuntzarik gehienetan.

Halan konsultatu ahal da edozein lekutan esaterako in internet (edo baita nire liburu titulatzen Euskarazko arrotzhitzak, non ikusten ahal dugu, 41 or, ze da alemanez Aquarell, inglesean aquarelle, frantzes aquarelle, italiano acquarello, espainol acuarela, portuges aguarela).

Irakurri ohi dugun euskarea da askotan, lar askotan, inasekiblea tzat euskaldun normala eta ere tzat personea duena nivel kultural poxi bat minimoki elevatua tik pobrezia inkulto rasoa.

Biek ala biek (?)

Lantzean behin entzuten dut, esaterako, televisionean, tv-n, ETB-n, honako esaldia (dicho, ez frase) eta nola nik ez dut ulertzen nator laguntza eske ia ulertzen dut kin laguntzea hon norbait.

Entzuten edo entzun ohi dudana da:

Biak ala biak .... gehiturik gero zeozer.

Jakin nahi nuke zer differentzia dago, baldin balego, artean esatea, esaterako, biak ala biak pozik sartu dira autobusean edo esan biak pozik sartu dira autobusean.

Differentziarik dagoen nahi nuke jakin, berba batean nahi dudana jakin da ea zer da hori: biek ala biek ....

Mesedez, lagundu niri (lagun iezadazue).

Nahi ez. Erraz edo errazago nahi ez.

Esaterako titular hau (Berria, in internet, eguaztena 21 ekaina 2006) izan ahal zen errazki errazago baina antza ez da nahi, explizitoki eta jakinaren gainean ez da nahi, klarki ez da nahi, eztakit zeren izenean. Ez da nahi izan. Mintzo delarik buruz dioena hak Chomsky linguista eta philosophoak dio ze dio Chomsky-k hau

Elkarren aliatu dira Bush eta Bin Landen zibilizaioen talkara garamatzatelako

Baina nahi balitz, nahi balezagu, redaktatu ahal da hori mezua errazago, errazki gainera anitz errazago, esaterako, hontara:

Elkarren aliatu dira Bush eta Bin Landen ze (edo zeren) zibilizaioen talkara garamatzete

edo

Elkarren aliatu dira Bush eta Bin Landen ze (edo zeren) garamatzate zibilizaioen talkara

Zergatik ez da nahi hobea noiz hori egiten ahal da erraz-erraz? Nik ezin ulertu, nork bai? Ala ote dira bi possibilitateak, bi variableak berdin erraz ulertzeko (eta ere irakurtzeko voz goraz: garamatzatelako [viva gu!])?.

Asko, luze itxaron behar (eta lar?)

Gustatzen zait hartzea eta hartzen ohi dut exempluak realitatetik, tik realitate soziologiko egunerokoa; esan ez dezan ere nehork ze kommentzatzen dut exemplu hypothetiko theorikoak, direnak nire "masturbatione antzu" asmatuak.

Halan izanik ni gaur Armentian in Araba Euskaraz' ikastolen besta (eta euskararena) sartu naiz visita egiten Armentia-ko basilikeari. Nola sarreran ba dagozen triptiko (orriak, hiru parte edo tolesdura dutenak) batzuk hartu dut bat eta poztu naiz ze zegoen bilingueki izkiriatua eta gainera ondo izkiriatua euskaraz, esan nahi bait dut ulergarri (zein azken hau ez da ikusten sarri, zoritxarrez). Hara informationea hon hori triptikoa:

ARMENTIA
(Espacio vital Gune garrantzitsua)

Hainbat hilabetez lanean aritu ondoan, Armentiako San Prudentzio basilika birgaitzeko lanak ikusgai egongo dira, Vital Kutxak berriro martxan jarri duen bisita gidatuen programari esker.

Eta gustatu zait textutxoa ze ulertzen da ondo gabe bortxatu irakurketea eta irakurlea (egia esan, hobeto, gabe lar bortxatu irakurketea eta irakurlea). Baina ohartu naiz ze hori delako esker hori dago lar atzean eta etorri orduko irakurlea esker hortaraino sartzen zaio hainbat informatione zein beharbada ez zaio importa eta importarik ere dago delako esker partikula postpositivo hori lar atzean eta azkenean.

Halan askotan euskara mintzatuan, realitate sozialean esan ohi da eta da entzunten honakoak: Jainkoari eskerrak baina baita ere eskerrak Jainkoari, edo eskerrak zure informationeari orai ba dakit bihar... eta holakoak.

Dudarik ez dagoen lez ze holako euskal textuak dira traduktioneak hon original erdarazkoa jo dut irakurtzera originala zeina bait da hau:

Tras muchos meses de trabajo, Caja Vital Kutxa reanuda el programa de visitas guiadas a las obras de rehabilitación de la Basílica de San Prudencio de Armentia.

Nik "konpontzeko" nolabait lehen aipatu problemea -hon partikula postposivoa, (... esker)- izkiriatzen nuke honelatsu:

Hainbat hilabetez lanean aritu ondoan, Armentiako San Prudentzio basilika rehabilitatzeko lanak ikusgai egongo dira eskerrak Caja Vital Kutxak berriro martxan jarri duen bisita gidatuen programea.

Niri iruditzen zait hau possibilitatea -ez horregatio bakarra- da hobea ezi goian zetorrena. Nik holan uste daroat, zuk ez? Zergatik, baina?

Nik bi bider, ea zuk zenbat

Artikuletan agertzen dira "zurgaturik" zenbait mezu agertzen direnak artikuluan barruan zeren konsideratzen bait dira horiek esaldiok hagitz signifikatuvo edo relevante barruan dionaz eta dagoz "amu modura" tzat irakurlea sar dadin irakurtzera artikulu osoa. Seguruenez horiek txatalok ba dukete izenen bat artean behintzat journalistak, baina nik ez dakit eta orai ez du importantziarik horrek delako izenak.

Halan gaur (Berria, martitzena 13 ekaina 2006, plaza 45 or) datoz bi holako aipu zein nik lehenengo behar izan dut irakurri bi aldiz astiroso konturatzeko zer dakarren, ea zuk irakurle zenbat behar duzu, hara aipu lehenengoa:

"Emakumeok gure ingurukoek egiten duten horren errua geure gain hartzen dugu"

Nik, esan dudan lez, bi bider behar izan dut irakurri konprenitzeko ze

"Emakumeok gure ingurukoek egiten duten horren errua geure gain hartzen dugu"

Ezen,
"Emakumeok geure gain hartzen dugu gure ingurukoek egiten duten horren errua".

Eta bigarren aipua ere (zein aipuak egiten eta ezartzen dira nola "amuak" tzat irakurlea sar dadin artikuluan) niri kostatu zait.

"Gure bizitzaren argazkietan atzekaldean dagoen hormigoizko eraikin gis bat da gatazka"

Zer behar du egin irkurle xume batek zeinak ez daukan ohiturarik lar irakurtzeko euskaraz eta ez adore euskalzalerik gaindika? Ez al da normala -esan nahi bait da, gehienek egiten dutena- pasatzea erdarara non ez dira (ez zaio) sortzen horren problema handiak? Ez al da normala eta gainera inteligentea?

Mezu, informatione eta pensamendu segmentatua kin etenak tartean

Hara zer irakurri ahal da (Berria, zapatua 10 ekaina 2006, euskal herria, 17 or):

VWko langileen batzordeak oraindik ez du zuzendaritzaren proposamena balioetsi

VWko langileen batzordeak oraindik ez du [.................................................] balioetsi

Hemen, irakurketa hontan dago eten bat eta eten hortan da tartekatzen zeozer gero berriz konektatu beharrekoa -konszienteki edo inkonszienteki- segitzeko kin loturea edo pensamenta zein lehen eten da. Etenik bako textua hontara litzateke:


VWko langileen batzordeak oraindik ez du balioetsi zuendaritzaren proposamena

Batek esan baleza:

Aitak oraino ez du bazkaria jan

guziok ulertuko genuke primeran zer esan da baina esan baleza beste forma possible hontara:

Aitak oraino ez du jan bazkaria

Nik esanen nuke ze bigarren mezu hau hobea da zeren ez du eteten verbua -ez du jan- eta hortaz mezua da logikoago eta bizkorrago aldetik igorri mezua ri irakulea edo ri entzulea. Argudiatzen ahal da edo rebatitzen zeozer? Ahal lezanak egin beza.

Mozkor gagozela edo metaphorikoki

Esaterako televisioneko informativoetan (ETBn) noiz entzuten dugu erabiltzen dute eskarmentu hitza ordez experientzia da lotsatzekoa eta ere errespetu gutikoa tzat audientzia euskalduna, da euskararen degradatione arrunt bat, lar arrunta (bidebatez jakin bezate horiek ere ze' ez dira synonymo arrunt eta normal).

Jakin bezate informativokoek ze horrek -equivalentzia horrek, experientzia = eskarmentu- ez du valio baizik nola metaphora edo metaphorikoki edo bestela noiz gagozen mozkor, nola ez dut uste egoten ohi dira ETBko informativokoak noiz ari dira lanean, lan eta zerbitzu publikoan.

Ote litzateke argiago informativoki?

Segurua da ze ba da differentziarik artean redaktatu modu edo forma batean edo bestean. Horrek bere eragina dauka informationean hartzen duena irakurleak, forma batzuk dira effektivoago ezi besteak, batzuk dira soliago eta besteak aitzitik zurrunago, batzuk airosago eta positivoago eta besteak nekeago eta zailago. Orduan ez da berdin redaktatu modu batean edo bestean, izanik ere bi formok ere korrektuak. Da nola automobilak zein batak eroaten zaitu eroso eta arin eta besteak kankarro bat bai zaitu eroaten baina nekez eta deseoroso edo bedere deserosoago.

Gaur (Berria egunkaria, barikua 9 ekaina 2006, euskal herria harian, 9. or) agertzen da hau titularra:

Patxi Lopezek baztertu egin du PSE-EEren eta Batasunaren arteko akordio bat

Hau titularra ez danik korrektua, nire ustez, ez luke nehork esango, baina ba dira forma possible differenteak hori redaktatzeko bat baino gehiago. Esaterako:

PSE-EEren eta Batasunaren arteko akordio bat baztertu egin du Patxi Lopezek

Baina komparatzen balira bi phraseok esan ahal da ezein duda barik ze bat da -informativoki- askoz effektivoago eta diskursivoago ezi bestea, dela hobea egunkariak redaktatua ezi nik ezarria modu hypothetikoan. Bada dudarik ez dago bat da hobea ezi bestea. Baina da dira forma possible oraino hobeak eta effektivoagoak eta diskursivoagoak. Hara batzuk:

Patxi Lopezek baztertu egin du akordio bat PSE-EEren eta Batasunaren artean

edo

Patxi Lopezek baztertu egin du akordio bat artean PSE-EE eta Batasuna

Ez ote dugu behar txerkatu eta analysatu onena edo bedere hobea litzatekeena? Ez ote du hori ahalegina euskaldun irakurleak eta ere euskarak? Ez al du zentzuzkorik ezer hemen izkiriatuak? Non dira irakurleon zuzenak?

Ikusten dira ere -zorionez- hobeto redaktatuak

Gaur (Berria, eguaztena 7 ekaina 2006) lehenbiziko notizia hauxe da

Zapateroren gobernuarekin "harreman guztiak" hautsi ditu alderdi popularrak

eta subtitulu bat da hauxe:

Raxoik esan du ez dutela babestuko Gobernua harik eta hark PSE-EE Batasunarekin batzertzeagatik lotsa agertzen ez duen arte

Hau subtitulua da strukturalki -syntaktikoki- asko hobea ezi normalean redaktatu ohi direnak ze ordez izkiriatu Raxoik esan du ez dutela batestuko Gobernua (erabilirik modu effektivoago eta kommunikativoagoan) ahal zuten ostera izkiriatu nola ohi dute sarri Gobernua ez dutela babestuko esan dut Raxoik (hautaturik modu traketsagoa informatzeko jendea). Baina phrasea -ideia informativoa- da luzeago nola gorago izkiriatu dugun lez:

Raxoik esan du ez dutela babestuko Gobernua harik eta hark PSE-EE Batasunarekin batzertzeagatik lotsa agertzen ez duen arte

hemen gehitu dute -informativoki, hortaz soil ari gara orai- elementu temporal bat, harik eta (nik uste daroat ze hobe litzateke harik-eta) zeinek prepositivoki avisatzen gaitu ze sartzen gara phrase temporal batean eta hori gatik amaitzen da kin arte partikulea.

Raxoik esan du ez dutela babestuko Gobernua harik-eta ........ arte

Baina trankilki izan ahal zen gabe repetitione hori, holan:

Raxoik esan du ez dutela babestuko Gobernua harik-eta hark PSE-EE Batasunarekin batzertzea gatik lotsa agertzen ez duen

Edo baita, logikoago, informativoki prefosta' nahirik informatu irakurlea:

Raxoik esan du ez dutela babestuko Gobernua harik-eta hark agertzen ez duen lotsa (lotsea) batzertzea gatik PSE-EE Batasunarekin

Edo areago oraino honetara ere ahal litzatekeela:

Raxoik esan du ze ez dute babestuko Gobernua harik-eta hark agertzen ez duen lotsea batzertzea gatik PSE-EE kin Batasuna

Kontrasteak observatu artean euskara eta euskara eta artean euskara eta erdara

Komparatuko dut bi phrase elkarren artean biak euskarazkoak ikus dezagun nola bat -struktura syntaktiko modu bat- da asko errezago ezi bestea ulertzerakoan (konturatzeko ezen forma bat da asko effektivoago ezi bestea, zein behar genuke preferenteki erabili) eta gero komparatuko dut ere informationea emanik euskaraz kin emanik erdaraz (kontura gaitezen ezen euskaldunak kalean duela bi hizkuntza eskura -radio, televisione, egunkari, persona individual, ...- eta aukeratu ahal duela eta duela aukeratzen pean faktore determinante batzuk, baina duelarik bere baita personalean aukera hori, hala nola, erosi egunkaria edo piztu hain televisione edo radio edo mintzatu lagunarekin.

Berria egunkarian lehenengo paginan agertzen dira bi phrase hauek (barikua, 2 ekaina 2006):

1) Zapaterok esan du ...
Zapaterok esan du PSE-EEk ez duela ezer negozioatuko Batasunarekin

Eta bestea honekin komparatzekoa
2) ... esan du fiskalak.
Batusunaren agerraldien helburua "indarkeriaren etete egoera sostengatzea eta hori behin betiko egitea" dela esan du fiskalak

Dudarik ez dago ezen errazago da hasi izan balitz begarren phrasea strukturalki nola lehenengoa:

Fiskalak esan du ze Batasunaren agerraldien helburua da "violentziaren etete egoerea sostengatzea eta hori definitivo egitea"

Inor ausartuko ote da esatera ez da errazago bigarren forma hau ulertzeko? Orduan zergatik ez honelatsuko formak erabili erruz eta pruntki? Ote gara etxekalte eta sadiko hutsak?

Pasaturik bigarren komparationera inter euskara eta erdara dezagun ikus hori notizia nola datorren erdaraz (izanik, klaro, egunkari biak kalean eroslearen esku gabe ezein koaktione) (Gara) :

Positivo para el fiscal.
Jesús Santos no sólo defendió que no había delito, sino que las declaraciones de los mahaikides "apoyan la situación de cese de violencia"

Gogora dezagun ze batetik redaktatu ahal da differente euskaraz (izanik forma batzuk effektivoagoak eta informativoagoak ezi besteak) eta gainera dezagun jakin ere ze dagoz diffentzia informativo handiak artean redaktatua an hizkuntza bat edo bestea.

Ez dezagun (diezaiogun) uko egin analysiari, etorkizun hurbilari. Kasu egin dezagun (diezaiogun) geure buruari.



D