Batzuk uste dukete agian jada ez dago euskaran purismo lexikalik zeren ez da gehiago izkiriatzen urrutizkina edo txadona edo ingurraztia eta horren antzekoak. Baina purismo lexikalak hortxe dirau nola gaixotasun khroniko endemikoan an euskara.
Esaterako gaur (Berria, martitzena 27 ekaina 2006) lehenengo paginan irakurri ahal dugu:
BECKMANNEN ALDE INTIMOA
Artistak paperean egindako urmargo eta pastelen erakusketa jarri dute Guggenheimen
Aquarella ipini ordez ipini dute urmargo. Gero ipinteko aquarellista ipiniko dukete beharbada urmargista edo urmagozle edo urmargoztaile edo urmargante edo ... , ez dakit. Behar lukete jakin direlako euskalzale kultuok ze da aquarella hitza hitz international amankommun bat esaten dena berdintsuki hizkuntzarik gehienetan.
Halan konsultatu ahal da edozein lekutan esaterako in internet (edo baita nire liburu titulatzen Euskarazko arrotzhitzak, non ikusten ahal dugu, 41 or, ze da alemanez Aquarell, inglesean aquarelle, frantzes aquarelle, italiano acquarello, espainol acuarela, portuges aguarela).
Irakurri ohi dugun euskarea da askotan, lar askotan, inasekiblea tzat euskaldun normala eta ere tzat personea duena nivel kultural poxi bat minimoki elevatua tik pobrezia inkulto rasoa.
10 comments:
Irakurri dut zuk izkiriatua Bereterretxe edo Gilen eta baita ulertu esaten duzuna. Nik ostera ez dut ikusten eta areago sentitzen problemea nola zuk.
Diozu ze hizkuntza bakoitzak du ahala eta eskubidea asmatzeko. Nik dudan jartzen nuke behintzat lehenengoa, hau da, hori ahal edo kapazitatearena. Nik esaten nuke gure kasuan ezetz, ikusirik realitatea. Mintzo zara ere buruz hypothetikoki esanez baldin balu orduan bai litzateke bestea. Gure inguruetan ba da esaldi bat (dicho, ez frase) balego ta balitz elkarren ondorik dabiz, zeinekin adierazi nahi izaten da ze guzia da possible barruan hypothesia eta besterik da ostera realitatea.
Nik ez daukat arbuiagarritzat eta tzat refutable etorri zaigu guzia tik bidez espainola (edo frantzesa). Ze hori applikatzen bagenu herstuki -noraino litzateke herstuki hori?- litzateke suizidatzea (edo nahiago baduzu burua hitzea). Zer egiten genuke orai eta zer lehenago historikoki ere gabe espainola (edo frantzesa) gure alboan, ziur naiz ezen dena ez da txarra izan izatea alboan bi hizkuntza horiek -izanike ere neurri handixko batean bi horiek glottophagoak-. Ez, aitzitik, bizi gara ere esker horiek eta egin dugun avantzamendu batzuk edo asko izan da esker referentziaz horiek. Hala ez, Beretxerretxe edo Gilen?
Kontatuko dizut eta galdetuko ea zer da jende zerrategia. Hara zer diosku hak akademiko numerario J. L. Davant zuberotarrak (Herria, astekari euskalduna / hebdomadaire basque, nº 2859, 2006/ekaina/1, 5 or, titulatzen Eüskaldünak ospatü Gürsen)
Iragan neskenegünean, maiatzaren 27an, jünta bat hünkigarria egin da Gürseko jente zerrategi ohiaren leküan.
Zer iruditzen zaizu? Uste al duzu ze purismoa (lexikala, orthographiakoa , syntaktikoa, ...) ona da? Uste al duzu gainera gure kollektivoak -gu million erdiok izanik gainera pyramide sozialean gagozen lekuan- ba duela ahalik?
Gainera zergatik merezi luke joateak hortik bidetik beti atzetik eta ondorik arrastaka, dandarrez eta tatarrez segika itolarrian -a posterori beti eternalki- ordez joan besteekin -kin kultura okzidentala, frantzes, espainol, ingles, ...- batera airoski korronte beretsuan synkhronian, gabe desphase lar?
Darabilzun reflexionea iruditzen zait -hola, tanpaz edo derrepentean- interesantea edo behintzat interesantea izan ahal dena. Geroxeago segiko dut buruz hau themea baina lehenago esan dezadan zeozer puntual.
Puntual hori da ze argitu nahi dut ezen arrotzhitz hitza, zein nik asmatu nuen euskaraz, da soil eta exklusivoki kopia bat eta inkluso kopia mimetikoki kamaleonikoa (eta hortakoz lotsagarria?) hon alemanezko Fremdwort hitza [fremd = arrotz, eta Wort = hitz]. Hau Fremdwort hitza dago kontrajarria tu Lehenwort hitza, [lehen = prestatu, mailegatu, eta Wort = hitza]. Dituztelarik alemanez sailkatzen edo klassifikatzen hitzak hiru arlo handitan: 1) Fremdwort (arrotzhitz adaptatu gabeak), 2) Lehenwort (maileguak, adapatatuak edo hizkuntzari erosionatuak eta 3) autokhthono direnak konsideratzen. Gaineratzen dut ere ezen nire liburu hori da soil borradore edo prontuario lexikal huts bat izan dezaten edo lezaten lexikologoek eta ere hiztegigileek zeozer eskura kin extensione minimun bat (22.000 hitz inguru); berez ez da nire lan hori baizik rekollektione eta kopia lexikala ganik egiten dutena alemanek. Ez du berez liburuak (eta autoreak, nik) deus plateatzen, behintzat explizitoki. Da soil expositione bat, erakusketa bat zer egin daroen beste hizkuntzek -Gilen, ez soil espainol hizkuntzak- buruz lexikoa eta orthographia. Ez du pretensione theoriko lar handirik.
Itzulirik lehengora eta utzirik aurreko puntualitate hori nadin itzul lehengora nola agindua bait nuen.
Hor zure kommentarioan diozu ari zarela buruz nik darabildan lexikoa euskaraz' ze "Zuk askotan erabiltzen dituzu espainolezko hitz gordinak ..." eta nik jakin nahi nuke zein dira delako hitz asko horiek edo horietarik batan batzuk. Aipa zazu niri (iezaizkidazu) batzuk, dozena erdi, dozena bat edo parrastada luzexko bat. Halan nik jakiten nuke zuk zeintzu hitz konsideratzen duzu (dituzu) espainolezko hitz gordin, ze nik uste daroat -bene beneta diotsut- ze ez dudala nehoiz hitzik -esango nuke hitz soil bat bakarri ere- erabili euskaraz ez denik hitz osotoro euskarazkorik. Konkreta zazu mesedez haboro, nahi bazenu.
Nolanahi ere Gilen reesan, nola jada goian esana dut, ze interesantea da zure reflexione hori -nire uste anitz interesantea, gabe esan nahi horrekin ze nago esandakoaz konforme osotoro-, zein behar lukete haintzat hartu hek lexikologo eta ere hiztegigile euskaldunak, zein dirudienez dagoz mutu eta hausnarrean (bere zentzu etymologikoan, eta ez figurativoan) eta akaso ere -zorionez- reflexionatzen ari.
Erramun,
Zure azken mezu hau' ez soilik da BIkain, baina TRIkain eta TETRAkain.
Hausnarrean egon bitez!
Josu Lavin
**********
Gilen, nahiago zaitut deitu holan -Gilen- ezen-ez Bereterretxe zeren atxemaiten dut da forma realagoa eta egiazkoagoa, nahiz ez dakit ere Gilen da zure egiazko izena. Utzi ahal zaitugu ere nola Gilen Bereterretxe.
Izkiriatu duzuna buruz hiru forma possible horiek (zegoen, zegoèn, zegoén) da interesantea duda barik.
Nik edozelan ere ez nuen ezagutzen edo behintzat ez nuen konszienzia explizitorik gainean hirugarren possibilitate hori eta horren existentzia. Ongi legoke explikatuko bazendu zer esan nahi du honek hirugarren exempluak:
Mikel zegoén etxean (amak egin zituan negar larriak).
Behar luke horrek azalpen luzeagoa.
Exempluekin eta exemplu paralleloekin hornituko bazendu (bazenitu) ideia horiek (batez ere hirugarrena) hobe litzateke behintzat ni bezalako ez hain gramatiko onak, gainera zure lexiko "beregainak", zein aldentzen da lexiko grammatikal okzidentala, despistatzen nau eta groggytzen' nola boxeoan; beharrean lexikoak lagundu eta gidatu rantz intuitu hobeto zuzen ez dakidan konzeptua nau desbideratzen eta zait gainkarga frenante bat (ez naiz sartzen ea ona da edo komenida baizik diot zer gertatzen zait niri (eta seguruenez askori).
Ikusten dut ze ongi legoke zeuk publikatzeko an Filoblogia, hartara izan ahal luke segidea horrek gai interesanteak. Nik animatzen zaitut gogotik. Gainera uste dut da "plaza" hobea hura ezi neure hau, hortako bedere.
Behintzat, Gilen, dituzun ideiak agertzeari ez utzi mesedez.
Gilen, konturatu zaratekeen lez ezabatu dut zure mezu bigarrena zeren berretua bait zetorren. Okay ezta?
Gilen maitea,
Beha ezazu Leizarragaren versiculu hau:
Heb 7, 26 Ecen beharra guenduen halaco Sacrificadore subiranobat guenduen, saindua, innocenta, macularic gabea, bekatoretaric separatua, ceruäc baino gorago altchatua:
In Romanica:
Heb 7, 26 Perque nos habevamos necessitate que habueramos un tal summo sacerdote, sancto, innocente, immaculato, separato ex los peccatores et plus altiato quam los celos.
Adeitsuki
Bihar goizean goiz Portugalerat noa.
Josu Lavin
Zer da, Josu, bigarren "guenduen" hori?
Heb 7, 26 Ecen beharra guenduen halaco Sacrificadore subiranobat guenduen, saindua, innocenta, macularic gabea, bekatoretaric separatua, ceruäc baino gorago altchatua:
Bai Gilen,
GENDUEN hori bi modutara interpretatu ahal da:
1. GENDUEN = IZAN GENEZAN
es: que tuviéramos (subjunktiboko iraganaldia, facto possibile in le passato)
2. GENDU + EN = OPTATIBO + -EN
es: que tuviésemos (optatiboa, facto irreal)
Leizarragaren textua hirugarren personan egon balitz hauxe irakurri genuke:
Ecen beharra çuten halaco Sacrificadore subiranobat çuten/luten, saindua, innocenta, macularic gabea, bekatoretaric separatua, ceruäc baino gorago altchatua.
Ez dakigu kasu honetan ÇUTEN ala LUTEN hautatu lukeen!
Hurrengo versiculuan:
Heb 7,27 Ceinec ezluen beharric egun oroz, berce Sacrificadore subiranoéc beçala, lehenic bere bekatuacgatic sacrificioric offrendatu, guero populuarenacgatic: ecen haur behingoaz eguin vkan du bere buruä offrendaturic.
Hemen LUEN daukagu!
Ceinec ezluen beharric
es: que no tuviese necesidad
Hemen optatiboa daukagu, aurreko GENUEN horretatik aski hurbil.
Neuk ez nituzke berpiztuko (inoiz bizi badira) GENUEN moduko subjunktibozko iraganaldirik. Izan ere kasu gutxi daude eta Leizarragaren honek GENU + EN ematen du, zein bailitzateke optativoa.
Explikatzen naiz?
Josu Lavin
***********
Nahi dute isilik nagoén (=egon nadin: que esté FACTO POSSIBILE IN LE PRESENTE)
Nahi zuten isilik nengoén (=egon nendin: que estuviera FACTO POSSIBILE IN LE PASSATO)
Nahi lukete isilik nengo'en(=banengo: que/si estuviese FACTO IRREAL, zeren ez nago isilik)
EGON NENDIN tipokoak izan dira bestalde indikatibokoa. Espainolez ESTUVIERA bezala.
Garai berdintsuetan
ESTUVIERA = HABÍA ESTADO, ESTUVO
EGON NENDIN = EGON NINTZEN
Zorte bat izan da guretako EDIN eta EZAN aditzak subjunktiboa (nadi, nendin) eta optatibo posiblea (nendi) adierazteko bereiztu izana.
NAIZ (soy) eta NINTZEN (era) indikatiborako erreserbatu dira eta, ordea, NINTZ (fuese) optatibo irrealerako.
Irakurri mesedez astiro nire Euskal Aditzaren Giltza in erabili.com edo hobeki aurkeztuta in:
http://www.geocities.com/josulavin/euskal_aditzaren_giltza.html
Bost ordu barru banoa oporretan eta ez dakit internetera konektatu ahalko naizen.
Gilen, jakizu bestalde ezen eu.wiktionary.org lekuko hiztegiak baliatu ahal dituzula nola nahiago izan dezazun. Zuzenketak behar dituzte, asko.
Josu Lavin
Gilen, esaten duzu ze Mikel zegoén etxean amak egin zituen negar larriak esan nahi du Amak negar handiak egin zituen Mikel etxean egon zedin(tzat), ba orduan nire ustez hori adierazteko hobe litzateke zeren bait da errezago hontara redakatatu Mikel etxean egon zedin(tzat) amak negar handiak egin zituen.
Ez dut ikusten ezein beharrik joateko eta joteko aipatu rekurso hortara. Ze onura edo plus luke horrek?
Berba eginik buruz zailtasun edo opazitate lexikala esan ze noiz irakurri nuen -nizun- ondokoa ez nuen ulertu, zera:
...bascoec bercec beçala DUTEN bere lengoagian scribuz cerbait doctrina eta...
Esaldi horrek helburuzko zentzua du.
Beste zentzu bat aginduzkoa da
Ez nuen ulertu hori helburuzko zentzu hori segurenez (interpretatu nahirik orai nire ez ulertua) itxaroten bait zuen edo zukeen nire enteleguak ipiniko zuen termino grammatikal international amankommun bat (final, destinativo, akkusativo, adlativo, explikativo,...), zein ez zuen aurkitu nire radar mentalak.
Ni gogoratzen naiz ongi nola Alemanian noiz estudiatzen nuen alemana lehenengoz' erraz egiten zitzaidan ulertzea grammatikako konzeptuak ze terminoak -vokabularioa- ziren amankommunak, esaterako, transitiv Verben eta holakoak. Uste dut nik ze lexiko administrativoa nola ere grammatikala -generalean berba eginik- dago basatua latinean eta horrek egiten du guri (digu) mesede galanta guzioi. Ez dut ikusten beharrik sortzeko lexiko parallelo bat eta duplikatzeko terminologia grammatikala -eta ez dena grammatikala- (amankommuna eta proprioa edo propioa). Halan' izatea duplizitatea kin imperativoa eta agizduzkoa, gainera jakinik ezen konkretuki hontan hak aginduzkoa du polysemia, hau da, hitz eman eta manatu eta ere ez da ezagutua signifikatua hon eginduzkoa' salvu an euskara okzidentala.
Post a Comment