Kalitate kommunikativoa eta ere kalitate informativoa

Berba egiten da buruz kommunikationea, kalitatea hon kommunikationea edo kalitate kommunikativoa eta ondo deritxot. Ondo da aritzea buruz holakoak, aritzea hortaz ze asko du horrek impontantziarik, da importantea eta ere transzendentala an personon relationeak. Dudarik ez dago ezen forma kommunikativoak dira hobeak ezi ez direnak hain kommunikativo (hori, seguru, ondoren dator ezen determinatu zein da kommunikativoagoa, ari naiz suppostu hortan basaturik).

Halan esaten ba dugu:

-) izan behar dugu aukera hon desdoblatzea posposizioak
-) ebidentzia ezi aukera zein agertzen baita gorago

komparatzen ahal ditugu horiek bi phraseak kin ondoko beste bi hauek:

-) izan behar dugu aukerea hon desdoblatzea posposizioak
-) ebidentzia ezi aukerea zein agertzen baita gorago

Niretzat ez dago dudarik ze izkiriatzea aukerea noiz hitza da determinatua' da sortzen kalitate kommunikativo hobea eta baita kalitate informativo hobea.

Ederra daukate Kilometroak-koek harrapatzen baditu Xabier Kintanak

Ederra daukate, ederra jatorke, ampara ditzala Jainko egiazko ahaltsuak. Gaixo errukarria Gipuzkoako Ikastolen Federazioa' baldin harrapatzen baditu hak akademiko (eta kommissario linguistiko) Xabier Kintana, hobe extradita balitez Lapurdira eta han eskatu asylo kulturala. Nola otu zaie baina izkiriatzea ingo yeu ordez egingo dugu? Ai errukarri zantarrok! Gainean izango duzue inklementeki zigorra hon jainko akademikoa, zigor ongi merezia.

Realitate ezegiazkoa, baina itxurak eginez

Batzutan ba dirudi ezen euskara hon euskaldunok eta euskara hon mundu izkiriatua dagozela elkarren gandik lar urrun eta batzutan hain arrotz non euskaldunok ez duten egiten jaramon lar horri euskarari. Hortaz oharturik eta remediatu nahirik distantzia lar handi hori artean bi euskarak (euskaldunona eta paperean agertzen dena) ikusten dira makina bat zantzu nahirik hurreratu euskara izkiriatua at real soziologikoa.

Baina batzuk egiten dute tranpea, esaterako, izkiriatzen zena erreportaia dute orai izkiriatzen eman nahirik toke real sozilogikoa erreportajea. Baina guziok dakigu ezen hori berbea ez da erabiltzen inon horrela erreportajea baizik reportajea.

Euskara dela differentea eta ere nahiko differentea batetik bestera da guziok dakiguna, nahiz batzuek ez dakiten sobera nolakoa da euskara real soziologikoa izanik ere Nafarroa (Euskal Herria) ez hain handia heremu geographikoz.

Amaierak hon erreportaia hitza dira diversoak (reportaia, reportaje) baina hasieran ez dago kambiorik da osoro uniforme monolithikoa: reporta... (inon ez da hasten erreport...). Orduan kausitzen dut nik normalago izkiriatzea reportaia ezi izkiriatu edo erreportaje edo erreportaia.

Gainera behar litzateke ikusi phenomeno hau bere globalitatean, ez soil hitz bakarrean nola batzuk duten ohiturea eta ere antza gustua.

Hara lista bat phenomeno honena:
arbitraia
desmuntaia
dopaia
editaia
emballaia
equipaia
fuselaia
hydromassaia
kabotaia
kartonaia
khronometraia
kouraia edo kuraia
libertinaia
maquillaia
massaia
mestizaia
muntaia
paisaia
passaia
patinaia
personaia
photomontaia edo photomuntaia
porzentaia
reglaia
reportaia
sabotaia
stockaia
vidaia edo bidaia
voltaia

Avantaila handiak lortzen ahal dira kin kambio txikiak

Euskaldun askori, gehienei, asko, behar baino gehiago, kostatzen zaiela irakurtzea euskaraz Hego Euskal Herrian da gauza jakina ezin duena ezeinek ukatu, hain da hori hola non dakitenek edo zekitenek ere euskaraz hobeto ezi erdara moldatzen dira edo ziren mila bider hobeto irakurtzen euskaraz ezi erdaraz. Hori, gainera, sartu gabe textu komplikatuetan baizik textu prinzipioz guztiz normaletan, nola eguneroko prensan. Ba da kontradiktione intrinseko bat ze ulertzen du batek hobeki' guti edo ez hain ondo dakien hizkuntza ezi berea propioa, izkiribuz. Hori behar litzateke estudiatu edo beharbada egun da seguruenez beranduegi ze ez dago kollektivo aski handi representativorik estudio soziologikoa egiteko tzat estudiatu zergatik euskaldunek dakitenak hobeki euskaraz' ulertzen dute irakurtzez hobeto erdarea.

Dator periodikoan (Gara, zapatua 19 azaroa 2005, 18 or, Euskal Herria) titular ondokoa Legebiltzarrak "Egunkaria auzia" behin betiko artxiba dezatela galdegin du. Hor euskaldun gehienok ba dute diffikultaterik ulertzeko ze behar dute ralentizatu titularra heldu ahal izateko komprensionera. Estudio soziologikoek konfirmatzen ahal lukete nire aseveratione hori; nik jokatzeko prest nengoke edozeini kostua hon estudio hori. Inor prest balego betor.

Phrase hortako hitz berberekin baina jarririk beste ordena baten izkiriatu ahal zen Legebiltzarrak galdegin du artxiba dezatela "Egunkaria auzia" behin betiko edo klaruago askoz Parlamentuak exigitu du artxiva dezatela "Egunkaria auzia" definitivoki.

Baina batzuk ez dute nahi euskara normalik ez errazik, ez dute ezagutzen nola jendeak ulertzen duen edo ez. Arrotz dira gu euskaldunon baitan. Ez dute reflexinatzen eta gogoetatzen, ez dukete ikusten ahal realitatea. Itsuak gidari.

Txarragoaren alde, jakinaren gainean

Egunkari batean zelan izkiriatzen da ez da izaten kasualitatea ze beste gauzaren artean ba dagoz stylo liburuak ere zeintzuetan tratatzen da hori expressuki zelan izkiriatu eta redaktatu. Aitzitik herritarrek berbaz ari direnean / garenean izan ohi da iharduna edo autua libreako eta personalago ezi redaktore batena hon notiziak an egunkariak. Beraz, esatea herritar batek batzutan "aitak jan du txuletea" edo esan "aitak txuletea jan du" ez dauka gorabehera handirik eta ezta transzendentziarik ze gainera ez da egoten kontrol expressorik buruz esan daroaguna; ostera, journalista batek ralantizatzen du duena redaktatuko eta du beti denbora minimun bat bere esku.

Halan ezarriko dut -nola exemplu signifikatuvo- lau titular egun berekoak (Berria, barikua 18 azaroa 2005) orain hemen demostratzeko ezen dela hori formea, hori forma syntaktikoa, premeditatuki erabilia izanik hori formea txarragoa ezi beste alternativo bat.

Bat)
Milaka ikaslek Bolognako prozesua kritikatu dute Ikasle Egunean
Bi)
Camposek Espainiako Hezkuntza Leagea kritikatu du
Hiru)
Europak gai kimikoen araudi epelagoa onartu du, industriak eskatu bezala
Lau)
Sharonek eta Peretzek bozak aurreratzea hitzartu dute

Ikusten ahal dugun lez lauretan -lau phrasetan- dago struktura bera eta identikoa:SOV (subjektua + objektua + verbua). Hau, seguru, ez da kasualitatea, da jakinaren gaineko aukerea zeina da txarragoa ezi orain ikusiko dugun possibilitate alternativoak. Da skrupulu txatxu eta kaltegile batzuen konsekuentzia, zeinek kaltetzen du irakurlearen kalitatea hon mezuak ulertzeko.

Hara hemen beste alternativa possible hobeak:

Bat)
Milaka ikaslek kritikatu dute Bolognako prozesua Ikasle Egunean
Bi)
Camposek kritikatu du Espainiako Hezkuntza Legea
Hiru)
Europak onartu du gai kimikoen araudi epelagoa, industriak eskatu bezala m
Lau)
Sharonek eta Peretzek hitzartu dute bozak aurreratzea

Hemen hauetan laurotan dagoen strukturea da -SVO, subjektua + verbua + objektua- askoz kommunikativoagoa ezi lehengoa.

Zerk ditu lotzen hortara horiek zeintzu nahi duten informatu artezki irakurlea? Nekeza da jakitea ze gainera nekez ilkitzen dira tik mututasun ixila.

Zeren artean dago Europa?

Irakurtzen dugu artikulua (Berria, eguaztena 16 azaroa 2005, 34 or, Kultura) Eremu berrien bila buruz Angel Lertxundik eginiko hitzaldi bat. Bertan agertzen dela ondoko phrasea:

Izan ere, kultur ezberdintasunak itotzen dituen merkatu «itsuaren» eta identitate kulturalaren defentsan, salbuespen kulturala aldarrikatzen duen jarrera protekzionistaren artean dago Europa Lertxundiren iritziz

Ba dakit ezen Angel Lentxurdirentzat dagoela sarturik Europa artean zeozer, baina ez dakit zeren artean dagoen. Batan batek esango du ezen hor ez dagoela ezein problemarik -antza, euskarak ez du askorentzat ezein problemarik- edo besteren guti batzuk diokete ezen dagoela txarto redaktaturik paragraphoa eta redaktoreak -Mikel Lizarralde- beharko zuela hobeto redaktatu. Baina nik ez dut uste denik problema edo akats personal bat baizik ezen horrek redaktore horrek izan balu redaktatu hori paragraphoa erdaraz -espainol, frantzes, ingles, ...- seguru redaktatzen zukeela anitz hobeto eta komprensible.

Nork ukatzen ahal du hor dago problema, problema handi bat, impersonala eta apersonala? Hor du zerikusi zuzena hizkuntzak, euskarak. Kontrakorik uste daroenak explika beza bere ikuspuntua, arren.

Razionalki, razionalkiago informatu

Notiziaren subtituluan (Berria, matitzena 15 azaroa 2005, 8 or, Euskal Herria) ikusi ahal da izkiriaturik titulua eta azpian hau subtitulua:

Lehentasuna bake prozesua martxan jartzea dela esan du Arnaldo Otegik; guztion parte-hartzea beharrezkoa dela iritzi dio eta gainerako eragile politikoei eta komunikabideei arduraz jokatzeko eskatu die

Lehenengo parteak dio Lehentasuna bake prozesua martxan jartzea dela dio Arnaldo Otegik. Baina da razionalkiago informativoki Arnaldo Otegik dio lehentasuna dela martxan jartzea bake prozesua. Eta azkenean amaitzen du ... eta gainerako eragile politikoei eta komunikabideei arduraz jokatzeko eskatu die, azken amaiera hau da asko itxarotekoa ulert dadin, ze izan balitz redaktatua differente litzateke errazago ulertzen, nola hontara ... eta eskatu die arduraz jokatzeko gainerako eragile politikoei eta komunikabideei.

Euskarazko prensa erosten ahal da edo ez, eta hori da arazo ekonomikoa, baina dena problemea da ze textuak dira askotan aski zail eta gaitz ulertzeko ganik edozein -edozein normal alphabetatu-, zein textuon responsableak dira aitzakiarik gabe redaktoreak.

Hortaz, goiko textua asekibleago legoke hontara:

Arnaldo Otegik dio lehentasuna dela martxan jartzea bake prozesua; guztion parte-hartzea beharrezkoa dela iritzi dio eta eskatu die arduraz jokatzeko gainerako eragile politikoei eta komunikabideei

Mesedez kompara dezagun bi textuok eta dezagun atera ere konklusionek. Zer ateratzen dugu bakoitzak?

Ambiguitatea edo komma garaien beharra'

Lehenago ere ari izan naiz buruz komma garaiak eta euren beharra eta mesedea ulertzeko hobeto izkiriatua. Gaur bertan (Berria, domekea 13 azaroa 2005) ederto ikusten da horren beharra garbia irakurtzean ondoko titularra: Forma harremanak baino gehiago, ze titular hortan ez dakigu -ezin jakin ahal dugu- den phrase kompartivoa edo ez.

Ez dakigu dioena den forma' harremanak baino gehiago edo formea' harremanak baino gehiago (komparatzen duelarik formea eta harremanak) edo dioena den ez izanik komparativoa eta ari dela buruz forma harremanak eta orduan litzateke forma harremanak baino gehiago, nola ere izaten ahal da titular bat promesak baino gehiago.

Zaleak, euskalzaleak

Domusantuko egunetan joan naiz Zuberoara eta Gaskunnara ikusteko asmoz hango bazterrak eta gogoratzeko Gaskunnako erro eta sustrai euskaldunak. Zuberoako herri Barkoxera joan ginen emaztea eta biok bazkaltzera, non atera nuen photographia hau bertako udaletxeko horman. Photoan ikusten ahal duzue plakea hon oroimenez eta omenez Piarres Topet Etxahun eta baita photoan ikusten ahal denez dago izkiriaturik EUSKALZALE (xuxen, eskualzale) eta ez horregatio EUSKALTZALE nola egun izkiriatu ohi den lez, izkiriaturik plakea an 1946 urtea.

Gogoan dut nola kommentatzen nuen orai urte guti akademiko Xabier Kintanari eta galdetzen nion ea ez da nahiko hitza halakotzat hartzeko euskaraz noiz hori hitza erabiltzen da modu bakarrean gabe varianterik. Ez ote da nahiko %100 soziologikoa hartzeko hitza den bezala, egin gabe alferreko retokeak eta kambioak. Uste dut kommentatzen niola exemplutzat jarririk hitzak rifle eta forense. Zergatik ez dira hartzen horrela rifle eta forense, zeren euskararen universoan erabiltzen bait dira horrela %100ean, rifle eta forense. Zergaitk kambiatu behar dugu hitzak hon exemplua artifizialki eta "astunki" ra errifle eta forentse? Exempluoz gainera ba dira honelatsuko beste hainbat eta hainbat hitz berdinak segitzen dutenak hau quasuistikea.

Ez dut gogoan xuxen zer erantzun zuen Xabier Kintana akademikoak baina bai jakin nahi nuke hori orai berriro erantzunik akademiko Xabierrek edo beste batek. Ze ez du valio ematea aginduak an systema demokratuko baten gabe aginduon arrazoitzerik eta razonatze minimunik. Adultoak eta ere nagusiak gara, ba duzu zuzena exigitzeko explikationerik, zeren gainera hartzen bait dute dirua tik poltsiko publikoak.

Notizia bera' batean erosoago ezi bestean

Egunkari baten berean ere agertzen dira forma differenteak artean notizia bat redaktatua modu batean edo beste differente batean. Hori da ikusi ahal duguna esaterako hemen (Berria, domekea 6 azaroa 2005):

... zehaztu du Eusko Jaurlaritzak, aurretik duela karga informativo guzia. Erabilirik hemen OVS strukturea (objektua, verbua, subjektua). Hau da agertzen dena lehenbiziko orrian, portadan.

EAEko Auzitegiaren epaiak irakasleei
ez diela egonkortasunik bueltatzen
zehaztu du Eusko Jaurlaritzak.

Baina informatione hori aitzitik (eta zorionez) barruko orrietan, 14 or, da strukturalki sano differentea, ezen

Jaurlaritzak zehaztu du ... Hemen hasten dela kin subjektua eta ondoren verbua... Erabiltzen dela SVO strukturea (subjektua, verbua, objektua)

Jaurlaritzak zehaztu du
epaiak ez diela bueltatzen
egonkortasuna irakasleei

Bigarren forma hau da argiro ulertzen errazago ezi lehenengoa. Nahiz-ta bigarrenean ere ba legoke zeozer esatekorik ze, beste gauza batzuren artean, ez dakit ziur zer da bueltatu egonkortasuna edo egonkortasuna bueltatu. Behar litzateke kontuz ibili kin lexiko edo vokabulario opakoa, zeinak ez dioen ezer salvu dakitenei "txuletea eta txuletarioa" zeinak ez dira asko soziologikoki an euskaldun alphabetatuen artean ere.

Eta balego hontara?

Jaurlaritzak zehaztu du
epaiak ez diela irakasleei
bueltatzen egonkortasuna

edo

Jaurlaritzak zehaztu du
epaiak ez diela irakasleei
egonkortasuna bueltatzen

Behar da reirakurri berriro pensamentuan eta redoitu

Lehenengo titular printzipala egunkarian (Berria, barikua 4 azaroa 2005, portadea):

Negoziazioa
finantzaketak
zailduko duela
esan dute CiUk
eta hirukoak

Hori da, gaurko, portadako notizia printzipala zein ulertu ahal dadin behar da reirakurri berriro pensamentuan eta redoitu, hori holan da behintzat gehienontzat. Behar bada duenak redaktatu notizia ez duke beharko reirakurketarik zeren ba daki mezua lehenagotik, aitzinetik ezi hasi redaktatzen.

Hor egoteak elkarren segituan Negoziazioa finantzaketak uzten du irakurlea lelo, uzten zaitu leloturik ez dakizula nora ari (pensamentuan).

Ez al da egokiago?

Finantzaketak
zailduko duela
negoziazioa
esan dute CiUk
eta hirukoak

Amaitu dira topaketak ..., atzekoz aurrera

Irakurtzen dugu titularrean Indarkeria eza aktiboa ardatz duten topaketak amaitu dira (Gara, martitzena 1 azaroa 2005, 21 or, Euskal Herria). Azkenean, nik, ulertu dut ezen amaitu dira topaketak' topaketa batzuk eta zeozer gehiago zein ez dakidan ongi zer den, ez da guti jakikea amaitu direla topaketa batzuk, zeozer transmititu du titularrak, ez da %0.00, dateke pozik egotekoa.

Hasi izan balira Amaitu dira topaketak ...., baina orduan komplikatzen litzateke phrasea redaktatzerakoan. Zer behar dugu egin? Ezer ez? Immovilismoan itxaron at izpiritu salvatzailea? Ez hori ez, ez hori ez! Behar genduke zeozer egin edo asmatzen saiatu solutione egoki bat, zeren asmatzea ez da ezer txarrik baizik printzipioz onik. Hortan ez nator bat kin Kepa Diegez zeinak dioen ez da asmatu behar; bai, behar da asmatu baina alternativa on , egoki, effektivo eta ahalaz erabilterraza. Asmatzea da apportatione on bat at humanitatea, nola ez dela asmatu behar dagoenean beharra hortarako' sentitzen denean premia hortarako ateratzeko enbarazutik? Viva inventore onak, eta ohore!