resonantzia sozial realik ez, autismo autoriotario absurdua bai

Pelota partidua ikusia dut arratsalde hontan eta lesionatu bait da Bengoetxea IV geratu da partidua bertan bera suspenditua. Gero egin dute Bengoetxeari interviw bat non explikatu duen zer gertatu zaion, halan esan du Bengoetxeak ze itxaron beharko du harik egingo diote resonantzia medikuek.

Joan naiz euskal hiztegietara eta hitz hori ez dator euskal hiztegietan. Ez dator resonantzia baizik erresonantzia, an Elhuyar, euskalterm, hiztegia 3000, harluxet. Ez ote dakigu guk euskaldunok ongi euskaraz? Ez ote daki Bengoetxea pelotariak? Ala ote dago euskararen intelligentzia jorik autismoak?, autismo autoritarioak?, autismo autoritario absurduak?, autismo autoritario absurdu azientifikoak? Zein mundu real aktualean bizi dira horiek? Zer behar dute apportatu, zer dute apportatzen euskarari, hori izanik beren obligationea zeren besteen artean hartzen dute laguntza krematistiko publikoa gu guziok ganik.

Zergatik bizi nahi dute realitatearen stratospheran? Ez ote dagoz bedere theorian zerbitzari, euskararen zerbitzuko? Noiz eginen dute deskarguren bat, baldin digne badira? Zer argumenta dezakete?

Da natural naturala eta askoz hobeto ulertzeko

Batzuk ba dirudite ze ez dutela reflexionatzen buruz redaktatzen dutena -izanik ere hortan professional non bait dute ogibidea- edo suerte txarrenez gehienetan izkiriatzean edo redaktatzean euskaraz dute aukeratzen formarik eskasena edo txarragoa, ez esatea gatik txarrena aukeran. Halan editione elektronikoan irakurri ahal da (Gara, zapatua 18 otsaila 2006) ondoko titularra:

Gatazka konpontzeko "erabaki sakonak" hartzeko garaia heldu dela uste du ETAk

Baina asko errazago redaktatu ahal da, ezer aldatu barik salvu emanik horri phrasea ordena differente bat:


ETAk uste du garaia heldu dela hartzeko "erabaki sakonak" gatazka konpontzeko.

Hau bigarren formea da ulertzeko errazago eta horrez gain "konzeptualki gehiago sekuentziala" ezi lehenengo formea.

Lar luze' tzat gure begi gaixo suffrituak

ETB-ko informativoen sarreran ematen dira titulu batzuk izkirioz eta horrela aurkitu naiz gaur honekin begien aurrean: Merkalaldiarengatik. Eta horrek beldurtu nau nola seguruenez beldurtzen gaitu / gaituzkete gu euskaldunak ikusirik holakoak, holako txurro luzeak. Ez al litzateke errazago izkiriatzea, nola ere izkiriatzen ohi dute an Baionako Herria astekaria, Merkalaldia gatik? Edo pluralean Merkaldiak gatik? Zeren joanik luzearen bila, zeina da diffikultate bat -batzutan handia- irakurketa visualean eta inkluso ere voakalizatuan, aurkitu ahal da nola honako hau zein da guziz normala behintzat theorian: Merkalaldiarengatikoarentzakoari, esaterako. Lar luzea visualki ere ezta?

Gaur agertu da Berrian (Kultura, 36 or, eguaztena 16 otsaila 2006) bi orriko kommentarioa titulatzen Begi berriak akademian non beste gauza askoren artean dio arrazoiz akademiko Xabier Kintanak "Hizkuntzaren kalitateari eta berritasunari bestelako ate batzuk zabaldu beharko zaizkio hemendik aurrera".

Honako detaille txiki diruditenak intranszendentalak ere izan ahal dira kontuan hartzekoak, euskararen mesedegarri eta ere gu euskaldunon, zeintzuontzat egon behar duen euskarak zerbitzuan: Merkaldia gatik edo merkaldiarengatik. Zein litzateke kontraargudioa?

Orai textu original italianoa, gero nahi balira traduktioneak (an espainol, frantzes eta ingles)

Ari izan garela buruz traduzitzea atxakiatu da (argudiatu?) ze nahi da traduzitu soil erdara gazteleratik (philologo Ricardo Gómez, Borja Ariztimuño, ...) edo originala bera ez dago taxuz redaktatua (philologo Xabi Zalbide, ...) eta hortakoz ekartzen dut orai hona textu original italiano bat zein da hartua prospektu turistiko batetik hon Rimini kosta adriatikoan an Italia. Hortaz orai ezingo da ezin izango dute argudiatu lehengo atxakiarik eta ondorioz applikatu ahalko dira lan txipi hontara, apportaturik bakoitzak ahal duena edo behintzat ez jarririk atxakiarik edo estropezu zoztorrik.

Emango dut orai soil textu original italianoa ikusteko euskal traduktionea eta komparatzeko gero a posteriori kin beste traduktioneak an gaztelania (ganik Maria Pilar Roca-Alsina), frantzesa (ganik Béatrice Provençal) eta inglesa (ganik Gillian Forlivesi Heywood).

Egiaz diot ze izan ahal da hau ariketa serio bat eta gainera polita eta euskararen mesedeko. Hara textu originala, hemen soil doa introduktionea izan nahirik labur eta affektivo, esan bezala prospektu turistiko soil bat:

Presenze d’arte negli edifici sacri

(di Rimini e del Riminese)

Pier Giorgio Pasini

Introduzione

Una diffusione capillare

L’entroterra riminese deve alla presenza di un insieme di rilievi collinari ea di due fiumi (il Marecchia e il Conca) con valli ampie e pittoresche la sua conformazione assai varia. Si tratta di un territorio fertile, frequentato dall’uomo fin dalla preistoria, specialmente nella parte dove i declivi si fanno più frequenti e più mossi; quindi è ricco di piccoli e grandi insediamenti, e percorso da una fitta rete di strade che lo collega alle regioni vicine. Per la sua posizione –fra gli Appennini e il mare e in vista della pianura emiliana- ha sempre costituito una zona de passagio, e quindi di incontro fra diverse culture, ma caratterizzato appunto dalle tracce di questa sua condizione inquietante.

Sono sotrattutto i resti di un Medio Evo bellicoso e corrusco che ancora si affaaccia del monte di San Marino e che ancora corona di ruderi le colline, cinge di mura cadenti i paesi, segnala con frammenti di torri i passaggi strategici. Ma l’aspetto stesso di tali tracce, rovinoso quanto pittoresco, dimostra che sono il frutto di vicende definitivamente concluse e ormai lontane nel tempo.

Meno vistose, meno rovinose ma, a guardare bene, più frequenti, sono testimonianze di diversa natura: quelle riguardanti una religiosità diffusa, che talvolta ha lontane radici nell’antichità (come dimostra una certa stratificazione di elementi nel’luogo sacro’ e a volte nello stesso edificio), ma ancor oggi viva e vitale; mescolate e anzi strettamente connesse ai segni di una pacifica, secolare laboriosità. Sulle colline, fra i campi coltivati e lungo i bordi delle strade di campagna è facile imbattersi in piccole cellette votive che la devozione continuamente rinnova; mentre ai margini dei paesi si troveranno spesso oratori che un tempo fiancheggiavano piccoli ospedali per pellegrini; e nei borghi e nei paesi chiese parrocchiali di varia forma ea grandezza, o santuari dedicati alla Vergine.

L’ultima guerra mondiale ha a lungo infierito nella zona, ai margini della “Linea gotica”, provocando numerose vittime e arrecando gravissimi danni a tutti gli insediamenti; e, naturalmente, anche alle costruzioni di carattere religioso, che spesso custodiavano importanti testimonianze, ea anzi erano esse stesse preziose testimonianze di storia e di tradizione, di fede e di arte. Anche lo spopolamento delle campagne, che ha avuto la sua punta massima all’inizio degli anni sessanta, ha inciso sulla conservazione delle costruzioni di carattere religioso del territorio. Ma nonostante ciò, ancor oggi i campanili sono elementi molto frequenti, e in un certo senso i più caratteristici del paesaggio: sottolineano la presenza di edifici di culto più o meno modesti, più o meno ben restaurati e custoditi.

Chi vorrà percorrere questo territorio troverà ovunque interessanti e spesso piacevoli testimonianze d’arte sacra, e qualche volta veri e propri capolavori, il cui significato e la cui bellezza sono esaltati dal fatto di essere custoditi nei luoghi originari e di assolvere ancora al loro uso originario.

10 urte -behar dira- ikasteko soil euskal verbua, eta gero hurrengoa

Gaiak irten du hemen lehenago ere (Xabi Zalbide, Ricardo Gómez, Gotzon Garate, Mikel Mendizabal, Josu Lavin, ...) ea euskara den hizkuntza erraza edo gaitza edo konkretuz euskal verbua zenbateraino den asekiblea ganik nahi duenak ikasi edo hartu ezagutza reflexivo amplio normal bat, tzat euskaldun zaharrak eurak edo baita tzat nahi dutenak ikasi euskara. Ea diffikultatea den handia, normala, tartekoa edo hainbatekoa; dudarik ez dago ezen gero beti egongo dira variable personalak kin determinante asko (adina, gogoa, irakaslea, taldeko lagunak, interes ekonomiko edo politikoak, methodoa, nivel kulturala, ...).

Buruz thema hau zer pensatzen duten linguistek jakitea ez da txarra izango, inondik ere. Holan, hak linguista Timo Riiho finlandesa izan du interview zabal bat lau orrialdekoa an Argia errevistea (8 urtarrila 2006, nº 2.022). Esan behar da ze Timo Riiho-k euskara ondo dakiela eta gogoratzen naiz ni zelan nik ezagutu nuenean an Helsinki mintzatzen ginen beti euskaraz, kalean, restaurantean, bere etxean eta euskara zekiela normal, kasik igertzen ez zitzaiola euskara zela ikasiriko hizkuntza. Gainera, dudarik ez dago, ze da euskalzalea aparte izan linguistea eta orduan zen professorea an universitatea hon Helsinki. Orai bizi da Madrilen eta da zuzendaria hon Institutu Finlandesa hon Madrile.

Galdetzen dio tu Timi Riiho linguisteari hak Miel A. Elustondo:

--- Euskarak duen aditz laguntzailearen miresle zarela jakin dizut.

--- Zoragarria da. Euskal aditza ikaragarria da! Hizkuntzalari batentzat, zoragarria. Hori ikasteko hamar urte behar dira. Zuk txikitan ikasiko zenuen, baina arrotz batek hainbat urte behar ditu euskal aditz laguntzailea ondo ikasteko. Konplikatua da, baina zoragarria aldi berean: sistema perfektua da. Horrekin batera, euskararen arkaikotasuna ere ikaragarri maite dut. Europako historiaurrera jo behar dugu euskararen berri izateko. Berdin gure kasuan; suomieraren kasuan, esan nahi dut, nahiz eta zuek gu baino aitzinakoago zereten. Euskara ikastea, Europako historiaurrean sartzea da. Zoragarria.

--- Hizkuntzalaria ala arkeologoa zara zu?

--- Hizkuntzalaria, baina hizkuntzen historiaurrea maite dut batez ere.

Esango al du nehork ez dela euskara hizkuntza gaitza eta arkhaikoa? Nork, zeinek?

Itzulirik zehar Rimini an Italia, etxerakoan

Oraino oraitsu Gabonetan suertatu zen beste kommentario batzuen artean proposatzea nik, ari ginela buruz syntaxia hon euskarea, at philologo Ricardo Gómez egin zezan traduktionea hon ondoko textua:

"En el interior, las obras fueron continuadas según el estilo adoptado en las dos primeras capillas de la derecha, cuyas partes de obra habían sido ya construidas dado que, en el edificio actual, el exterior clásico se contrapone a un interior gótico que refleja muy bien el tradicional decorativismo que seguía los cánones de la corte, suavizado apenas por unas “correcciones” aconsejadas probablemente por el mismo Alberti."

Baina ez zuen traduktionerik egin, egin nahi izan edo egin ahal izan, baizik eman arrapostu hau:

"Besterik da pentsatzen baduzue euskarak bakarrik balio behar duela itzultzeko (gaztelaniatik itzultzeko, hobe esanda). Behin eta berriz darabilzuen argudioa testu bat gaztelaniatik euskarara itzultzea delako, horixe bailitzan euskarak duen erabilera bakarra edo garrantzitsuena."

Nola goiko textu hori harturik dago hon prospektu turistiko bat hon kathedrala hon Rimini (Italia), orai noiz itzuli naiz Greziatik etxera nahi izan dut bildu prospektuak an italiano (zein dateke ziurki textu originala), espainol, frantzes eta ingles' dezagun ikus ze problemea da generala -traduzitzea; ez soil tik gaztelania baizik generalki edozein hizkuntza-.

Halan emango dut textua lehenengo italianoz (zein konsideratuko dugu originala) eta gero joango dira enparauak, traduktioneak an beste hizkuntzak (gaztelania, frantzes, ingles).

Originala italianoz:

All'interno tuttavia i lavori furono proseguiti secondo lo stile adottato nelle prime due cappelle di destra, la cui parte muraria era già costruita: sicché nell'attuale edificio l'esterno clssico si contrappone ad un interno gotico che ben riflette il tradizionale dicorativismo del gusto cortese (appena temperato da "correttivi" probabilmente consigliatti dall'Alberti stesso).

Espainolez edo gaztelaniaz:

"En el interior, las obras fueron continuadas según el estilo adoptado en las dos primeras capillas de la derecha, cuyas partes de obra habían sido ya construidas dado que, en el edificio actual, el exterior clásico se contrapone a un interior gótico que refleja muy bien el tradicional decorativismo que seguía los cánones de la corte, suavizado apenas por unas “correcciones” aconsejadas probablemente por el mismo Alberti."

Frantzesez:

"A l'intérieur, les travaux furent toutefois poursuivis selon le style adopté dans les deux premières chapelles de droite, dont la partie de maçonnerie était déjà construite; ceci explique pourquoi, dans l'édifice actuel, l'extérieur classique s'oppose à un intériuer gothique qui reflète bien la traditionnelle prédominannce des éléments décoratifs du goùt courtois (légèrrement tempéré par des "corrections" probablement conseillées par Alberti lui-mème)."

Inglesez:

"Thus the present building is a contrast between the classical exterior and a Gothic interior represantative of the traditional decorative style reflecting courtly tastes, slightly tempered by "correctives" probably suggested by Alberti himself."

Orai beharbada Ricardok (edo Borja Ariztimuñok) ez duke lehengo argudiorik eta atxakiarik ez emateko traduktionea euskaraz. Gogoratu nahi dut, lehen lez, ezen traduktioneak balu kostu ekonomikorik dudala hartzen nik neure gain hori kostua. Prefosta edozen da libre eta gonbidatu emateko bere versionea izan dadin onerako hon developamendua hon euskara. Lanak ekarriko du frutua, aitzitik geldi egonak eta atxakiatze hutsak ez.

Realitate latz gorria (tik, orai, bbk)

bbk-k (Bilbao Bizkaia Kutxa) bidali dit avisua, normalean bidali ohi dituen horietakoa, non diost:

Bezero agurgarria: Adierazten den egunean mugaeguneratuko da, zehaztutako maileguaren azken kuota, Bilbao Bizkaia Kutxarekin duzuna.

Behar izan dut vuelta eman orriari eta irakurri erdarazko textua ulertu ahal izateko:

Estimado/a cliente: El día que se indica, vence la última cuota del préstamo que tiene usted concertado con Bilbao Bizkaia Kutxa.

Eta dut nik kommentatu nahi zelan batzuk esaten dute ze bizi ahal litzatekeela euskaraz baldin uzten baliote konditionamendu sozialek. Ze horien ustez euskarak ez du problemarik bere baitan, ze dituen problema bakarrak -hori bai, lar handiak bezain injustuak- dira datozenak zapalketatik eta diglossiatik, baina euskarak berak -hizkuntzak, nola systema- ez du inongo problemarik.

Da hori eretxia dudaz hartzekoa, nik bedere dudaz -duda handiz- hartzen dut; ikusi bestela realitatea, hau -orai bbk- ez al da realitatea? Realitate gorria eta hertsia?