Euskara, edo da developatzen eta transformarmatzen edo da desagertuko

Irakurri dut orai Gabonetan liburua titulatzen La República del Bidasoa. Un Estado independiente, sin moscas, sin frailes y sin carabineros. hon Angel Rekalde eta an eginiko interviewa a kathedratiko hon paleontologia Humberto Astibia gustatu zait arras esaten duena honek buruz kulturea, baina pensaturik applikatzen ahal da beste arlo gehiagori ere, nola a euskara, ekartzen dut hona aipu on eta eder hori:

Una cultura sólo tiene dos vias: o desarrollarse y tranformarse o desaparecer. Una cultura viva es un sistema abierto, o sea, un sistema que aborde y metaboliza lo que necesita del entorno al que accede, manteniendo la capacidad permanente de cambio. Las culturas deben intercambiar, deben de asimilar de otras culturas aquellos elementos que pueden ser válidos. Tiene que existir un flujo a través de sus límites, en el que se nutren e influencian. Una cultura cerrada es una cultura que desaparece, que agoniza. De la misma manera que un sistema físico cerrado acaba en muerte física y química, a una cultura no le queda más remedio que desarrollarse, seguir viva, como a un ser vivo no le queda más remedio que respirar, comunicarse y reproducirse; si no, se acaba. Un sistema cerrado se afixia.

Hau da aipu ederra hon Humberto Astibia buruz kulturea baina berdinki applikatu ahal dena buruz edozein hizkuntza generalean edo konkretuki gurean buruz euskarea. Nork rebatitzen ahal ditu horiek argudioak noiz diren ere buruz edozein hizkuntza edo buruz euskara?

Hara hemen egokiturik hori textua buruz euskara:

El euskara sólo tiene dos vias: o desarrollarse y tranformarse o desaparecer. El euskara vivo es un sistema abierto, o sea, un sistema que aborda y metaboliza lo que necesita del entorno al que accede, manteniendo la capacidad permanente de cambio. El euskara debe intercambiar, debe de asimilar de otras culturas aquellos elementos que pueden ser válidos. Tiene que existir un flujo a través de sus límites, en el que se nutren e influencian. El euskara cerrado es una lengua que desaparece, que agoniza. De la misma manera que un sistema físico cerrado acaba en muerte física y química, al euskara no le queda más remedio que desarrollarse, seguir viva, como a un ser vivo no le queda más remedio que respirar, comunicarse y reproducirse; si no, se acaba. Un sistema cerrado se afixia.

Nork dio ezen parallelismoak ez du valio? Nor ausartzen ahal da hori barbaritatea sostengatzera?

Differentzia lar handia dago artean informatu modu batean edo bestean

Egunkari baten noiz zeozer izkiriatzen da izan ohi da informatzeko irakurlea zerbaiten gainean, baina batzuetan izaten da ulertu ahal izatea mezua nahiko komplikatua eta neke lar handikoa. Halan irakurri ahal dugu ondokoa (Berria, astelehena 19 abendua 2005):

EAJ: "Anoetako proposamenaren eta ETAk prozesua jagoteko duen gurariaren arteko kontraesana nabaria da"

Nire ustez da mezu hori lar zaila ulertzeko eta redaktatu ahal zen strukturalki edo syntaktikoki modu askoz errazago, nola esaterako holan:

EAJ: "Kontraesan nabaria dago artean Anoetako proposamena eta ETAk prozesua jagoteko duen guraria"

Zergatik batzuk ukatzen dira tematsu eta temati kontra optione hobea' noiz dago possibilitate bat baino gehiago?

Atheneta, astelehena 19 abendua 2005.

Renazimentua euskaraz an Lazarraga per Pruden Gartzia

Uste bako sospresa ona izan dut noiz kasualki ezagutu nuen Pruden Gartzia an Azokea hon Durango (hon euskal liburua eta diskoak) ze uste nuen liburu hortan an Lazarraga, Ernazimendua euskaraz ez aurkituko nuen hainbat gorabehera buruz euskararea darabilena hak Joan Perez hon Lazarraga an XVI. mendea eta nuen uste ikasiko nuela hainbat gauza eta detaille buruz orduko euskara Arabakoa baina ez ez dut aurkitu deus buruz euskara darabilena Joan Perez hon Lazarragak. Bai aurkitu dut ostera an liburua hon Pruden Gartzia panorama kultural historiko politiko niretzat zabala mende hortakoa zein nik ez nuen ezagutzen eta izan zait irakurketa hori aberasgarri eta gustosoa zeren ikasi dut hainbat eta zentratu eta orientatu ahal izan naiz mende hortan orai aski trankil, eta zabaldu dit Pruden Gartziak ere beste perzeptione differente bat buruz mundua hon euskara mende hortan. Hemendik nire zorionak lan hori gatik Pruden, segi aitzina eta daitela izan azkena artean zure apportationeak.

Atheneta,
Grezia kulturaren sehaska.

Poztu naiz kin hau syntaxi hobea

Batzuk beti konformatzen dira kin daukatena eta beste batzuk ostera nekez konformatzen dira izanik ere hainbat eta franko. Baina hobekuntzea eta progressua beti dator ganik nahi dutenak zeozer hobea eta ez ganik daukatenak edo deukagunak nahiko, hori edozein arlotan medizina, artronomia, biologia,...

Ulertzeko hobeto ipiniko dugu exemplua bat, ezen noiz ari da euria gogotik ondo dago jaztea txapela buruan baina hobea da ahal izanez gero hartzea guardasola, hau da evidentea total. Halan euskaraz ere noiz dago possibilitate bat baino gehiago zeozertarako izan ahal da possibilitateetarik bat hobea edo anitzez hobea ezi bestea edo besteak, ez izanik ere horiek besteak dagozenak txarto.

Halan pozez irakurri dut (Berria, barikua 9 abendua 2005) titular printzipala lehenengo orrian:

Lorden Ganberak baliorik gabe utzi
ditu torturapean lortutako aitortzak

Pozez irakurri dut ze normalean -nahi luenak atera dezala portzentaiak- ez da agertzen struktura syntaktiko hori (SVO; subjektua, verbua, objektua) baizik esaterako (OVS; objektua, verbua, subjektua) zeinaren bidez hontara geratzen litzateke titular hori:

Torturapean lortutako aitortzak
baliorik gabe utzi ditu
Lorden Ganberak

Goiko phrase hobetu nahirik ez legoke txartoago izkiriatu izan balitz gabe konkordantzia an verbua:

Lorden Ganberak baliorik gabe utzi
du torturapean lortutako aitortzak

ze utzi dutena valiorik gabe da zerbait (utzi du) eta ez horregatio aitortza bakoitza (utzi ditu), banan banan; eta gainera ez da derrigorra egitea hori konkordantzia euskaraz.

Oker interpretatzeko possibilitate handiak

Nik behintzat txarto interpretatu dut noiz irakurri dut eta behar izan dut berriz rekokatu irakurria neure "kaskarrean" tzat egin interpretatione ona eta egokia. Holan zetorren lehenengo orrian nola egunkariko notizia printzipal (Berria, domekea 4 abendua 2005, lehenengo or):

Erresistentzia
erasoak
gogortzen
ari da 15eko
bozen atarian

Nik "kaskarrean" irakurri dut lehenengo Erresistentzia eta gero segituz neure "kaskarrean" interpretatu dut Erresistentzia erasoak, eta segituz "kaskarrean" ezen horiek Erresistentzia erasoak gogortzen ziren. Baina, uste dut ezingo nuke analyzatu neure "kaskarrean" iragan dena baina zuzendu duket hori Erresistentzia erasoak ari da, ze ez du konkordatzen zeren behar du Erresistentzia erasoak ari dira. Azkenean konturatu naiz ba zela zeozer raroa hor, ezin zela izan nik "kaskarrean" irakurtzen nuena. Remodelatu dut eta bai ikusi dut dudala interpretatu txarto, ezen behar nuela interpretatu xuxen:

Resistentzia
gogortzen ari da
erasoak
15eko vozen atarian

Barruko orrian (22 or, Mundua) ikusten dut berdin ze ikurtzen dut:

Erresistentzia erasoak ugaritzen ari da, abenduko bozen atarian

baina ulert ez daigun "kaskarrean" resistentzia erasoak' hobeto legoke:

Resistentzia ugaritzen ari da erasoak, ...

Ez dakit inoiz jakingo dugun zeozer buruz hauek kritikak ganik Berria egunkaria, ze dirudienez inkommunikationea da totala eta nahitara holaxe determinatua. Gero appellatzen dute at auzolana eta at sozietatea animatu alde euskaraz berba egin, irakurri eta interkommunikatu. Lekueteko lorak, gabonetan gerizak!

Itzulpenak behar du itzuli dioena originalak, jn Sarasola

Ez dut jusgatuko lan osoa hon jn akademiko Ibon Sarasola ze ezagutu ere ez bait dut ezagutzen hori lana. Baina nola ikusten ohi dut, nik nahi baino askoz sarriago, Sarasolak ditu esaten disparate handiskoak, disparateak esango ez lituzkeenak edozeinek eta gutiago akademiko batek.

Oraikoan esan du dago kontra itzulpen klonikoak eta dago alde itzulpen literarioa. Nik hortan ez diot deus esango baina bai egingo diot kontra (argudiaturik neuk ahal dudana; berak Ibonek, akademikoak, egingo al du holakorik inoiz?) ipiniriko exempluan. Ipintzen du nola exemplu:
"el papel es muy sufrido"
eta du txartzat hartzen
"papera oso pairakorra"
eta ontzat du
"paperak dena hartzen du".

Behar luke jakin akademiko Sarasolak -zeinak bestela desfamatzen ohi daroa Akademia, zein ez da bere jabego privatu baizik entitate publiko- ezen sufrido ez dela pairakor baizik sufritu. Hori lehenengo, baina horrek bere traduktione horrek "paperak dena hartzen du" ez du ipintzen zer duen ipintzen originalak. Eta traduzitzea hontara "papera da oso sufritua" da traduktione hobea ezi defendatzen duena Sarasolak, zeren ipintzen du bedere dakarrena originalak nola ez berak nahi lukeenak.

Horrek "paperak dena hartzen du" horrek ez du esaten zein dioen originalak, eta du deskalifikatzen osoki delako "traduktione korrektu sarasolistea"; gainera zer du txarrik hak "papera da oso sufritua"? Hobe luke Sarasolak uzten balitu bere kapritxo impertinenteak eta baleza apportatzen' ahal duena zein litzatekeen nire ustez zerbait baino gehiago, baina ez dugu behar kapritxo impertinenterik ez behintzat ganik akademiko bat.

Non dago problemea?

Titular hauxe irakurri ahal da (Berria, eguena 1 abendua 2005, 13 or, Euskal Herria):

Amorrazioa auziaren aurkako presio
bihurtzeko eskatu dute epaituek

Esan izan ohi da ze euskaldunok dugu estimatione guti irakurtzeko euskaraz. Zergatik ote da holan hori, ba ote du hortan, afizione guti hortan, zerikusirik eskaintzen den euskarak? Gainera jakin behar dugu ze euskaldunak ba dakigu ere erdaraz (edo xuxenago, gehienok erdaraz eta ere euskaraz). Hara hemen' notizia horren textua erdaraz (Gara, eguena 1 abendua 2005, ):

Los procesados
del 18/98 llaman
a la sociedad a
hacer presión
contra el juicio

Zein porzentaia hon euskaldunak duke nahiago eta zaio errazago euskarazko textua? Dudarik ez, ohitura sozialak ba dute base logiko eta estudiable bat. Nork du estudiatuko hori problemea, problema benetan gravea?