Ez dut uste Kintanak nahi duenik "txibierro" hitza euskaldun ororen eztarrian behera bortxaz sakatu, nola sakatzen baitzen behiala makailau gibel olioa jendaki erien ahotan barna, ustez eta sendagai hauta zela. Irakurtu dudanetik nik ulertu dut soilik Kintanak uste duela badela Euskal Herriko bazter batean hitz bat aski berezkoa eta gardena bere osagaiei dagokienez, erdaldunek (baieta Bidasoaz honuzko euskaldun haboroenek ere --ez ordea mugaz haraindikoek, eta horiek ere aintzat hartu beharko ditugu, ez?) "raba" edo "calamar frito" hitzekin erraiten dutena adiarazteko.Hor dio Urliak -Aitor Egiak- ze Kintanak ez duela bortxaz sakatu nahi txiberro hitza baizik duela soil proposatzen. Baina hori ez da egia ze Kintanak eta ere gehiagok du impeditzen sartzea hiztegietan raba hitza sarturik soil txiberro hitza. Hori al da Urlia -Aitor Egia- proposatze hutsa?
Konstatazione hortarik abiaturik, Kintana jaunak proposatzen du on litekeela baldin kostaldeko hitz hori heda baledi Euskal Herrietan, erroak aski barna dituelako euskal tradizionean eta garden askoa delako bere egituran. Proposatzea libre da eta proposatuari bizkar ematea ere bai. Ageri da Kintana jaunak hizkuntzaren ikuspegi edo perzeptione idealista bat daukala eta boluntarismoan siniesten duela, erran nahi baita, egoera linguistiko bat hiztunen borondatearen bortxaz aldatu eta hobetu daitekeelako uste irmoa. Beharrik baitira hala uste dutenak, bestela aspaldi ja deabruak eramana zuen euskararen bizia. Eta, bestalde, Erramun jaunak ere ez ote du partekatzen bisione hori? Aments Erramun jaunak ez al du sinisten posible dela euskararen agonia sendatzea (edo bederen luzatzea) sendabide sintaktiko espezifiko batzuk aplikatuz gure hizkuntzaren gorputz hagoranduari? Ez balu sinets hori nola edo zertako ariko litzateke web orri honetan bere propositione eta darda zorrotzak alde orotarat jaurtika?
Beheraxago, hemen, diozu ere
Aments Erramun jaunak ez al du sinisten posible dela euskararen agonia sendatzea (edo bederen luzatzea) sendabide sintaktiko espezifiko batzuk aplikatuz gure hizkuntzaren gorputz hagoranduari? Ez balu sinets hori nola edo zertako ariko litzateke web orri honetan bere propositione eta darda zorrotzak alde orotarat jaurtika?Ni, Urlia -Aitor Egia-, ez nau lar arduratzen euskararen agonia luzeak edo laburrak, ez nau arduratzen lar ea helduko da 26. mendera edo 51. mendera, nik ez dut holako ardurarik. Pensatzen dut buruz hori nolatsu agertu du hak Juan Luis Fernandez Gutierrez, uzten dut neurri handi baten bakotzaren eta kollektivitatearen esku hori edo dela orai edo dela gero datozkeen mendeetan. Juduek ere rekuperatu duten hizkuntzea ez da euren lehenengo ha jatorrizko ha baizik geroztik irtenik Babyloniatik izan zutena an oraiko Israel, euren pasaiako hizkuntza bat.
Ni arduratzen nauena da Urlia -Aitor Egia- ze izan dadila darabilgun euskara, darabilgunok, gehiago effektivoa zein daukaguna orai. Eta dut nik erabiltzen darabildan moldea zeren zait molde hori -zuk kompartitzen ez duzuna eta ez duzuna zertan kompartitu- gehiago egokia eta gehiago effektivoa. Uzten balu bide hori ere Jesus Rubiok eta edozeinek nik segitzen nuke neure bidean, non zuzena daukat erabiltzeko uzte darodana da hobea, zeren bait zait hobea eta effektivoa iruditzen. Ez du nire bideak relationerik kin agonia luze edo labur hon gure hizkuntza maitea. Behar zenduke analyzatu eta aztertu zure razonameduak beste parametro batzuetan, Urlia -Aitor Egia-.
Cape Town (Kabo Hiria), Hegoafrika.
Eguena 1 martxoa 2007
63 comments:
Adisquide preciatu Erramun,
Viciqui esquertzen drauat thema berri bati ekin içana, jaquinic eta ecen interneterat ez datela heuretaco batre erraça acceditu ahal içaitea.
Vste diat pensatzen duqueçula ecen Ivantto naicenor saltimbanquibat datequeela eta ahantziric cituen positioneetarat itzulia datequeyela.
Eztiat bakarrik harçara hartu euscara classicoaren contua, baina hartua dut bere hortan cen eta den beçala-beçala.
Sinceroqui minçatzera uste diat ecen placer handiagoa harturen duqueála ene izquirio chumeon irakurtez eci ez "euskara batu" antzecoan scribatzen banu.
Hambatez onhar itzaçu ene agurric bihotzeticoenac
Ivan d'Etcheverry
Hola a todos:
He tomado la decisión de abandonar para siempre el euskara. Que se preocupen por él los que en realidad deben hacerlo: los VASQUITOS, que yo no lo soy.
Bastante he hecho yo ya por el euskara, sea dando dinero, sea participando en asociaciones, sea colaborando con textos...
Que los que tienen la obligación moral de trabajar a favor la lengua vasca, los antes citados VASQUITOS, sean los que se preocupen y ocupen de su lengua.
Saluti.
Juan Luis Fernández Gutiérrez, Bilbon sorturiko erdaldun zaharra eta euskaldun berria
"He tomado la decisión de abandonar para siempre el euskara", dio Juan Luis Fernandez Gutierrez euskaldun ohiak anitz furfuriarekin. Bederako balentria, diot nik. Eta partikularzki publikoki iragarten duelarik Everest gaina zapatu duela iragartzen duenak bezala, zingirako aphoa bezain hantua eta urguluz buiatua. Euskaldungoaren begitartean horrelako mespretxuzko tuak torratzez zenbaitek hartzen duten plazer morbosoan balukete ikergai ederrik giza arima-burmuinetako zurruburruez okupatzen direnek. Holakoer galda dezakegun gauza bakarra da izan ditela koherenteak eta, beren lubaki aldea hautatua dutenez, ez ditzatela enoaraz beste aldean tinko daudenak beren trufa eta eskarnioez. Hots, ESPAÑOLITO izan nahi badute izan bitez ordu onean, baina euskalduner koskoilak irakiarazi gabe, nola baita beren espezialitatea iragan sei mende huntan. Pairakor izanik ere euskalduna ez baita nehondik ere pairakoi, eta hein bat baita gauza guzietan.
Aithor Eguia jaun chit guti preciatua,
Juan Luis Fernández Gutiérrez jaun adisquideac, nahi vkan deçan ala ez, bethiere éuscaldun iraunen du, éuscaraz minça dadin ala ez, éuscaraz scriba deçan ala ez, bethiere éuscaldun secula seculakotz.
Iragan sey mende huntan anhitz gauça oker eguinic içan diradé hemen Éuscal Herrian.
Éuscaldunen artean anhiz dira vasquito eta berce hainberce españolito.
Éuscaldunen artean guti dira éuscaldun eta hetaric bat gure John Luis Fernandson Walterson.
Coscoil contuëz hobe íçanen datec minca ezpaguintez.
Classicoqui
Ivan d'Etcheverry
Astiz estu nabil, nire rekreo denboran, baina nahi dut kommentatu ze egin dira gauza asko txarto euskararen munduan, bai, nola bait dio hak Josu Lavin.
Esaterako gure hemengo irakaslesa on, trebe eta synpatika hak Cyrilene Freddy ba zekien -esanik hemen egon ziren ingles ikasle gazte batzuk ze "euskal alphabetoan", ezen euskaraz darabilgun alphabeto latinoan, ez zirela erabiltzen bi letra. Eta bat dela v letrea eta bestea ez zela gogoratzen (nonbait,y grekoa). Hara noraino heltzen dira euskal mytho jatorrak.
Aipaturik koskoilak esan, bestetik, ze asko gogoratu izan naizela kin koskoilak hon Urlia -Aitor Egia- noiz ez du segidarik eman buruz berak hasiriko autua, baina isilik egon naiz zain ea noizbait zeozer erantzungo zuen edo hilik zer betiko bere apportationea. Baina hemen darabilguna ez dago relationatua kin koskoilak in principio baina bai lateralki eta importanteki relationatua, kin koskoil kulturalak. Egiaren argi agertzeko bakoitzak tik bere prespetivea.
Para Aitor Egia:
No voy a contestar a tu mensaje. Eso sí, una pregunta: ¿he hablado yo acaso de hacerme ESPAÑOLITO?
De tener que escoger entre ser VASQUITO u otra cosa, escogería ser un ITALIANITO.
Por lo que veo, me has etiquetado de ESPAÑOLITO sin haber dicho yo nada de nada al respecto. Ya veo que no andas muy bien ni de imaginación ni de conocer bien a los demás, en este caso a mí.
Saluti a tutti.
John Louis Fernandson Walterson
Ivan d'Etcheberry jaun ez txit gutiago estimatua,
Diozu ezen JLF jauna euskalduna datekela beti, nahiz eskuaraz mintza eta izkiriba dezan ala ez. Bitxi zaut propositione hori, bainan zuganik heldu delarik baduke zerbait kanore, ez baituzu zuk eskuarki, frogatua dudanez, piru gabeko orratz ukaldirik nehoiz egorten. Konparazione baten argia auzi honetara ekharriz, erranen dautzut hauxe: hegaztin bat aisa hegaztin dagoke ez ukanik ere hegalik, mokorik ez lumarik. Halako kreatura zoologikoki hegaztin dukezu bere ments guzien despit zeren espezie horretako kide sortu baitzen eta sorkuratiko izaite hori ezin erauzi baitu nola erauzten ahal baitu suge batek bere larru titarratua. Ordean, ez lumarik ez mokorik eta ez hegalik ez lukeen hegaztin bat, eta hegaztinen ttiuttak hastio lituzkena bestalde, hegaztin "raté" edo mankatua lizate hegaztinen errepublikan, eta motibo hortaz preseski zonbait aldiz ere beste hegaztinez sesitua eta hertsatua, erran komuna baita halakoer oldartzen zaizkiela krudelkienik beste hegaztinak mokoka kalitu artino. Ez da hori ordean nik JLF jaunarentzat predikatzen dutan terapia, ezen egia baizik ez da mokokara hel baginte segur moko gutiago liratekela gure alde ezenez kontra, eta orduan peazuaren alde galduko ginuke zakua, baieta menturaz beste zerbait ere. Zer nahi gisaz, daukat ezen kontua ez dela jakitea heian JLF jauna euskalduna denez ontologikoki, baizik eta baloratzea harek egin deklaratione mespretxuzkoa —ez duela goitikora euskara deustako baliatuko— eta ontsa sundatzea ateraldi horren ondorio haraintienak. Horrelako balentria bat iragartzen duen laguna baliteke ontologikoki euskalduna izatea (euskaraz dakienaz geroztik eta bere baitan jakitate hori karreatzen baituke oraino zenbait urtez, bardin hil artio, nola ere karreatzen baituke laur hogei urtetako atso txotxinduak bizikletan ibiltzeko jakitatea nahiz eta bere burua halako baten gainean emaiteko kapable ez izan gehiago). Bizkitartean, euskal mintzairaz gisa horretan arnegatzen duen euskalduna funtzionalki, sentimentalki eta deliberatuki erdaldun garbia da, edo, kasu huntan, gure adiskideak berak aitorturik (españolez egiten duenaz gain bere deklarationea), ESPAÑOLAZO garbia (gradu bat emendatzen diot oraikoan neure baitarik)(*). Nik ez diot hautu okerra denik eta ez dut hel egiten ezein moralitateri delibero hori juiatzeko, hain guti JLF jauna ifernuko garretara aurdikitzeko. Nik bakarrik diot euskarari ostiko tzar hori ematera jarri dena ez dela gehiago euskaldun, hitzaren zentzu kultural eta komunitarioan. Gizon horrek badakike eskuaraz zuk eta nik bezanbat edo hagitzez hobeki, baina balin erabaki badu nehoiz ez baliatzea eta, gainera, publikoki arbuiatu, laidostatu eta ostikatzea bere deklaratione provokativoarekin, orduan gizon horrek ez du tokirik euskaldungoaren baltsan. Ez ordea nehork kasatu duelakotz gure errepublika txipiaren zedarri estuetatik kanpo, baizik eta berak duelakotz hautatu beste errepublika naharo eta agradagarriago batetan finkatzea egoitza eta pausatzea bere ipurdi mazelak. Zertako duen hala aukeratu ez da gaitz sumatzeko giza bihotzaren berri duenarentzat. Ile alde jokatzea agradosago da ezenez eta haize kontra bermatzea, partikularzki bermakoen fruturik ikusi gabe haien nekea baizik ez denean begistatzen, nola agitzen baita sobera usu euskararen herri ttipi eta zafratu huntan. Guziarekin ere, merezimendu bat bai aukitzen diot gure jauntto arnegari huni: gauzak klarki eta net adiarazten ditu, toleskeriarik gabe, orori kausitu nahiz gauza bat erran eta beste bat egin ari diren farsante elemenia horren izurritea emendatzera egin gabe. Eskerdun gatzaizko hortakoz eta desiratzen deraukogu bide on bat bere gaurgoitiko ibilera erdarazkoan.
Aitor Egia.
(*) JLF jaunak mezutto bat igorten dauku argitzekoz ez duela nehon erranik den gutieneko enbeiarik baduenik VASQUITO izan ondoren ESPAÑOLITO bilakatzeko, deus izaitekoz ITALIANITO nahiago baitu izan, holetan. Orobat zaut, adiskidea. Ergela ez baitzira ohartu zirateke naski auzi honetan deus muntarik ez duela zein “-ITO” duzun besarkatu nahi, baina bai zer gisaz duzun eskualdunen komunitate zangopilatua mendratu eta laidostatu VASQUITO etiketa zirtzila haren hiztun zafratuen lepotik zintzilikatuz. Horren punimendutan dautzut nihaurk neure aldian zuri ezarri ESPAÑOLAZOren etiketa eta zaitut uzten ulitxak beharrian, ez ote dautzutanez doi bat kakaztu euskal basarte huntarik mutis airosa dagien zaldun zorrotz eta haidorraren zure pose patetiko bezain merkea.
Aithor Eguia,
Euscara classicoa quirol guisa practicatzen duçula evidenta da, ceren çeure euscara molde horren aldeco aldarricapenic ezpaita nehon ençun heçur haraguizco nehoren partez.
JLFG bethiere bere icenean minço da non-ere içan dadin. Differentiá haguitz nabarmen eta patent da çeureaquico.
Neu ere euscarari behin eta bethicotz adio erraitecotan íçana naiz azquen dembora hautan, ikussiric vasquito nazcanten jarrera mezpreçaçalea.
Azquenean lorthuren duçu JLFG-k espainolaço bat dela erran deçala viciqui maite duelacotz bercèn reactioneac aztertzea.
Nonobstant, curequilacoa alferricacoa da anonymatotic bethiere minço baitzara koldarqui.
Escatu nahi deraucat lerro chume hautaric ezteçala dembora gehiagoric gal remedioric eztugun euscaldunoquin, eta euscal errecattoan itho gaberic oceano angloromanicoan igueri eguin deçala norat-ere nahi vkan baiteça eta harat.
Ivan d'Etcheverry
Pongamos que yo sea un ESPAÑOLAZO. Pues, si yo soy un ESPAÑOLAZO, tú, Aitortxu, ¿no serás acaso un VASCAZO? (Dicho esto con exactamente el mismo grado de mala baba, inutilidad mental y desprecio que tú has usado conmigo) No entiendo por qué ESPAÑOLAZO es un insulto (para algunos) y VASCAZO no lo va a poder ser (para otros).
¡Hala, a jugar a pala! O a tomar por c... saco, que es menos fino pero más expresivo.
Valete.
Gianluigi di Ferdinando
Juan Luis adisquide carioa,
Scribeçaçu aumens blog huntan cein-ere hizcuntzatan, ecen enetaco bederen gaudimendu bat baita çure hitzen iracurtea.
vasco/español contu hori historiarat passatuco da fitetz, ceren religionearequin batera nationalitatea ere hersparru privaturat iraganen baita mundu berri athe joca çaicun huntan.
Bessarcada handi bat
Ivan d'Etcheverry
Bizkaiko lurretan bada erranmolde bat aski adierazgarria, hunela baitio: erraile izan nahi baduk izan hadi lehenik aditzaile. JFL jaunttoak ez bide du holakorik nehoiz entzunik, ezen ahoa aski zabala baitu euskaldunak VASQUITO hitzaz laidostatzeko baina beharriak eta uzkia sobera hertsiak sakearen araberako errefera igortzen zaiolarik ESPAÑOLAZO hitza ber sportivitatez onhartzeko. To, uste huena euskaldunak kirten parrasta bat ginela eta desiros bertzen kaka metak gure buruaren gainean eskertsuki errezibitzera? Hori sinetsi derauanak errotik tronpatu hau, konpai! Bestalde, hire arrapostuan ageri duk bai ez dukala nivelik dema dialektiko batean ihardukitzeko, ezen logikaz erreferatutako argudio bati ihardesten diok zazpi urteko haur txar batek bezala "hi baino ni" eskupilatu bezain huts batekilan. Ez zakiat zinezko ESPAÑOLAZO haizanez, baina ikusten diat bai harria aurdik eta eskua gordezale horietarik bat haizela, zenbat nahi izena agirian emaiten dukan ere. Hire solasen ondorio logikoez eskandala egin nahi duk moien hortaz bazterrak nahasteko eta indignatione moral inpostatu baten estalgiaz disimulatzeko hihaurk kolpatu dukala lehenik hemen euskaldunen ohorea laido zirtzil bezain merke baten bidez. Orai nahi duk, ofensatzaile horrek, alegia ofensatu agertu eta hartzekodun bilhakatu, eta hitzemaiten daiat eni ez zauzkitala ahoan kokatzen nahikeria patetiko horren bistan metatzen zauzkitan irri-karkailak.
Habiloa ordu onean erderazko erregebidetan barrena bainan emok bakea hik ez bezala euskaraz bizi eta hil nahi duen euskal jende nobleari.
NB: Azkenik ordean ez gutienik, kortesia bits baten hondar ttipiñi baten itzal bat bahu oraino jakinen huke foro hunetan eskuaraz mintzo girela eskuarki eta itsusi dela españolez ihardokitzea (sustut españolez ihardokitzeko ohore gaitza --munduan den handiena, orok dakiten bezala-- uzkian barna galkatzen duten eskualdun temosoak VASQUITO etiketaz mendratzen dituen batek). Horretarako baitituk miliunka foro hor barrena, jaits hadi ixtant bat hire superbiotasunezko txuntxur horretatik eta mintza hakigu euskaraz plain-plaina, euskaraz nehoiz berriz mintzatu gogo ez dukala erraiteko baizik ez baduk ere.
Zeinaren gainean diot (prebenituz zuhurki Ivan mukerraren eta Erramun kilikaren kontraerasoak) ezen ez nizala nehor hemengo erregelak finkatzeko eta funtsean bat bederak nahi duena egiten ahal duela hemen eta nonahi. Amen.
NB: Erramun jauna, berantzen zautzu ene arrapostua eta barkamenduskatzen nitzaizu hortakoz. Ahal bezain fite ukanen duzu.
Urlia delakoari -Aitor Egia- esan labur eta bizkor ze hor an Nafarroa naizateke martxoa amaitu baino lehen. Eta seguruenik trankilago eta astitsuago sartzeko gehiago dialogoan ezi diskusionean aipatzen direla uzkiak eta pitokeriak ... eta holako hitz eta adjektivo arruntak ez duketenak izan behar berba normalak an foro honelatsukoak, ahalaz.
Cape Town, Hegoafrika
Jua, jua, jua, jua, jua, jua, jua...
La verdad, me estoy riendo de lo lindo con el amigo Aitor Rebruno (¿o era Aitor Egia?).
Además de acusarme de no sé cuántas cosas que no he dicho, además de demostrar que no tiene ni idea de lo que pienso sobre esto y aquello, resulta que va el tío y me dice lo siguiente:
===================================
Bestalde, hire arrapostuan ageri duk bai ez dukala nivelik dema dialektiko batean ihardukitzeko, ezen logikaz erreferatutako argudio bati ihardesten diok zazpi urteko haur txar batek bezala "hi baino ni" eskupilatu bezain huts batekilan.
===================================
Jua, jua, jua, jua, jua, jua...
A ver, Aitor Loju, para lógica lo que te digo ahora: si ESPAÑOLAZO es un insulto, VASCAZO, por lógica, también lo es.
Y el amigo Aitor Turatzaile continúa y rebuzna esto otro:
===================================
Ez zakiat zinezko ESPAÑOLAZO haizanez, baina ikusten diat bai harria aurdik eta eskua gordezale horietarik bat haizela, zenbat nahi izena agirian emaiten dukan ere.
===================================
¡Hostia, tú! ¿Ahora ya no sabes si soy un verdadero ESPAÑOLAZO? ¡Cómo cambias de opinión, oye! ¡A eso se le llama ser chaquetero!
Y sí, doy mi nombre, y por si falta algo, también mis dos apellidos, que tú no has dado ni una cosa ni la otra, ¡pedazo de DEMÓCRATA!, jua, jua, jua, jua, jua, jua, jua, jua, jua...
En fin, no sé si seguir o no, porque me río mucho contigo, Aitor Tikoli, que me pareces un cómico genial.
En mi pueblo hay un dicho que se te puede aplicar: "Si tienes una cuerda y un árbol y una persona a quien ahorcar, coges la cuerda, se la atas al cuello al individuo de marras y lo cuelgas del árbol". No sé si son estas mismas palabras, pero el sentido es ése.
Saludos al resto.
Gigi di Ferdinando
Jaquin nahi nuque nondic dathorren Aithor Eguiarequico problemá.
Ceren alde dago?
Ceren contra?
Bere stylo barrocoa haguitz da ilhun eta recargatua.
Ivan d'Etcheverry
Ni ere bat nator kin Josu Lavin noiz dio buruz Urlia -Aitor Egia- ze
"Bere stylo barrocoa haguitz da ilhun eta recargatua."
Gustatzen zaidalarik ere era berean irakurtzea bere euskara, baina ez da bere prosa lineala, direktoa eta modernoa, diskursivoa, da lar rekargatua eta narraz samarra (aldetik diskursivitatea), bai.
Cape Town
Pido perdón a Josu y a Erramun por si acaso mis ironías dirigidas a Aitor Egia (aitor behingoz egia eta erran nor zaren!) les han molestado.
Asimismo, les pido disculpas a los dos por si les ha molestado también que me exprese en castellano.
Y a Aitor Egia le comento que no voy a volver a contestarle. Por mí, como si me acusa de ser responsable del cambio climático o de que los mosquitos le piquen en verano.
Saludos.
Juan Luis
Niri ez derautaçu, adisquide Juan Luis, certan escatu behar barkamenic, ez ironiacgatic ez eta gaztelaniaz scribatzeagatic ere.
Hartu dut eta iracurtu postaz igorri derautaçun guthuna ceinarequin ceharo bat bainathor. Ez da batere erguela gure Aita Benedicto!
Huntaz ere scriba ceneçaque leku huntan ceinec auquera emanen bailerauquegu nor gure moldera minça gintecen.
Erran gabe doa ecen Gaztelaco erdaran eguiten ahal duçula, baina nire erançunac Naffarroaco euscaran içan litezque ecein ere problemaric gabe.
Ivan d'Etcheverry
Nire aldetik, Juan Luis, ez duzu eskatu behar ez barkamenik eta ezta diskuparik ezein gatik zein izkiriatu duzu hemen an blog hau.
Aitzitik, nahi nuke segi dezazun izkiriatzen hemen edo ere beste nonbait agertuz zure eritxiak eta ere hobeto zure opioneak zein seguru dirateke interesanteak.
Ez adiorik. Ni orai sartuko naiz ingles klasean gaur goizean. Pasa asteburu on guziok, baita zuk Urlia -Aitor Egia-.
Cape Town.
Aurreko batean erran nuen bezala, gauza guziek badute beren heina. Iduri zaut oraikoan gainditua dela puskaz hein hori eta zonbaitek bulda dutelarik zernahi erraiteko beste batzuek aldiz egurra hartzeko baizik ez dutela dretxoa. Fernandez y Gutierrez delako hori zeharo hozkatik erauzi zaigu, idazmolderik zantarrena baliatzez solaskide batentzat publikoki urkha bulhurra galdatzeraino, baina ez da aditzen hitz erditxo bat haren hizkuntza dorpe eta iraingarria salatzeko. Aitzitik, dena da laudorio, ttaplako eta igurdi. Erramun jaunak berak ere ez du deus erraiteko holako ele laidogarrien kontra, baina gaixoak ez du jasaiten ahal uzkiak aipa ditezen (seminariotik pasatutakoa ote dugu eta kristau moralismoaren bernizadura arrunt ezabatu gabea axalaren gainetik?). Funtserat eta, orai konprenitzen dut foru hau bizpahiru lagunttok elgarri lepoan hatzak egiteko losintxagailu zarratu eta sektario bat baino ez dela. Klike horren barnean kokatzen dena haizuko da zernahi erraitera eta bertze klikekideen txaloak segurtatuak dituzke basakeria eta astapitokeriarik gordinenak botaturik ere. Ez da gero solegimendu txipia holako Kameradschaft tinko baten babesa ukaitea hainbeste inzertidumbrez zafratutako mundu hunetan. Zirkulotik kanpo dagoenak aldiz, eman beza kasu, ezen ez baitu bertzerik adituko baizik eta laidoa, erdeinu harroa eta handikeria petulantea, bere estiloari buruzko pikoak barne (solasgai horixe atera daukute orai Ivan mukerrak eta Erramun kilikak). Damu dut biziki eta bihotza erdiratzen zaut hori hala dela konprobatzez, ezen banituen anitz eta anitz gauza erraiteko, gai hauek biziki maite baititut eta plazer handia hartzen baitut hen erabiltzez. Banuen bereziki arrapostu luze eta ene ustez aski interesgarri bat prestatua Josu Lavin jaunak iragan abenduan eni luzatu galdera sorta bati erantzuteko, baieta Erramun jaunaren azken galdeer ihardesteko. Orain delete botoiak eginen du horiekin guziekin oturuntza.
Adio, beraz, ene solaskide krudelak. Aski plazer eman dautazue hunaraino eta ez guti atsegabe. Garaitza triste bat karreatzen duzue oraikoan, mintzatzera eta debatitzera gogotsu egon den adiskide bat pusatu duzuenaz gain abandonatzera zuen bilkura eta isiltasunaren mende erortzera. Egizkitzue biga gogoeta eia ez ote duenez emaitza hits horrek zerbait argi isurtzen zuen portamen, philosohia eta humanitatearen gainera. Iduri zaut baduzuela zertaz arrenkura eta zeri egin kasu. Bainan hori, beste gauza guziak bezala, zeuen saltsa minkatzean egosiko duzue hemendik goiti.
Izan zizte,
Aitor Egia.
Zure analysis tremendista horiekik, Urlia -Aitor Egia-, ez nator bat eta seguruenik ez datorke bat nehor zeinak segitu du apurren bat blog hontako foroaren zabaltasuna eta irekitasuna. Zu, Urlia -Aitor Egia zeinak ez duzu agertu nahi egiazko zeure izena-, beharbada zagoz sinestua osoki eta osoro kin analysis egiten duzun partikular hori (dela foroa sektarioa eta itxia eta ... etc luzea). Bego hori analysia zu gan eta hola sinesten dutenak gan baina dut nik refusatzen totalmente, osoki.
Nahi baduzu edo bazendu erantzun' zazu ezkriba nahi duzuna eta kito (beti ere ahalaz kin zure izen-deitura egiazkoak, prefosta) baina pontifikatzen ez bazendu litzateke hobe tzat guziok, inkluso zu. Errazu nahi duzuna baldin nahi baduzu, vale? Edo maskara pean eta inkluso isilean gorde nahi baduzu egizu, vale?
Zeure esku zagoz eta utzi bakean analysis lar personalak, ahalaz zentra zaitez gaian hon darabilguna zein bait da -nola ikusi ahal duzu an post honen sarrerako azalpena- zeuk -zeuk?- ezarria eta planteatua lehenagotik.
Vale?
Cape Town
barikua 16 martxoa 2007
Leiçarragac:
scribatu, scriptura eta secretu
moducoac erabilten cituen. Axularrec, ordea:
esquiribatu, escritura eta sequeretu
Bi tendentia ditugu Euscara Cassicoan:
BI TENDENTIA
Leiçarragaren Schola (cultista) eta
Axularren Escola (populista)
Euscara Classicoan, evidentqui, bi tendentia hauc gure eguiten ditugu, biac gure gureac direlakotz.
Ivan d'Etcheverry
Quiero aclarar que todas las cosas que Aitor Egia me achacó en su mensaje del 13 de marzo (tener "furfuria", estar "zingirako aphoa bezain hantua eta urguluz buiatua", lanzar "mespretxuzko tuak"...) no son reales, sino fruto de su imaginación.
Quien me conoce, sabe bien que no anidan en mí el odio, la arrogancia o el desprecio. Momentos ha habido en mi vida en los que he tenido muy malas pulgas, pero desde hace bastante tiempo he logrado un equilibrio personal muy estimable. Quizá sea la madurez...
Reconozco que la forma de mis escritos es en ocasiones un poco virulenta, pero es simple fachada.
Saludos.
Juan Luis
Juan Luis adisquide carioa,
Bay, neuc confirmatzen ditut çure hitzac. Çeu ez çara Aithor Eguiac pictatu duen hori.
Ceuc argui eta garbi adieraci duçu momentu huntan pensatzen duçuna eta eguin gogo duçuna.
Conveni çaiçu euscaraz ez eguitea eta neuc onhartzen dut. Guehiago erranen derauçut. Hurrengo batean elkarquila gaitecenean erdaraz eguinen dugu. Ceuc ceure erdaran eta neuc neurean.
Vale.
Ivan d'Etcheverry
Pues no sería mala idea, Josu, porque jamás hemos conversado en nuestra lengua materna, que no es la bascongada.
Tú hablarás en Romanica (la lengua romance unificada) y yo en castellano (uno de los dialectos de Romanica).
Saludos.
Giovanni Ludovico di Ferdinando
Ceuc erran beçala eguinen dugu, ceren azquen finean euscaldunontzat erdará euscará beçain gurea baita.
Adeitsuqui
Ivan d'Etcheverry
BERNARDO ATCHAGA ORTHOGRAPHIA CLASSICOAN
Ikus originala in: http://www.erabili.com/zer_berri/muinetik/1174318822
*****
Ançarac, cembaquiac eta letrac
Bernardo Atchaga / Bestelacoac / 2007-03-20 / 08:00
Jose Iraçu Bernardo Atchaga euscalçain osoac 2007-3-17an Asteasuco bere jaioterrian iracurri çuen sarrera-hitzaldia osoric daucaçue jarraian.
Ançarac ditut nic gogoan herri honetan bici nincen garaietatic, eta haiechec hartu nahi ditut ainçat orain ere, gaurco hitzaldi honetan. Hizteguiec diote ahatea beçalaco hegaztia dela ançara, baina handiagoa, eta grisa duela lumajea, laranja colorecoa mocoa, gorrichcac direla bere hancac. Enciclopedietaco argazquietan icusten dugunean, berriz, hegazti cein tchori guztiec duten beguirada serioa ancematen çaio berari ere, eta, nahiz copeta handiric ez duen, copetiluna dela esango luquete ascoc.
Nolanahi dela ere, ez nituen nic bertatic bertara eta chehetasun horiequin guztiequin icusten garai hartan, herri honetan bici nincenean, baicic eta airean, haien urteroco hegaldian. Gogoan ditut oraindic 1958. urte aldera pasatu cirenac. Aurrena haien deiadarra çabaldu cen, ahatearena beçalacoa baina hautsiagoa eta ilunagoa, eta guerocheago ehun buru eta guehiagoco taldeetan açaldu ciren, lerroric lerro denac, letrac eta cembaquiac osatuz. Gora beguira jarri eta cembaqui haiei 1aren edota 3aren tanquera hartu nien guehienetan; aldian behin, 7arena. Letrac, berriz, cirriborrotsuagoac iruditu citzaizquidan, çailagoac eçagutzeco orduan. Alfabetoaren azquenecoen itchura çuten, guehiembat; Z dardaratia cirudien batec; Y besteac; X etzana hurrengoac.
Nire lehen oroitzapenetacoa da: Asteasu herri honetaco cale nagusia hutsic; erretenetan, euriac utzitaco ur condarra; tchiminietan quea, haiceac banatzen duena. Eta cerua, lainotsu. Lainoen azpian, ançarac etengabe pasatzen.
Garai hartan aritmeticaren lehen arauac icasten arico guinen escolan, caligrafiaco lehen coadernoac betetzen, eta aguian arraçoi horregatic eguin citzaizquidan deigarri hegaztiec hegan eguin bitartean osatutaco cembaqui eta letra haiec. Itsatsita gueratu citzaidan guertaera gogoan, eta guerora, escola guehienac bucatu eta idazten hasi nincenean, behin eta berriro aipatu nituen.
"Neguco egun bat da -idatzi nuen hoguei bat urte gueroago coaderno batean-. Ehiztariec tiro eguin dute beren escopetequin. Çazpi edo çorci ançara lurrera joan dira. Ceruari letra bat falta çaio orain".
Ohar hori ez citzaidan baliatu, eta ez cen inongo liburutara iritsi; bai, ordea, anceco beste haimbat. Bi anai deitu nuen nobela laburrean -esan gabe doa icen hori, Bi anai eta ez Bi anaia, Euscalçaindiaren aurrean harrochco chamar nembilen garaien seinale dela-, ançarac ainçat hartu ez ecic, ançara baten lecuan jarri nuen neure burua, eta lerro honequin eman nion atal bati hasiera:
"Ehun eta hamaica ançara guinen, eta egun asco gueneramatzan hegaletan iparreco lur celai eta hotzetatic aienatu nahiz (...)".
Bi mila eta çazpigarren urtean gaude orain, pasatu dira beraz urte ugari ançarac icusi nituen lehen aldi hartatic; baina nahi nuque ançararen gaiari berriro heldu, eta gainera Bi anaico joco berbera eguin, hots, haietaco baten lecuan jarri eta, irudimenarequin, Asteasu herri honetara, ez errepidez, ez lurretic, baicic eta airez hurbildu. Eta banator ni, badator ançara Andoain aldetic hegan. Laster, Oria ibaia atzean utzi orduco, bere beguirada luceac Adunaco herria icusten du bere campandorre tchorrotcharequin, eta, aurreracheago, Ciçurquil biac, goicoa eta behecoa, eta Alquiça, Asteasu hau, Ernio mendiaren gailurra eta, azquen-azquenean, itsaso çabala.
Ez da oraingoche contua hegaztiec bideac eçagutzea. Gogoan daucat umetan ençun nuena; ez hemen, baicic eta amaren herrian, Albizturren. Bada, Albizturco bi etchecoandre erromes abiatu omen ciren Santiora, eta Ernio azpico Celatunera iritsi orduco, galdu. Beleac cebilçan nombait inguruan, eta andre haietaco batec, beste inoren arrastoric ez, eta galde eguin omen cien: "Cein da Santioaraco bidea? Hau, hori edo hura?". Beleac ançararen ancecoac dira ahotsaren aldetic, eta çacar chamar erançun omen çuten: crua! Crua! Arindua hartu çuen galderaguileac. Bere lagunarengana eguin eta halache esan omen cion: "Bidea hango hura dela esaten dinate. Ederqui guiñunan nic erdera jaquin ez banu!".
Celatungo bele haien pareco, gure ançarac ere ez du çalançaric bideaz eta noranzcoaz, baina, presa handiric ez duenez, pasatu Aduna gainetic eta jaisten hasi da poliqui, eta guelditu ere, guelditu eguin da Ciçurquil behecoaren eta Ciçurquil goicoaren artean; Errecalde baserrico teilatuan.
Ascoc ondo daquiçuenez, Errecalde iceneco baserri horretan haimbat bersolari jaio ciren, eta haien arteco ospetsuenari, gaur Ciçurquilen harrizco oroigarri bat daucanari, Pedro Mari ceritzan; Pedro Mari Otaño. Aita Çavalaren liburuetan iracurri dut bersolari ascoc santu çaindaritzat ceucatela, eta guztiengan içan çuela eraguina. Teodoro Mujicac, berriz, areago dio 1985eco berso batean: "Orainche iruroguei ta amabost urte Pedro Mari il çala esaten digute, baiñan bere bersoac bicia daucate, izcuntz onec arnasic galcen ez dun arte".
Ez da beroarenic laudorioan. Pedro Mari Otañoren hitzec luce iraun dute. Juan Mari Lecuonac unibersitatean erabilcen cituen langaien artean ere aurquituco dituçue, edota CHabier Lete abeslari eta poetaren lanetan. Nic neuc oso gaztetan eçagutu nituen. Andres Bitoria iceneco adisquidearequin nengoen hizquetan, eta, halaco batean, inongo paperic gabe, ombuaren bersoac cantatzeari equin cion berac.
Baduçue, nosqui, contuaren berri: Otaño Arguentinaco Pampa iceneco lautadan bici da, eta inguru hauetaco mendi eta basoen mira bilatzen du. Poça ematen dio horregatic arranchoaren alboan dagoen ombu iceneco çuhaitzac, eta haren azpian edo adar artean esercen da maiz herri minez, jaiotetcheco inchaurra gogoratuz: "Nere lagunic maitatuena ombu laztana çu cera, argatic nator çure colcora ni malcoac ichurcera, idurituric naramaçula atarico inchaurpera. Beti içango çaitut gogoan bañan joan nai det ostera Euscal-lurreco çuaizpe artan nere eçurrac uztera".
Çaila da cehaztea literatura esaten diogun horrec guiçarteari ecarcen dizquion onurac, baina, oinarri-oinarrizcoari helduz, harc eguiten duen bereizqueta lana har liteque gogoan. Bersoec, poemec, nobelec, bereici eguiten dituzte une, lecu edo guertaerac. "Bereici", diot, baina berdin esan neçaque "bacandu", "apartatu", "atera gauçac bere jatorrizco arruntasunetic". Halache guertatu cen Errecaldeco inchaurrarequin bersoen ondoren. Ez da harrezquero nolanahico çuhaitza. Ihartua dago gaur; hala ere jende ascoc beguirada bat escaincen dio pasatzean.
Beste lecu bat hartuco dut orain ainçat, Errecalde baino ospetsuagoa, Siciliaco uhartean dagoena. Ideia bera açalceco, hartu ere.
Inoiz Siciliara joaten baçarete, eta Messina icena harcen duen itsasarteraino hurbildu, ez duçue aparteco ecer icusico. Herri bat dago han, costaldeetan ugari diren hamaica beçalacoa, çarpaila eta çaratatsua, eta haren amaieran, hondarça mutur bat, hondarra baino guehiago harri tchincharra daucana. Baina bertacoren batec berehala esango diçu Homero lehen poetac lecu hura içan çuela gogoan, eta, Odisearen hamabigarren cantuan açalcen denaren arabera, hango bi harcaitzetan bici içan cirela Escila eta Caribdis munstro beldurgarriac, marinelac hil eta irensten cituztenac.
Odisean bizpahiru orrialde harcen ditu aipamenac; nahicoa, ordea, lecu hura, berez arrunta, bacan eta bereci bihurceco; munduco beste lecuac ez beçalacoa, garrancitsuagoa. Jaquina, Messina aldean bici den jendeari on eguiten dio halaco lecu seinalatu batean bicitzeac.
Tradicio grecora jo dut adibide bila, baina erraçagoa çatequeen bertatic bertara ibili eta gure beste tradicio nagusia harcea ainçat, hots, cristautasunac ecarritacoa. Pensa deçagun Belengo herrian. Herrichca bat içango cen duela bi mila urte, inolaco ñabarduraric gabea. Baina Bibliac cioen han jaio cela Jesus, Jaincoaren semea, guero gurutzean hilco cena, eta contaera horrec munduco lecu aipatuenetacoa bihurtu çuen.
Messinaco itsasartea edo Belengo herria ez ciratequeen lecu berberac içango Odiseaco edo Bibliaco contaeraric içan ez balitz. Era berean, Euscal Herria ere ez litzateque berbera ombuaren bersoric gabe. Badaquit izpi bat besteric ez dela; badaquit ez dagoela oraingo poeten lana Greciaco edo Israelgo lehen poeta haienarequin comparatzeric eraguinaren aldetic; baina oinarri-oinarrian lan bera eguiten dute denec.
Gure ançarac ez daqui luçaro gueldiric egoten, eta hor abiatu da hegan. Ciçurquilgo gaina alde batera utzi eta, Asteasuco errepide nagusiari helduz, "Comportaco errebuelta" esaten citzaion toquira jo du. Astia daucat, ordea, orain arteco hitz nagusiei beste bat guehitzeco. "Bereici" esan dut arestian, "bacandu", "apartatu". Orain "transfiguratu" esan behar dut. Berso, poema eta nobelec transfiguratu eguiten dituztela une, lecu edo guertaerac; errealitatea.
Badaquit hitz hau ez dela gure euscal hizteguietan açalcen, eta guztiec ere jauci eguiten dutela "transferitu" delacotic "transformadore" delacora; baina, oquer ez banago, Euscalçaindiaren hizteguia E letran dago oraindic. Auquera dut, beraz, "transfiguratu" eta baita "transfiguracio" bera ere erabilceco. Ciurrenic ere baztertua içango da, ceren elicen arteco Biblian ere nahiago içan baitute "ançaldatze" delacoa; baina, auquera dagoen bitartean, bombon. Eta guero guerocoac.
Gogora deçagun transfiguracioaren pasartea. Bibliac dioenaren arabera, Tabor iceneco mendian guertatu cen. Hala dio Mateoc: "Jesusec Pedro, Santiago eta honen anaia Joan hartu, eta mendi garai batera eraman cituen aparte. Eta ançaldatu -"transfiguratu"- eguin cen haien aurrean: aurpeguia eguzquia beçain distiratsu bihurtu citzaion eta janciac arguia beçain çuri. Hartan, Elias eta Moises aguertu citzaizquien Jesusequin hizquetan. Pedroc esan cion Jesusi: "Jauna, cein ederqui gauden hemen! Nahi baduçu, hiru etchola eguingo ditut bertan".
Ez litzateque erabat çucena içango literatura lanec errealitatea -lecuac, uneac, guertaerac- eguzquia beçain distiratsu eta arguia beçain çuri bihurcen dituztela esatea, ceren batzuetan contracoa ere burutu baitute. Gogoratu, esate bateraco, Goebels criminala, Hitlerren gobernuco propaganda burua, nobelaguilea cela; gogoratu, beste maila batean -oso beste maila batean- ez direla bersolari guztiac Pedro Mari Otaño beçalacoac içan, egon direla aitzitic umore gaizto beçain atzeracoia erabiliz atsecabea besteric ecarri ez dutenac. Içan cen hemenche bertan inorc gutchic gogoan duen bersolari bat, behin batez herrico maisu errepublicanoari bersoac atera cizquiona. "Maestro pequeñito, don Migüel det icena..." holache hasten ciren berso gaiztoac, eta burla hartan maisuaren gorputzeco acatsa eta haurdun gueratutaco andre baten aucia nahasten ciren. Dena jaquin deçaçuen, maisua bila joan citzaion, eta larri ibili cen gure bersolaria.
Nolanahi ere, salbuespenac alde batera, eguia da lan literarioec errealitatea oneraco transfiguratzen dutela. "Jauna, cein ederqui gauden hemen!", hots eguin omen çuen Pedroc Tabor mendian. Halache ateraco litzaiguque guri transfiguratutaco ceinahi lecutan. Edo, behinçat, erraçagoa litzateque poz hori erdiestea.
Ez dago, lan literarioec eraguindaco transfiguracioan, inolaco miraculuric, inolaco misterioric. Bicitza da haren eraguile. Pedro Mari Otañoc Ameriquetara joan behar içan çuen, etchetic urruti; Ameriquetan, beste sentimendu ascoren artean, herri mina nocitu çuen; ombu bat cegoenez bere arranchoan, hura baliatu citzaion Errecaldeco inchaurra gogoan harceco. Esperiencia hori hitz bihurtu çuen, eta bere hitzei forma bat eman cien atseguinagoac eta irauncorragoac içan citecen. Errecaldeco inchaurra herri-minaren icur çaigu gaur egun. Horra hor transfiguracioaren bidea.
Gure barneco alde hori, arima, espiritu eta beste hamaica modutara deitua içan dena, eta etengabe, egoncortasunic gabe, eraldatzen dena, batzuetan quezcoa ematen duena eta bestetan berunezcoa, arraçoiac doi-doi menderatzen duena, hori guztia, gure barneco aldea, infinituaren pareco da. Batzuetan, infinitu horren puntu bat, une bat, campoco cerbaiti eransita gueratzen da. Harcaitz bati, itsasarte bati, çuhaitz bati. Horra hor transfiguracioaren muina.
Pensa eçaçue, istant batez -ançara Comporta gainean dago jadanic, eta aldatu eguin behar dut hizpidez- hutsala içan arren esanguratsua den contu batean. Pensa eçaçue Euscal Herri honi "Suitza tchiquia" deitzen ciotela, eta diotela, batzuec. Bitchia da contua, Suitza eta Euscal Herria ez baitira ia ecertan berdin; baina horrelacoac guertatzen dira bersoen, poemen edo nobelen transfiguracio lana ainçat harcen ez denean. Norberaren lecua bigarren mailaco bihurcen da, lecu nagusi baten lecu-orde hutsa, eta gainera, oquerragoa dena, arroztu eguiten da. Ernio mendiaren gailurrean jarri eta hango icusmira miretsiz "lurralde hau Suitza tchiqui bat da" esaten duena, bietaco bat: edo suitzarra da, edo ez du sensibilitateric. Ez diote iracatsi, ez du icasi, sensibilitate hori içaten. Berari dagoquionez, Otaño, Oriche, Liçardi eta gaineraco guztien lana alferricacoa içan da.
Gure ançara beguira dago airetic. Lucea ez ecic, sacona ere bada bere beguia, eta icusi eguiten du iraganecoa ere, gaur egun ez dagoena: botana alde batera, urez ia gainezca; erreca çuloan, errota tchiqui bat; goracheago, baserri galanta, armarria ere baduena: Comporta bera.
Behin batez, artean ume nincela, banindoan bicicletan Ciçurquilgo escolara eta adin handico andre bat icusi nuen pare hartan, errepidearen ercean, çumitzezco besaulqui batean eserita. Guelditu eguin nincen aurretic pasatzeracoan, aguian queinuren bat eguin cidalaco, eta hizquetan hasi guinen bioc. Ederqui hitz eguiten çuen andre harc, bici eta çorrotz; ondo ençuteco, berriz, trompeta moduco bat erabilcen çuen, ni cerbait esaten hasi orduco belarrira eramaten çuena. Tresna erabat harrigarria eguin citzaidan, eta aguian horregatic daucat unea gogoan.
Andre harc Miquela Elicegui çuen icena, eta Pello Errota bersolariaren alaba cen. Atera berria çuen garaitsu hartan, 1963. urtean, Pello Errotaren bicitza iceneco liburua. Esan deçadan cehatzago: liburua Aita Çavalac antolatu eta arguitaratu çuen Miquela Eliceguiri eguindaco magnetofoi-grabacioac erabiliz. Aita Çavalac berac aitortua duenez, arratsalde asco eman cituen eguinquiçun horretan; arratsalde goço chamarrac, gainera; ez bacarric Miquela Eliceguiren contuac entretenigarri citzaizquiolaco, baita haren alabec pastelac ateratzen cizquiotelaco ere. Bistan da: beste garai batzuc ciren idazleençat. Goçoagoac, berriro esanda. Pensa! Suitza tchiquiarequin egoquitu beharrean, "petit suisse" batequin egoquitzen cen Aita Çavala arratsaldero. Alde ederreco contua!
Pensa deçagun orain, tarte batez, cembat escu behar içan ciren liburu hori aurrera ateratzeco, noiz eta garairic oquerrenean, dictadura bician gueundela; euscal culturaren egoera secula egon den mailaric behecoenean cegoela. Aita Çavalaren lana behar içan cen aurrena, funsezcoena. Guero, censuraren oztopoa deseguiten lagunduco çuen norbait. Hurrena, berriz, dirua arriscatuco çuen arguitaldaria. Ondoren, nosqui, iracurleac behar içango ciren, iracurle biciac batez ere, Miquela Eliceguiren contaera çabalduco çutenac. Eta "ahozcotasuna" edo "herri literatura" esaten çaion horren aldeco guiroa ere behar içango cen, nosqui, eta guiro horretan Manuel Lecuonaren Literatura oral euscérica saiaquerac ere içango çuen eraguina. Horrembestez, liburutchoari aparteco iracurle bat falta citzaion, iracurle sine qua non bat, bulçada erabaquigarria emango ciona. Eta hura ere lortu çuen azquenean: Gabriel Aresti. Pello Errotaren itzala bere escuetara iritsitaco euscal "nobelaric" onena cela açaldu çuen Arestic, eta sari bat emango cioqueela berac.
Escu horiec guztiac eta beste haimbat ibili ciren tartean Miquela Eliceguiren liburutchoari bulçaca. Eta, alde batera, arraroa içan cen ahaleguin hori. Jaquina da -nic behinçat ez daucat dudaric- literaturac eta literaturaren munduac eredu aristocraticoaren usteac eta maniac imitatzen dituela, eta Pello Errotaren bicitza icusecina dela eredu horretatic beguiratuta. Eta beste eredu nagusitic -eredu comercialetic- beguiratuta ere, berdinsu: icusecin. Cer arraçoi içan çuten, beraz, Aita Çavalac, Lecuonac, Arestic, liburutchoari balioa emateco?
Nic badaquit Aita Çavalac erançungo luqueena, idatzita baitauca: içugarri maite dituela, gustatzen çaizquiola, herri contaerac, eta horregatic ibili dela "oiñez eta jaquin miñez" halacoen bila. Eta badaquit cer egon cen Literatura oral euscérica delacoaren oinarrian, Manuel Lecuonac berac aitortu baitzidan Andoaindic eman guenuen paseo batean. Oñatin 1918. urtean ospatu cen Euscal Culturari buruzco Nacioarteco Batzarrean sasi-jaquinsu batec mespretchuz eta irainez hitz eguin omen çuen Euscal Herriaz. Jende baldarra eta baioa cela euscalduna; ez ceucala Euscal Herriac poeta bacar bat ere, eta imajinatu ere ecin citequeela eguin Heinrich Heineren mailacoric sor citequeenic hemen. Lecuona içugarri haserretu omen cen hori ençutean, eta aurca eguin cion esanez ez guenuela Heineren mailacoric eduquico, baina horren ordez ehunca herri-poeta gueneuzcala, bersolariac. Une hartan bertan bersolariaren balioa açalduco çuen liburu bat idaztea erabaqui omen çuen.
Gabriel Arestic ere -asmatu eguiten dut hau, ez bainuen berarequin gai honi buruz hitz eguin, eta iracurri ere ez baitiot inon iracurri- sensibilitate alemaniarra içango çuen Çavalaren eta Lecuonaren moduan, Herder, Schiller, Grimm, Von Chamisso eta beste erromanticoen ondorengoa; baina, horretaz gain, ideia comunistac cituenez, herri chehearen bicitzaz hitz eguiten çutelaco maiteco cituen Miquela Eliceguiren edo bersolarien contuac. Gogoan daucat oraindic Bilboco Anaitasuna aldizcarian arguitaratu çuen Tchirritari buruzco testua. Bertan, haren berso bat copiatzen çuen: "Etche maiorazcoa nincen tocamentuz, baldin serbitu banu aita pulamentuz, nere bicimodua beti dabil cantuz, despatchatuco naute ez banabil contuz". Poeta socialaren definicio paregabea cela cioen Arestic jarraian.
Ceinahi cirela ere, direla ere, arraçoiac, ondorioa bat bera da, eta hori da nic azpimarratu nahi nuqueena: hirurec ere balioa ematen ciotela ahozcotasunari, herri literaturari eta, bide batez, hizcunçari. Contuan içan gure hizcunçan, CHCH. mendera arte, oso urria içan cela bestelaco literatura; bere arraçoia baçuela Lecuonari Heine aipatu cion campotarrac, eta hizcunçari balioa eman nahi bacitzaion nahitaezcoa cela aurrena herri literatura goraipatzea. Batzuetan justicia osoz, hala nola Miquela Eliceguiren casuan.
Gure ançara aireratu da berriro ere, eta seguituan hartu ditu beguietan Asteasuco bi auço nagusiac, Elizmendi -guc, asteasuarroc, "Elemendi" deitzen duguna- eta ibarrean dagoen beheco alde hau, "calea". Eliçara jo du çucenean eta, cicoinaren ohiturac ere badaquizquiela adieraciz, campandorrean cocatu da, erpin-erpinean.
Joera bat eguin dio oraingoan ançarari iraganecoa ere icusteco gaitasunac, eta arestian botana eta errota beçala, oraingoan aspaldico jendea icusten hasi da, baina gurpil çoroan beçala, çorabiatu eguin bailitzan. Militar bat icusten du aurrena, Çumalacarregui jenerala, haimbat uda inguruco etche batean eman cituena. Seguidan, berriz, beste militar bat, hura ere carlista, liberalequin ez ecic Santa Crucequin ere lehian ibilitacoa eta Erretotche delacoan luçaro egondacoa: Liçarraga jenerala. Batera, Juan Bautista Aguirre apaiz erretorea, "Asteasuco Aguirre" icenaz eçagutzen den idazlea, eta haren ondoan gure beste erretore hura, Hipolito Usabiaga, "donipolito". Umeac ere icusten ditu ançarac, escolatic atera eta harmailetan cocatuta argazqui bateraco; tartean çoritcharreco Joseba Arregui hura, 1981ean torturaren ondorioz hil cena. Ezcutatu dira umeac eta, irudi-gurpil etengabean, Miquel Laboa icusten du arcupe azpitic pasatzen, eta Juan Mari Lecuona eliz barruan aldareco estatuei beguira.
Azquenean, lortu du ançarac beguirada cehaztea eta irudien gurpil çoroa gueratzea. Icusi, orain, persona bacar bat icusten du. Asteasun jaio eta Asteasuco erretore içan cen Juan Bautista Aguirre hura. Daquiçuenez, CHVIII. mendearen erdi aldera jaio cen, Ilobate deitzen den etchean, batzuen ustez. Eracusaldiac -sermoiac- idatzi eta arguitaratu cituen, eta euscal literaturaren clasicotzat jotzen da gaur egun.
Har deçagun liburuaren pasarte bat. Hamaseigarren atalecoa, adibidez. Becatuaren arriscuaz ari da, eta dio:
"[ ... ] Ez çabilçala bada, Cristaua, aitzaquiac billatzen becaturaco bide eta perillac uzteco; aldeguiçu lembait len; bestela guertatuco çatzu michirrica edo ingumari guertatu oi çayona. Badabil inguma arguiaren inguruan ariñ ariñ: beguiratzen dio eta cembateta gueyago beguiratzen dion ambat gueyago lilluratzen eta choratzen du arguiaren edertasunac. Alderatzen çayo beiñ ta berriz, eta erretzen diozca egoen eta çancoen erçac, baña ez da cençatzen. Atzenean, aimbesterañó alderatzen çayo non osotoro erretzen eta illic gueratzen dan. Ay! Aditzen çauden inguma, inguma! Baçabilça becatuaren bide eta perill orietan, erretzen eta quiscalcen dira çure gura charrac, baña etzera cençatzen, eta atzenean illic gueratuco çara becatuan, edo gogoz, edo bestela. Ala guerta ez daquiçun, aldeguin, aldeguin perilletic".
Esan ohi da literatura "hizcunçaren utopia" dela. Idazteari equin eta testuari forma bat ematen saiatzen denac lana eguinarazten diola hizcunçari: adieraci ditzala gauçac hobeto, cehatzago, ederrago; adieraci ditzala, gainera, adierazten çailenac diren gaiac. Edo areago: sor ditzala, idatzi bitartean, ustez eta inon ez ceuden gaiac, errescata ditzala isiltasunetic. Ahaleguin utopico hori ez dago, bestalde, literaturan bacarric; hori idazqueta ororen muin-muinean dago. Juan Bautista Aguirreren lanac ere, nahiz literarioac içan, beste cerbait ere baciren. Ideologuia bat guiçarteratzeco modua ciren, batez ere.
Hizcunçaren eguneroco erabilera, hizqueta arrunta, erracetic erracera ibilcen da; ahalic eta moduric economicoenean erabilcen ditu hitzac eta esaldiac. Baita ahoscatzeracoan ere. Asteasuarrac, casu, ez du "eguin" esango; "iñ" esango du. Edo "hartuit", "hartu diat" ordez. Baina modu erracean ecin da asco adieraci; ecin dira gai baten ñabardurac cehaztu; ecin da seducitu; ecin da, arguia mitchirricarençat beçala, testu bat eracargarria içan.
Esan beharric ere ez dago utopia lorcearren, guero eta guehiago, hobeto, ederrago adierazteco gai içatearren, hizcunçac baliabide asco behar dituela, eta, ahal den neurrian, borchatu eguiten duela hizcunçaren naturaltasuna, hizquetan açalcen dena. Euscarac, esate bateraco, aditza bucaeran jarceco joera omen du. Baina Juan Bautista Aguirrerençat joera hori muga bat da, eta horregatic idazten du honela Jesusen eta bere dicipuluen arteco elcarrizqueta bat:
"Nere semetchoac, maite içan eçaçue elcar: Filioli, diliguite alterutrum. Aspertu ciran icasleac, beti gauça bera adituaz, eta esan cioen: Maisua, cergatic beti gauz au esaten digu? Erançun cien: Ceren Jaunaren Aguintea dan, eta au ongui eguiten bada, bera bacarric asco dan".
Bistacoa da. Aditza aurrera ecarcen du, eta "ceren" beçalaco particulac erabilcen ditu. Ez da hau Asteasuco hizqueta. Ez çuen Juan Bautista Aguirrec horrela hitz eguingo Asteasuco calean.
Juan Bautista Aguirreren liburua çabalcen duenac seguituan icusten du bertan bi hizcunça açalcen direla erruz: euscara eta latina. Içan ere, eracusaldi bacoitzac hamaica ohar dauzca, guztiac latinez. Batzuetan, oso ohar ausartac dira: halache delectatio delacoari escaincen dizquion bi orrialdeac edo commotio carnalis-i escainitaco ia hirurac. XIX. mendearen hasieran idazten ari cela gogoratuz, eta gogoratuz ere bere eracusaldiac sermoiac eman behar cituzten euscal apaicençaco "langaia" cirela, comprenitzen dugu latina erabilcearen arraçoietaco bat. Apaicen eta intelectualen hizcunça secretua cen, eta herri cheheari gorde nahi citzaizquion contuac azter citezqueen berarequin. Baina puntu horretara iritsi aurretic eguina çuen latinac bere lana. Azcar eta garbi esateco, marcatua çuen euscara. Ecarriac cituen euscarara beharrezcoac ciren elementuac hobeto, cehatzago, ederrago lan eguin ceçan. Ençun berriro, arren: "Maisua, cergatic beti gauz au esaten digu? Erançun cien: Ceren Jaunaren Aguintea dan, eta au ongui eguiten bada, bera bacarric asco dan".
Anceco esaldiac eguin cituzten Axularrec eta beste euscal clasicoec ere. Latina cequitelaco eta, latina celaric culturaren eta literaturaren hizcunça bacarra, haren moduac beren hizcunçan tchertatzea beste auqueraric ez ceucatelaco, hala nola eguin çuten Bibliaren itzulçaileec Ingalaterran, Francian eta Europaco nacio guztietan. Esan gueneçaque Albizturco andre harc Ernion beçalatsu: "Ederqui guinen, haiec latina jaquin ez balute!"
Gogora eçaçue Liçardic gure hizcunçaz eguin çuen poema hura: "Baña nic, izcunça larrecoa, nai aunat ere noranaicoa, yaquite-egoec igoa; soña çaar, berri gogoa; açal orizta, muin betiracoa". Bada "noranahicoa" içateco, literaturan beçala biologuian cein administracioan erabili ahal içateco, euscarac prestaqueta modu hori behar çuen. Hori gabe, aldarricatu ceçaqueen haimbatec -herri-tradicioaren edertasunaz oharceco gai içandacoec, casu- bere balioa; baina urte gutchico contua içango cen. Içan ere, erabilerac eusten dio hizcunçari; erabilerac ematen dio balioric handiena.
Ançara aireratu eguin da berriro. Baina, hegan hasi ordez, jauci eguin du hegoac çabal-çabal jarrita, eta Apalasagasti iceneco etcheraino iritsi da erorqueta bigunean. Içan ere, han jaio cen, 1903. urtean, Antonio Arrue. Abocatua içan cen oguibidez, Comunión Tradicionalistacoa politican, eta beraz Franco jeneralaren aldecoa guerran. Horretaz gain, euscalçalea içan cen, hots, maitatu eta bulçatu eguin çuen bere lehen hizcunça. Euscalçaindicoa ere içan cen, eta berac tachutu çuen, legue contuetan trebe cenez, eracundearen arauteguia.
Bulçatu eguin çuela euscara diot, baina hobe da aguian babestu eguin çuela esatea. Dictaduraren garaian, guerra aurretic 1965era arte edo, euscal culturac hari gutchi batzuc bacarric içan cituen aurrera eguiteco, eta çalançac ere baceuden, ez ote ciren hari horiec etenda gueratuco. Halacoric guerta ez cedin, Ameriquetaco deserritic eguin çuten lan Çaiteguic, Ibiñagabeitiac eta haimbatec; beste batzuec, Mitchelena buru, hemendic bertatic. Horietacoa guenuen Antonio Arrue. Hari esquer atera ahal içan cen euscal clasicoric eraguincorrenaren liburua, Axularren Guero mila aldiz aipatua. Escu içan çuen, gainera, Egan aldizcariaren jarraipenean eta Euscalçaindiarenean. Arduratu cen, bestalde, literaturaz ere, eta bere hitzaldi batean Gabriel Aresti goraipatu çuen. Jabetu çaitezte: Comunión Tradicionalistaco guiçon bat Alderdi Comunistatic oso hurbil ibili cen beste baten lana goraipatzen.
Gure ançarac ez daqui asco ideologuia politicoen gorabeherez, baina piztu eguin du azquen contu honec, Antonio Arrueren eta Gabriel Arestiren arteco harremanac, eta gai horri buruz pensatzeari equin dio. Seguituan, urduri jarri da, eta chaltoca hasi tchepetch hanca-llabur bat beçala. Chaltoec pensamenduac ecarcen dizquiote burura.
Ideologuia politicoac hizcunça baten aurrera- edo atzerabidean duen garrancia handia, hori bururatzen çaio aurreneco chaltoan. Bistacoa da: erabilera içanic hizcunça baten indar-emaileric beharrezcoena, erabaquigarria içan behar, nahitaez, escoletan edo irrati-telebistan indarrean jarcen den hizcunça eredua. Euscararençat, esan beharric ere ez dago, onuragarriagoac dira Gasteicetic erne ohi diren aguinduac Parisetic iritsitacoac baino.
Bigarren chaltoa eman du ançarac, bigarren pensamendua etorri çaio burura. Edo, cehatzago esanda, gogoeta bat etorri çaio, duela hilabete inguru Aingueru Epalçac articulu batean açaldu çuena. XVIII. mende bucaeraco bi diputatu franses harcen cituen Epalçac gogoan, Bertrand Bareré eta Henri Grégoire, euscararen eta eremu urrico hizcuncen aurcari gogorrac. Aztertu ditu Epalçac haien testu osoac, eta harrituta gueratu da: biec ala biec ere hitz çoragarriac escaincen dizquiote euscal jendeari. "Maite cituztelaco erauci nahi cieten minçaira ahotic", adierazten digu Epalçac. Contua cen Grégoire eta Bareré diputatuençat fransesa arguiaren hizcunça cela, ascatasunaren eta errepublicaren balio aurreracoi guztietaraco ate nagusia, eta beren ustetan, apaiçac jendea fanatiçatzeco baliatzen cirela euscaraz eta anceco beste hizcuncez. Gure Juan Bautista Aguirreren Eracusaldiac iracurrita, ecin esan Grégoire eta Bareréc batere arraçoiric ez çutenic; cerbait baçuten, nahiz eta, hain muturreraino joaten cirela, glotocida bihurceraino, idealisten joera totalitarioa ancematen diegun. Har deçagun, dena dela, alde positiboa. Hizcunçaren erabilera balio positiboequin lotzen bada -toleranciarequin edota democraciarequin, casu- haimbat eta hobe hizcunçarençat. Lan literario ederrequin lotzen denean beçalache.
Beste chalto bat eman du ançarac, beste pensamendu bat bururatzen çaio: ideologuia politicoac estu-estutic harcen badu hizcunça, normalean tcharreraco içaten dela. Pensa deçagun XX. mende hasieraco purismoan, garbiçalequeria delacoan. Badaquiçue: trenari "bulci" esan behar citzaion; eliçari, "tchadona". Jaquina, jarrera horren oinarrian ideologuia politicoaren imbasioa cegoen; ideia politico jaquin batzuen mende jarri nahi cen hizcunça. Labur: areagotu eta muturreraino eraman nahi cen gure hizcunçaren eta auçocoenen arteco desberdintasuna, guiçarteac ere erabat desberdinac cirela eracusteco eta eracunde erabat desberdinac aldarricatzeco. Cilegui ciren ideia politico horiec, nahiz, nire iritziraco, guehieguizcoac içan; baina cilegui içan eta guzti, ecin ciren hizcunçaren alorrera eraman. Hizcunçarequin ez dago bromaric. Baldarqui tratatzen denean, musac jocatzen omen duen beçala jocatzen du: çapuztu eguiten da, mututu. Beguira cein içan ciren CHCH. mende hasieraco garbiçalequeria haren ondorioac: itchita gueratu ciren Juan Bautista Aguirrec eta beste clasicoec çabaldutaco bideac; ançutu eguin cen lan literarioa. Hala cirudien, erabil-ecintasunaren mugaraino eraman nahi çutela garbiçaleec euscara.
Cra! eguin du ançarac deiadar bere ahots çacar, ahatearena baino hautsiagoarequin. Içan ere, garbiçalequeriac oraindic ere duen indarra gogoratu çaio. Eguia ez dela inon "bultzia" edo "txadona" beçalaco hitzic erabilcen; baina "burdinezco arauen aro" bat pasatzen ari da gaur egun gure hizcunça, eta garai bateco desberdince nahi hori dago testu ascoren azpian, modu disimulatuan gainera, modu aguian oquerrenean. Norbaitec pensa leçaque Euscalçaindiaz ari naicela. Ez naiz ari Euscalçaindiaz. Ez diot Cra! eguin nahi Euscalçaindiari. Ez dut eçagutzen euscalçain bacar bat garbiçalea denic. Areago: gaur erançuna emango didan Xabier Quintana euscalçainac eracutsi cidan niri garbiçale ez içaten. Garbiçaleac, gaur egun ere, lehengo toquian daude. Auçoarequico desberdintasuna areagotzea helburu duten talde, eracunde eta guiroetan.
Aireratu eguin da ançara Apalasagastico teilatutic, aguian norbaitec, emparacita bere deiadarrequin, uchatu eguin duelaco. Urrundu baino lehen, Antonio Arrueren eta Gabriel Arestiren arteco locarriaz pensatu du. Contraco ideologuia politicoa çuten bi persona bat etorcea euscararen aucian, tarte bat jarcea iritzi politicoen eta hizcunçari buruzco iritzien artean, eredugarria iruditzen çaio.
Ançarac gora eguin du bat-batean, ciztu bician eguin ere, lurretic ahalic eta guehien urrunceco asmoz. Içan ere, eliçaco campandorrean irudiequin guertatzen citzaiona guertatzen çaio orain pensamendu ilunequin, denac batera etorri çaizquiola, çorabiatzeco moduan, eta, cinez, berac ez duela halacoric nahi: ez du pensatu nahi 1970. urte aldera talca eguin çuten bi euscalçale belaunaldiec -berriac eta çaharrac- elcarri eman cioten tratu gaiztoaz; ez du pensatu nahi, ezta ere, Gabriel Arestic bici bitartean jasan cituen erasoez edota, oro har, Euscal Herrico joera sectarioec euscal culturan içan duten eraguin bortitzaz, bortitzeguiaz. Gorantz ihes eguiteac, ordea, ez dio asco lagundu, pensamendu ilunac berarequin joan baitira. Horregatic iristen çaigu, orain, goi horietatic, bere deiadarra: cra! cra! cra! Çorionez, ez dugu besteric aditzen. Gaineraco hitzac laino artean gueratu dira.
Lasaitu denean, ançara Elizmendico belace bateraino jaitsi da. 1957. urte aldera, hanche cocatua cegoen etche eder bat, Añorga icenecoa, lurrac irensi çuen oso-osoric. Escolara guindoacen ume cochcorrac pasatu ecinic gueratu guinen: çuloac, berrogueita hamar metroco diametroa çuenac, bidea ichten çuen. Etcheari cegoquionez, bere teilatua bacarric agueri cen, teilatu gorrizta bat, tchimini tchuri oquertu bat ceucana. Lurpeco uren muguimendu batec eraguin omen çuen luicia.
Ançara, goietan jasandaco pensamendu ilunen ondoren, indar gabe gueratu da. Ez da metafora ederric asmatzeco gauça. Ideia saconic ere ez çaio etorcen. Ecimbestecoa içan çaio, beraz, lurrac irensitaco etchea hizcunçarequin lotzea. Añorga hura beçala, lurperatuta gueratuco al da euscara?
Galdera hau, eta galderac adierazten duen quezca, betidanicoa da CHamarrec "euscara jendea" deitzen duenarengan. Gogoratu gure lehen idazlearen poemac, gogoratu bere deidarra, ançarena baino dotoreagoa: "Heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya, eci huyen lengoaguia içanen da floria". Hamaseigarren mendean cen hori. Hamaçazpigarrenean, berriz, Axularrec hartu çuen hitza: «Baldin eguin balitz euscaraz hambat liburu nola eguin baita latinez, fransesez edo berce erdaraz eta hizcunçaz, hec beçain aberats eta complitu içanen cen euscara ere, eta baldin hala ezpada, Euscaldunec berec dute falta, ta ez euscarac». Eta galderec, quezquec, quechuec indarrez jarraitu çuten; gaur arte jarraitu ere.
Joan den udan -desencusa naçaçue etcheco contu hau açalceagatic- oso urruti ez dagoen hondarça batera abiatu nincen familiarequin. Arratsa cen, gu guinen itsasoraco norabidean guindoacen bacarrac; jende guztia itzulbidean cetorren, hondarçatic herrira. Halaco batean, orduan 5 urte cituen nire alabac niri beguira jarri eta esan çuen: "Munduac ez daqui euscaraz!". Bicote eta talde guztiac gaztelaniaz ari baitziren.
Duela bi aste, berriz, ari cen nire 8 urteco alaba gosalcen, eta esan çuen ez non eta ez han: "Euscarac behera eguingo al du?".
Cra! eguin du ançarac berriro. Cembaqui batzuen oroitzapenac jarri du oraingoan urduri. Hondarçadun herrian eguin ciren hautescundeen emaitzac dira cembaqui horiec. Denac batuta, euscararen alde -erabat alde- dauden alderdiec botoen ehuneco laurogueita bosta bereganatzen dute. Herri horretaco guehiengoac eman cien beraz botoa, eta horren arraçoietaco bat euscara içan cen; euscararen alde -oso alde- daudelaco eman çuten boto hori. Hala ere, euscaraz ez daquien mundu batecoac dira.
Ondorio asco atera ahalco dira paradocha horretatic, baina nic bacarra aipatuco dut: ideologuia politicoa baino cerbait guehiago beharco dela gure hizcunça eta gure cultura aurrera ateratzeco.
Duela urte asco, artean dictadorea bici cela, Garicano anai-arrebac liçarrac aldatu cituzten Tolosatic Urquiçura doan bideco celaitcho batean. Gaur egun liçardi bat dago han. Cergatic jocatu çuten horrela? Bada haraino igotzen celaco, bacarric egotera eta pensatzera, euscal poeta bat: Liçardi, hain çucen ere. Garicanotarrec beren ideologuia politicoagatic ere hartuco çuten lan hori; baina ez horregatic bacarric.
Duela ez haimbeste urte, berriz, dictadorea jadanic hila cela, Tchillidaren escultura eder bat jarri cen -atzerapen handiarequin jarri ere- Tolosan: "Liçardiren leihoa". Ceremonia negargarria içan cen. Aurrescua dançatu çuen dançariac duintasuna eman cion, baina ondorengo hizlariec dena çapuztu çuten. Bacar batec ere ez çuen tachuzco hitz bat esan; bistacoa cen ez çutela beren jarduna prestatu; are eta nabarmenagoa ez çutela Liçardiren poema bacar bat ere eçagutzen. Nic gaur transfiguracioaz esan dudana aipatu içan banie, eta Liçardic transfiguracio horren alde eguin çuen lana laudatu, erotzat hartuco ninduqueten.
Ez da çalançaric. Hizlari haiec beren ideologuia politicoagatic ceuden han, ideologuia horri esquer. Errepica deçadan: beharco da cerbait guehiago gure hizcunça eta gure cultura aurrera ateratzeco.
Ançara cale nagusitic dator çucen-çucenean. Hamargarren cembaquia daraman etchean pintura lehiaqueta bat antolatu cen duela berrogueita bost urte. Contua cen cartel moduco bat eguin behar cela, eta bertan aholcu edo aguindu hau idatzi: "Eguin euscaraz!". Lehiaquetan etcheco hiru mutil coscorrec hartu çuten parte, eta irabaci, anaia bigarrenac irabaci çuen gai beçala purpurina eta çura erabiliz. Lehiaquetaren antolatzaileec etche sarreran cincilicatu çuten, eta hanche gueratu cen urte ascoan. "Eguin euscaraz!".
Antolatzaileac, nosqui, nire gurasoac ciren. Quezcatuta ceuden, nombait, behar baino erdara guehiago hitz eguiten guenuelaco. Icusten duçue: historia bera beti. Baina ez nuque esango seinale tcharra denic. Ez çait importa beti crisian dagoen hizcunça bat içatea baldin eta crisi horrec bost mila urte irauten badu. "Hobeto crisian papagaioen mocoan baino" esan gueneçaque Chateaubriandec bere memorietan contatzen duena gogoratuz, aleguia bicitza luceco papagaioec, Amaçonian, ehun urte lehenago desaguertutaco hizcuncetaco hitzequin eguiten çutela hots.
Ançara hemen dago jadanic, frontoi honetan. Bucatu dira bere gaurco joan-etorriac. Eta, ançara horri lotuta nagoenez, nic ere bucatu eguin beharra daucat. Azquen oroitzapen bat, hala ere, azquen hegaldi bat. Eliçaraino. Behin batez Juan Mari Lecuonari eracutsi nahi içan nion eliça, eta bera harrituta gueratu cen bataioco pontearen edertasunarequin. Aurrez aldareco esculturequin eguin beçala -asco baitzequien arteaz, bere osaba Manuel Lecuonaren ildotic- haren chehetasunac adieraci cizquidan, eta, azquenean, pieça hura ecin citequeela hala utzi esan cidan, erdi ezcutuan, çoco batean sartuta. Herrico apaiçarequin hitz eguitera joan guinen bioc, eta hura gotzainarequin hitz eguitecotan gueratu cen. Handic hilabete batzuetara, bataioco pontea orain dagoen toquian jarri cen, aldarearen ondoan, agueri-aguerian.
Daquiçuenez, Juan Mari Lecuonac erabili çuen domina hartuco dut nic gaur, aurrez Manuel Lecuonarena içandacoa. Nire esquer ona Euscalçaindiari poz hau emateagatic.
(JOSE IRAÇU GARMENDIA BERNARDO ATCHAGA idazlea eta euscalçain osoa da)
Galbiderat daramaten bide galduac
Adisquideoc,
Iracur eçaçue Bernardo Atchaga euscalçain berriaren hitzoc:
"Gure antzarak ez daki luzaro geldirik egoten, eta hor abiatu da hegan. Zizurkilgo gaina alde batera utzi eta, Asteasuko errepide nagusiari helduz, "Konportako errebuelta" esaten zitzaion tokira jo du. Astia daukat, ordea, orain arteko hitz nagusiei beste bat gehitzeko. "Bereizi" esan dut arestian, "bakandu", "apartatu". Orain "transfiguratu" esan behar dut. Bertso, poema eta nobelek transfiguratu egiten dituztela une, leku edo gertaerak; errealitatea.
Badakit hitz hau ez dela gure euskal hiztegietan azaltzen, eta guztiek ere jauzi egiten dutela "transferitu" delakotik "transformadore" delakora; baina, oker ez banago, Euskaltzaindiaren hiztegia E letran dago oraindik. Aukera dut, beraz, "transfiguratu" eta baita "transfigurazio" bera ere erabiltzeko. Ziurrenik ere baztertua izango da, zeren elizen arteko Biblian ere nahiago izan baitute "antzaldatze" delakoa; baina, aukera dagoen bitartean, bonbon. Eta gero gerokoak."
Hunaino haren hitzac.
Gravea da. Hyper eta ultra gravea da goian iracurri ahal içan dugun hori:
"Ziurrenik ere baztertua izango da, zeren elizen arteko Biblian ere nahiago izan baitute "antzaldatze" delakoa; baina, aukera dagoen bitartean, bonbon. Eta gero gerokoak."
Ciurrenic ere baztertua içango da!
Auquera dagoen bitartean!
TRANSFIGURATU eta TRANSFIGURATIONE hitzac gure (ecen ez, evidentqui, haien) Leiçarragac erabili cituen!
Argui eta garbi: Haien bidea ez da nire bidea eta nehoiz ez da içanen. Planeta differentetan vici baicara.
Neuc neure bidea eguinen dut bidequide edota bidaideric ukanen ez banu ere.
Gora euscara!
Behera eusKAKAra!
Ivan d'Etcheverry
Pero, vamos a ver, ¿cómo que "aukera dagoen bitartean"! Beti dago aukera, arraio! SIEMPRE hay y tenéis la opción de usar TRANSFIGURATU y TRANSFIGURAZIO.
Euskaltzaindia dirá lo que le dé la realísima gana, pero el escritor y el hablante pueden utilizar lo que crean conveniente. Y, además, lo adecuado en estos casos es hacerlo una vez conocidas las normas propuestas por la academia de turno, esto es, transgredir la norma conociéndola.
Mientras no metan a nadie en la cárcel (que todo se andará; ya veréis, p.e., en el año 2560) por incumplir las recomendaciones y reglas promovidas por Euskaltzaindia, tenéis LIBERTAD.
Ez da sumisione edo insumisione kontua, kontua da ze askok eta askok -artean ere euskaldunak- ez dutela ardurarik buruz euskara edo euskararen geroa.
Baldin ardurarik balego, egiazko ardurarik, realitateak -erabili beharak hizkuntza kommunikativo bat- apurtuko lituzke absurdoak eta purismo lexikalak, syntaktikoak eta orthographikoak. Baina hori, prefosta, baldin balego ardurarik, egiazko ardura zindorik.
Cape Town.
Juan Luis adisquide preciatua,
Gaur, 47 urthe bethe ditzadan baino bi egun lehenago, erraiten derauçut ecen nahiago dudala erdaraz scriba deçaçun "euskara" erabili beharrean.
Ezin duqueçu imaginatu ceinen onsa sentitzen naicen "euscara" huntan scribatzen.
Adeitsuqui
Ivan d'Etcheverry
Ni ere, Josu, sentitzen naiz arras gustura eta quasi total natural irakurtzean "zure" euskara hori.
Aurretiaz, aitzinetik, zorionak zuri Josu an zure urteguna (zure urtegunean). Bihar izango da hemen niretzat eskolako -ingles eskolako- azken eguna noiz beteko dut zazpigarren astea. Gero laster batean partituko naiz Hegoafrikatik etxera, kin Mariki nire andrea.
Gaur agian izango dut aukerea visitatzeko eta salutatzeko Nelson Mandela bitartez eskolako direktore Stevin Smith, dudalarik irakurri bere autographia inglesean, publikatione abbreviatuan (150 or, baina hori izan da nire lehengo liburua zein irakurri dut inglesez). Izango da visita privatu hori total ohoregarri niretzat eta nago pozik hori gatik. Eskerrak hemendik -blog hontarik ere- eskolako (South African School of English) direktore Stevin Smith.
Muchas felicidades de antemano por tu cumpleaños, Josu.
Y a Erramun le pido que nos cuente sus impresiones de la visita a Nelson Mandela, si al final la hace.
Saludos.
Juan Luis, azkenean gaur ez da possible izan visitea hon Nelson Mandela. Beharbada bihar. Ea zoria alde daukadan, daukagun.
OPPARITTO BAT
Adisquide preciatuac,
Uste dut ecen bihar (nire urthebethetze eguna baita) ezpa etzico helbide huntan:
http://klasikoak.armiarma.com/krono.htm
agercen diren obra guztiac, ceinen nombrea hirurehunetic gora baita, hemen erabilcen ari naicen ORTHOGRAPHIA CLASSICO UNIFICATURAT ekarriac ukanen ditudala.
EUSKARAtic EUSCARArat
Cer iruditzen çaiçue?
Obra hauc perfectoqui çucenduaz geroz EUSKARA ERKIDE BATUAn ere eman ahalco dira, hau da, ORTOGRAFIA MODERNOAn.
Adeitsuqui
Ivan d'Etcheverry
Juan Luis, eta besteok, ez da possible izan azkenean visitatzea eta hitzartzea kin expresidente Nelson Mandela, zori txarrez eta zoritxarrez. Izango al da hurrengoan baldin banator berriz hona Hegoafrikara udazkenean. Hala izan bedi.
Gaur da azken eguna eskolan eta amaituko dut eguerdian ondoren oraiko rekreo aldia.
Guzioi, baita Urlia-ri (Aitor Egia) ere, laster arte, hor.
Cape Town
barikua 23 martxoa 2007
¡Qué pena no haber podido al final estar con Nelson Mandela! Bueno, a ver si la próxima vez tienes un poco de suerte, Erramun.
Saludos
Pena içan da Nelson Mandelarequin ecin egona.
Nolabait ere ceu harequin egonda geu ere egon guinateque.
Ia ia prest daducat neure azquenengo lana: 338 euscal liburu classico' orthographia classicoan.
Geroz banan banan çucendu beharco dira liburu hauc preferentiazco ordenean: Leiçarraga, Axular, Tartas, Joachim Liçarraga de Elcano, etc.
Guciac jarrico ditut aurkitu berri dudan interneteco leku batean.
Aguian interessanta içan liteque bi çuthabetara eçarririco editioneac ceinetan textoa agertuco baita lehen çuthabean "orthographia" classicoan eta bigarrenean "ortografia" modernoan.
Onhar itzaçu ene agurric bihotzeticoenac.
Ivan d'Etcheverry
Caballeros,
Soy Javier Seoane, gallego nacido en Pasajes por obra del azar y las necesidades. Aprendí el vascuence de pequeño jugando con los chavalines del barrio y siempre lo hallé interesante y nunca difícil, como afirman muchos que lo desconocen. No soy versado en las cuestiones linguisticas de las que discuten ustedes con tanto tino y conocimiento pero mi curiosidad natural (más el tiempo libre que brinda una bien merecida jubilación) me hace audaz y me impele a tomarme la libertad de hacerles llegar algunas impresiones mías sobre los temas que ustedes debaten. Lo hago en español porque tras haber seguido (más o menos, pues muchas palabras suyas no las comprendo) el hilo de sus conversaciones estas últimas semanas he visto que el señor Ivan y el señor Ramon, que parecen ser el alma mater de este sitio, estimulan y aplauden abiertamente el uso del español y no lo rechazan como lo hacen otros vascos que profesan odio a la lengua española, aunque seguramente sus razones tendrán para ello, que todos sabemos los males que causó el anterior régimen a los idiomas de España. Yo aplaudo esa actitud de ustedes porque así abren el mundo del vascuence a los hablantes de otras lenguas y evitan que se encierre en un gueto cerrado, lo cual es muy positivo para todos. Además, de esa forma los que hablamos y escribimos en español tenemos la oportunidad de aportar nuestro granito de arena a sus debates y ofrecerles la visión de los que estamos fuera pero que amamos el vascuence, como hace el señor Juan Luis Fernandez, quien valientemente ha declarado su intención de abandonar el vascuence para siempre. No quiero imaginarme el escándalo que una afirmación así habría causado en otros ambientes más estrechos de miras, por lo que renuevo mis felicitaciones al espíritu abierto de ustedes y les pido que sigan así por muchos años.
Como hoy no tengo mucho más que contar pero sé que el señor Ramon está en Sudáfrica y estuvo a punto de cenar con Mandela (si no lo comprendí mal), aprovecho esta oportunidad que me brindan para copiarles aquí un artículo que trae hoy el periódico inglés The Oserver y donde se explica muy detalladamente la situación que vive hoy en día la población de la república de Sudáfrica. Creo que es un artículo muy interesante para el señor Ramon para que practique el inglés con un texto de gran actualidad y aunque el tema no está muy relacionado con el que ustedes debaten diariamente al menos introduce otra temática en el debate y se amplían las perspectivas de todos.
Quedo a su disposición y de nuevo les alabo su actitud abierta y constructiva en pro del entendimiento de las lenguas y de las personas de España.
Javier Seoane.
Aquí va el artículo para don Ramon:
http://observer.guardian.co.uk/magazine/story/0,,2040044,00.html
The dark heart of the new South Africa
For years, Rian Malan has unflinchingly dared to say the unsayable about his native country, believing murder, corruption and disharmony will tear the rainbow nation into its separate colours. It's a conviction that has cost him his marriage and almost his sanity. Tim Adams travels to Johannesburg to meet the controversial writer
Sunday March 25, 2007
The Observer
Foreigners think we're nuts coming back to a doomed city on a damned continent,' Rian Malan once wrote about Johannesburg, 'but there is something you don't understand: it's boring where you are.' When I go to meet Malan, South Africa's most controversial and charismatic writer, in his home city, I see the force of both halves of that statement.
Three stories are dominating the Jo'burg headlines. The first is the brutal murder of the 'white Zulu' David Rattray, friend of Prince Charles, who told the story of Rorke's Drift from the African perspective. Rattray was shot in his bedroom by a local Zulu, a man he knew, in a botched robbery. The second story exercising the phone-in shows concerns an attempt by the First National Bank to draw attention to violent crime - murders are running at 50 per day - in an advert which talked of 'mobilising the population'. The ANC government, jumpy about such language, had pressured the bank to withdraw the campaign. And the third story was about the extraordinary popularity of an Afrikaans song, 'De la Rey', a homage to a general who had fought the British with the Transvaal Bittereinders and helped forge the Afrikaans nation. The song called for the return of General De la Rey - 'We are ready' - and suggested that the Boer 'nation will rise up again'.
Rian Malan had been quoted in this last story suggesting that the success of the song was because, 'Afrikaners were so vilified in the latter years of apartheid that they just kept their heads down and put up with any shit for the first 10 years of the democratic experiment.' Now they were not so sure. The song was being sung in bars and at rugby grounds like a national anthem; 100,000 copies of the CD had been sold. 'De la Rey', Malan claimed, much as the crime figures or the murder of Rattray, suggested that the rainbow nation was once again threatening to break up into its constituent colours. The cracks were showing most clearly in the capital.
One sign of this strain is that for the first time in many years people are listening again in Johannesburg to what Rian Malan has to say. The Johannesburg Star, the paper on which he worked as a crime correspondent through the last years of apartheid, recently called him up after a decade or more of silence to offer him a weekly column; a CD he has made of his own songs, part Tom Waits, part Serge Gainsbourg, all in Afrikaans, was described by one prominent critic as 'blasting holes into our collective unconscious ... He is the dark voice of judgment in modern times, a one-man cultural revolution.'
Malan has been here before. In 1990, at the age of 36, he was for a while South Africa's pre-eminent prophet, mostly of doom. His book, My Traitor's Heart, was a tortured, mesmerising attempt to capture exactly the conflicts of his upbringing, conflicts that went to the soul of the emerging nation. Malan was a member of perhaps the most notorious bloodline of the only white tribe of Africa. There had been Malans at the Battle of Majuba Hill. There were Malans on the Great Trek. His great uncle DF Malan had drafted the original apartheid laws. But Rian was different. He had escaped the fate encrypted in his name, or so he thought.
To prove the point, as a teenager he wrote impassioned letters to the Star about the importance of an independent judiciary; he went out with his mates and spray-painted: 'Say it loud, we are black and we are proud' along the freeway in the white suburb where he lived; he saved up money he earned working in the local bottle shop to buy guitars and LSD, and formed a band of white boys playing township blues music ('And nobody laughed'); as soon as he could, at 18, he got a job as a campaigning journalist; to avoid fighting in Botha's army he ran away to Los Angeles, where he wrote about rock'n'roll under the byline 'Nelson Mandela', a name no one recognised. He was, in the eyes of some of his family, the kaffir boetie, the 'nigger lover'.
Then, not long before Mandela's release, he returned, pitched up in Johannesburg's first mixed neighbourhood, Yeoville, and wrote the book with a message that nobody wanted to hear but that no one could avoid reading.
My Traitor's Heart was a love story to South Africa with an uncomfortable twist. 'I loved blacks and yet I was scared of them,' Malan wrote, 'I was scared of them yet I loved them.' He was branded racist, once a Malan, always a Malan, and to an extent he agreed with this analysis. He was also obsessive, compassionate, driven, courageous and terrified. He had been shaped by his ringside seat at some of the worst atrocities of apartheid, and felt fated to get to the truth of them. 'Almost every day,' he recalled, 'I tucked my spiral-bound notebook in my pocket and ventured forth to study the way South Africans killed each other.' My Traitor's Heart let him count the ways. There were tales of serial hammer murders of white women in their beds, and horrific lynchings of black men at Sunday barbecues; of tribal vendettas and police retribution. His journalism had a poetic force, and was everyone's worst nightmare, including his own. Malan confessed how he would write by day and drink himself to sleep with a gun in his pocket and a knife by his bed.
He called the violence 'the war that was and is and yet will be'. Too much blood had been shed, he believed, for it simply to be washed away in truth and reconciliation. His book was unflinching, claimed by writers as divergent as John Le Carre and Salman Rushdie as a masterpiece of candour and brutal soul-searching. It was also, in the context of what came next, wrong. The predicted apocalypse did not happen, has not happened, may not happen. But Rian Malan is writing again.
Now, as then, Malan is a hard man to track down. He is nomadic by habit, staying mostly at friends' houses, pitching up with a duffel bag and a toothbrush, borrowing their computers and their cars, writing his stories. He has an uneasy relationship with communications technology - text messages and emails tend to come in dozens or not at all. When he was in London for a year or two in the mid-Nineties, the role of his protector was taken by Rosie Boycott, then editor of Esquire, subsequently of the Independent on Sunday. She recalled how 'when you have him to stay, there are always a million phone messages. You get tons from girls who are in love with him and they're usually absolutely distraught. I think part of it is his slightly untidy appeal; his clothes always look like they need mending.' She adored him, too.
I haven't seen Malan since those London days but, 53 now, his voice and presence are instantly recognisable. The place where he is currently staying is in the moneyed, fortressed suburb of Parktown in the north of the city; he grew up not far from here. I am dropped off outside a row of steel gates, some bristling with armed-response signs, and greeted from behind one of them by Malan's dogs. When he comes to the door his eyes scan the darkness, he purses his lips, he winces a little, a dozen possible ways of expressing himself seem to pass around his mouth, and then he talks low and fluently in an English heavily inflected with his native Afrikaans.
He's had an odd day, though all his days seem odd in some way, hanging out with Jerry Rawlings, formerly dictator of Ghana, the great African success story. Rawlings wants Malan to write his biography, and they are dancing around each other. They have been at a conference on African governmental corruption, heavy with self-righteousness and speeches, and Malan, in an unlikely, elegant suit, needs a cigarette and a glass of red wine with some urgency.
In a misfiring Merc borrowed from another friend, he takes me down the road to a restaurant and we sit in the still summer evening while the squad cars of private security firms slowly circle. We talk about the news, about David Rattray, about De la Rey and about crime, the subject to which all conversations in South Africa seem quickly to turn. Malan pulls on his cigarette, cradles his wine glass, tells me about a friend who recently had a bad experience in a restaurant like this 'when several guys with machine guns came in while he was eating. So he won't go in a restaurant now that is open on the street; he chooses those without windows.' And he explains why he has not shifted much in his apocalyptic pessimism.
'My position has always been: this cannot be how history ends in South Africa,' he says. 'This is an incredibly dramatic country. It can't end with upbeat advertising slogans. This has been a transitional phase and it has been really positive and interesting, but the real history of South Africa is about to begin. I was completely wrong about that in my book, I thought it would happen straightaway. There has been a gap.'
Looking back at how he got it so wrong, Malan suggests he couldn't see how a stable economy was even vaguely possible at the time of the first elections. 'White South Africa was unbelievably reactionary and black South Africa was Marxist-Leninist. Everyone considered themselves revolutionaries, but then come 1993, 1994 they all jumped into their BMWs and followed the gravy train.'
That gravy train left Malan behind. He felt like a fool. The success of the ANC project was always a question of faith; if enough people believed it could work, then it just might. Faith is not Malan's strong suit, however - he insists on facts. This insistence for a long time made him a pariah. When the ANC claimed the Boipatong Massacre - the event that triggered the handover of power - in which 45 people died, as the work of provocateurs from the National Party police, a 'Third Force', he took it upon himself to pull apart every witness statement and painstakingly prove the party wrong. When the whole world was claiming Mandela as a saint, Malan argued to anyone who would listen that the real hero of the new South Africa had been FW de Klerk, pointing out that for all of his extraordinary qualities, no western leader would have survived the involvement in his wife's trial for murder, or a long-term friendship with Gaddafi, as Mandela had done. The pair subsequently met at one or two black-tie dinners that the government made the mistake of inviting Malan to. 'Mandela when provoked,' he says, 'is a formidable sight, not the one you see on television.'
Malan is, for all these reasons, well used to being listened to in the wider world but not at home. 'I was persona non grata here,' he admits, unrepentant. 'In South Africa, though, you don't have to look too hard to be discomforted. Take, for example, the fact that we live in a country where our government has a neighbour like Mugabe, and - let's not mince words - it supports him. When he comes here he is greeted by cheering crowds. You have to be really stupid not to understand what that might mean.'
For a while after the tremendous goodwill towards Mandela, Malan tried to go along with the new spirit. He got married in 1998 to an American journalist, whom he refers to as the Contessa; he was persuaded to leave his home city and live in Cape Town by the beach. He sat in the sun every day, ate shrimp, went diving. But his vocation as a hack was not subdued so easily. In 'the last place in Africa that was not chaos', he began obsessively bringing disorder home. 'Domestic life did not really agree with my journalism,' Malan says.
He would get up early with the radio news at six; by nine he was boiling with anger. He developed obsessions, he campaigned for royalties for the Zulu songwriter of 'The Lion Sleeps Tonight', among the most lucrative melodies ever stolen. He went to live up in Kilimanjaro with an old Afrikaans woman who had been abandoned by her 'tribe' for sleeping with a black man before the war, and for the past 40 years had lived in a mud hut on the veldt. Most notably, though, he wrote about what he saw as the exaggerations of the Aids statistics in Africa. He published a series of articles, impassioned pieces which moved from emergency wards to township coffin-makers to pharmaceutical labs in search of the truth, and which undermined the UN models that suggested that one in five South African males was HIV positive. This at a time when President Mbeki was destroying his career by ignoring a disease that was killing tens of thousands.
Malan did not dispute that Aids was a massive problem, but he argued that it was nowhere near as big a killer as everyone was being led to believe, and moreover that it was not the only problem: malaria and TB were more deadly. He found himself alone against the most powerful and emotional lobby group on the continent. His wife would stand behind him as he Googled for statistics in the early hours, urging him to leave it; he would not. 'My point has always been,' he says, 'that there is some good news here - fewer people are dying than we believed. The response to that should have been hallelujah, but in fact I was destroyed for even suggesting it.'
The Contessa insisted he went to a psychiatrist. After a couple of sessions he had convinced the shrink of his point of view. That was no help either. 'I said to him: "Look, I'm so far outside the consensus I might as well be mad, my wife thinks I am mad, so does my mother, but I am committed to this story. You may believe me, but even so, I wonder if you can give me a pill to get me out of that thinking, to break the loop?"'
But the shrink refused, so Malan was stuck with it. In the end, he says, he was rescued from his mania by writing songs. 'I was largely depressed and drunk for several years,' he suggests. 'Boeremusik saved my life.' That salvation came at the cost of his marriage. Having lost him to an apparently futile battle with the Aids donor community, the Contessa now found Malan retreating into his native tongue. 'My wife accused me of departing to a place, this language, where she could not follow. And she was right, in a way.'
The songs Malan wrote and recorded on Alien Inboorling ('Alien Native') are guttural parables of contemporary South Africa told in the voices of Afrikaners who have stayed and those who have left. The songs are dusty, weary, a stream of consciousness for the Afrikaans 'tribe'. The haunting 'Trekboer' is representative. It takes the form of a letter home from Canada, from an exile to his former lover; Malan offers a translation: 'I hear you've even reduced crime/Created a few jobs and controlled inflation/Is this lies, Marie, or is it true?/As you know, I doubt everything about Africa/I yearn to go home again/But I'm afraid/Afraid of Africa ...'
The songs got Malan thinking again about identity and race, still the only subjects, he believes, that count in the republic. And they also got him back to Johannesburg. His return was marked by an article he wrote in The Spectator at the end of last year that suggested that the city would be unfit to host the World Cup in 2010. It pointed to the rise of Jacob Zuma, the deposed deputy president, who was then facing charges of corruption and rape, as the most likely presidential victor in 2009.
Zuma, a Zulu, distrusted and discredited by the mostly Xhosa ruling elite, was then running a series of campaigning meetings at which he was 'greeted at every turn by adoring supporters who informed reporters that the 10 Commandments were an alien invention that didn't apply to African males. Their campaign song was even more unnerving: "Bring me my machine gun."' Malan wrote about the corruption of the Mbeki government, the 'incompetent, inept and arrogant buffoons' in the cabinet (he was quoting a black journalist, Justice Malala) that Zuma was attacking. Predictably, the world in Johannesburg came down around him once again, but the reception was not universally hostile, as before. Malan, it seemed, was once more saying things that people did not want to hear but could not avoid listening to. I wonder, sitting at our restaurant table, the armed response teams still circling, why he thinks this shift occurred.
'Last year we had the streets thronged with black youths waving their flags and now we have Afrikaner youths waving flags for the Transvaal republic. I think people began to feel two things simultaneously: the media did not reflect what was happening in their lives and the government had ceased to care.'
It clearly gives Malan no pleasure to find himself articulating this. When he talks, he sighs and mutters, runs his hands over his face; there are pauses when it seems like he might never speak again.
'The ANC is sort of a Stalinist party where 3,500 delegates to the ANC conference decide everything. Last year Mbeki seemed to lose control of those meetings. There were people in the streets, supporters of Zuma, chanting about the president: "Kill the pig!"'
Is Zuma someone to fear?
'Not necessarily, but he is inevitable. People around Mbeki have become, in recent years, rich beyond their wildest dreams. When a class of people becomes fabulously wealthy, it generates a feeling among the majority of black people: why not me?' All Zuma has to do, Malan suggests, is raise the red flag again, and he has all these people behind him. They are hungry. They don't have houses that have doubled in value and stock portfolios. They want something out of 1994. 'The World Cup here is three years away - it will come after the next election, by which time Zuma may well be in power and the place may look very different.'
More like Zimbabwe, even? 'The lesson of Zimbabwe is that the last card you play, once you have tried everything else, is the race issue. The temptation for a black politician to do that in South Africa may prove overwhelming.'
To what Malan calls the Afro-Saxon elite in Johannesburg, such an analysis seems wildly pessimistic. The previous Saturday, Malan was at a party at a huge mansion, thrown by an Asian business leader once in the ANC who has now made a huge fortune. It was a scene that would have been unimaginable two decades ago. Three-quarters of the people at the party were black, all English-speaking, all in their twenties, all having gone to private school together. A young woman came up to Malan, angry: 'I read that piece you wrote. How could you say that? Look around you.' Malan did not even protest, because in that context what she was saying was unarguable. But, he suggests, that is only one part of the spaceship.
'The chattering classes in South Africa have always been the most politically correct community in the world. These kids have grown up in this incredible environment of tolerance. And they are amazing. Especially the black kids. They are incredibly confident, talented, charming people. From where they are looking, things have changed out of all recognition. But statistically they are negligible, nothing.'
The previous evening Malan met a leading sociologist for a left-wing work-policy unit. His analysis, by contrast, was devastating. Sixty per cent of males under 35 in South Africa have never been employed. 'These guys are bored, you know. And crime keeps you busy.'
Does Malan still sleep with a gun? 'No,' he says. 'But maybe it is because I don't care so much if I die any more. If you believe in the Buddhist idea that materialism degrades the spirit, Johannesburg is a very good place to pursue enlightenment. I've been mugged a few times - everyone has. I tend to make a few jokes about redistribution. On one occasion I was confronted by an armed robber who was a kind of hippy with a gun. I managed to persuade him to let me keep my driving licence, because it's a hassle to replace it, and he gave me a smoke. But he still took my cash.'
The following day Malan has promised to show me some old haunts. Waiting for him at my hotel I watch the SUVs of black and Asian businessmen roll in for conferences, to be parked by white valets. In the morning papers every story is refracted through the bigger story, which is crime. Crime, it is said, is used by the white population as a way of bashing the ANC government, without quite saying it is structurally incompetent and thereby invoking charges of racism. The government sees such anxieties as a veiled instance of racism anyhow.
The Star prefaces a story about the arrival of the Brazilian football coach Parreira, who will lead the South African football team for 2010, with a suggestion that his family is worried about their safety in Johannesburg. Parreira grew up in Rio. The letters page is full of more comment about 'De la Rey' and about the white migration out of the country. How, it is asked, can people who lived here happily through apartheid now be leaving on the grounds that Jo'burg has become intolerable?
At the table next to me, a group of white South Africans are talking loudly. One of them has emigrated to Australia and he is trying to persuade the others to follow. 'You have to get used to washing your own car,' he says, 'and I admit that takes a while. But otherwise Sydney is just like Jo'burg was 30 years ago.'
Malan comes by to pick me up in the Merc, which is still stuttering; he hopes he has not put in the wrong fuel. During apartheid you could go pretty much anywhere as a white guy, he says, now the enclaves you can safely visit are getting smaller. The middle-class population lives by and large in the northern suburbs, the artificial fortress of Sandton, the cool cafe culture of Melville, the old colonial quietude of Parktown. The latter is separated by a couple of blocks from Yeoville, where the revolution was made.
Malan coaxes the Merc in that direction while he talks on the phone about a gig he is due to play. The phone is cutting in and out.
The concert is in Pretoria, a festival. 'It will be a whole load of teenagers,' he says, 'waiting to hear young African bands, and then I walk on and start muttering in Afrikaans.'
I mention a line from My Traitor's Heart in which his father asked him as a teenager: 'Do you feel you deserve to call yourself an Afrikaner?' Does he now?
'If you had told me then that I would wind up back in Johannesburg writing Afrikaans music, it would have been a completely insane and incomprehensible idea. But then you write songs for the same reason you write anything. You get up in the morning and you feel you have no choice but to do it.'
Yeoville used to be the Greenwich Village of the city: 25 years ago it was the first integration experiment. At the time of the election in 1994 there were 50-odd ANC MPs living here, five or six cabinet members. Within six months almost every one of them had gone. The brains trust had disappeared. Now, Malan says, it is Lagos; there are immigrants from Rwanda, Eritrea and Congo, from all over. For a while, he suggests, it seemed like the entire population of Zimbabwe had moved here. His old house is just off Rocky Street, which has a Wild West reputation at night. We walk up to the door of a decrepit little bungalow with a rug over the doorway. From across the road a man carrying a DVD player behind his back calls over and introduces himself as Martin, now one of the house's several tenants. He has a room here, which he shares with four kids and their mother, for 1,000 rand (£100) a month.
He and Malan talk about the old days. 'It is a bit better lately,' Martin says, 'not so much shooting.' The only work is for mobile-phone companies. 'I would like to move from Yeoville,' Martin suggests, 'but it is very, very difficult. It is too crowded, always more people.'
'This place used to be full of journalists, activists, trade unionists, politicians. If you wanted to find anyone who was anyone, Joe Slovo, whoever, they would be here,' Malan says. 'But that has all gone.'
Up the road, he takes me to the house of his friend, an artist, 'the last white woman in Yeoville', he says, laughing. Often when he is writing, Malan comes to stay here. Reshada Crouse makes us coffee in her kitchen and talks about the history of the place. On the walls are some of her portraits of eminent South Africans, including a telling time-lapse series she did of Nelson Mandela, commissioned by CBS to coincide with his release. The prison years are guesswork.
Reshada lives in one of the oldest houses in Yeoville; she has been here 20 years and has watched the rest of the street disappear around her. 'Houses burn down a lot round here,' she says. 'Another one went last night. They will rebuild it as a hostel. One night last year I came home from an exhibition and I heard this terrible screaming. That is the only thing I really hate about living here. People scream an awful lot at night. I could see a small fire at the side of the house and people being dragged out. And within 15 minutes the whole lot was ablaze, it was quite beautiful you know, but anyhow, the next morning I discovered 10 people had died in there. They could not find the key to the bars on the windows. The whole place was so well burglar-proofed that they died in there. There are awful ironies.'
Those houses that don't burn are prone to crumble. Left unpainted, the plaster falls off, the bricks get loose and people start stealing them. The roof goes, the houses have leaks and water floods out and ruins the road. Eventually the house ends up a heap of rubble. She has watched a lot go like that, too.
Just down the road was the first block of flats in the whole of South Africa to have mixed couples. 'It was like New York in the Sixties,' Reshada says. 'Everyone was partying, great decadent fun. That flat also later became the first hellhole in Yeoville, as if that first seed of liberalism was left to rot. The landlord there started dividing and dividing. A friend went in and rooms were separated by sheets, and a woman was giving birth on one side of the sheet and the men on the other side watching football on TV were shouting at her to shut up.'
Despite all this, Yeoville remains a paradise here for a lot of people. The Zimbabweans and Somalis and Eritreans think it is heaven here; they dream of Yeoville. And Reshada loves it, too. Or at least she won't leave. 'Yeoville ends at Louis Botha Avenue. On the other side are rich white people, but they never cross over here. It is an absolute divide.'
Malan comes here to keep his ear to the ground, she suggests, to research his stories. 'There are two things you need to know about Rian,' she tells me. 'One: he does not care about money. Two: he is never wrong, not really.' He lived here for months when he researched Boipatong. 'He took the fabric of that story and pulled it apart strand by strand until there was nothing left of it,' Reshada says. I wonder if she has ever painted her friend. She takes me through to the sitting room. There is a portrait of Malan, gazing out, clear-eyed, through the smoke of a joint. Behind him are scenes of murder and mayhem. 'He said he wanted destruction,' Reshada says, 'so that is what he got.' Afrikaners have a name for men like Malan: they call them soutpiel, salt dicks - they have one foot in Africa and another in Europe; their legs are spread so wide that their manhood dips in the ocean. Anton Harber, professor of journalism at Witwatersrand University in Johannesburg and founding editor of the liberal Mail & Guardian, has another name for him: 'carbuncular'. There was a time, Harber tells me, when he could not attend a party in Johannesburg without Malan cornering him, drunk or stoned, and trying to provoke him to an argument about the future of the nation. 'He is,' says Harber, 'an extreme example of the contrarian. Self-marginalised. There are things he has written that a local audience finds totally repugnant. He is, however,' Harber concedes grudgingly, 'one of the best writers around.'
When I mention to Malan over lunch in 'Pakistan', the new Muslim quarter of the city, that I am speaking to Harber, he laughs loudly. Some time later when we drive through the city, I ask him the question that has been nagging, the question that lay at the heart of his book and at the heart of the country: is his vision of South Africa born of objective analysis or psychological necessity? Is it out there in the city, or inside his head?
'The thing was,' he says, 'if I had been born black in this country would I forgive me, people like me? Would I fuck. I would cheer for Mugabe as well. It seems so logical to me. South Africa needed to have this really brutal dialogue with itself: black South Africa would say, "Look, you came here, you stole our lands and our cattle, you raped our women, you destroyed our lives completely, we hate you." And white south Africa would respond, "Yes, but look at you now in your BMW with your cell phone; everything about you would not be like that if we had not been here. It cannot possibly be as simple as just to say race no longer matters in South Africa.'
In the absence of this noir version of truth and reconciliation taking place, Malan seems determined one way or another to say these unsayable things, to inhabit his nation's split personality himself. South Africa will listen whether it wants to or not.
'The school of postmodernist literary criticism tells you that journalism is futile because you can only ever reach a relative truth. I hold on to the faith that if you slog enough and if you put all of yourself into finding out, you can come up with something approximating the truth. If you don't believe that,' Malan says, 'you have no licence to practise.'
Before he drops me off in the misfiring Merc, I wonder if he will ever leave Johannesburg again. 'No,' he says. 'I have tried to live in other places, but it doesn't work.' Whatever else he believes, this much seems true: the city and Malan are made for each other, dislocated, surprising, always on the edge of chaos. I watch him attempt to put the car in gear and head for this week's story, this week's home.
Javier Seoane eskerrak zeren izkiriatu bait duzu blog hontan. Izango al da zure apporationtea guzion provetxuko, halan izan bedi.
Etorri eta itzuli naizelarik etxera tik Hegoafrika, hemen Lekeition, ikusi dut zuk izkiriatua eta rebotea hon artikulua buruz Hego Afrika inglesez. Artikulua nola luzea da eta nire inglesa oraindio ez da arras ona eta bizkorra beharko dut denbora apur bat irakurtzeko eta ongi, edo nahiko ongi, ulertzeko. Irakur dezadanean egingo dut beharbada kommentarioren bat.
Argitu ze ni ez nintzela izan afaltzeko kin Nelson Nandela baizik berarerik labur egoteko eta salutatzeko. Gainera kontuan izan ze bere adina da 88 urte zein ez dira guti izanik ere osasun onean.
Lekeitio
domekea 25 martxoa 2007.
A Javier Seoane le digo que voy a abandonar el euscara EN SU USO ESCRITO (que consistía principalmente en cartas al director enviadas al diario "Berria") Y EN EL HABLADO, EXCEPTO con mi amigo Josu Lavin, con el cual he hablado siempre en bascuence y que es la única persona con la que hablo y me escribo a día de hoy en la lengua bascongada.
A mi hijo, por ejemplo, ya le hablo desde hace unos pocos años únicamente en castellano.
Esto no implica que EN MIS VIAJES POR LA NAVARRA ESPAÑOLA Y POR LAS TRES PROVINCIAS DEL PAÍS VASCOFRANCÉS, que son muy frecuentes, no vaya a hacer uso del bascuence.
De Josu es bien conocido mi aprecio por las hablas centrales del dialecto navarro, las que corresponden "grosso modo" a los municipios de Ultzama, Basaburua, Anue, Imotz, Atetz, Odieta y Lantz, que se encuentran, por simplificar, junto a la carretera que va de Pamplona al puerto de Belate. Son valles y localidades todas que se encuentran en la vertiente mediterránea.
Además, otras variantes del dialecto navarro me agradan también sobremanera: las de Esteribar, Erroibar, Aezkoa...
Y también he tenido y tengo mucho interés por los dos dialectos vascofranceses: el navarro-labortano y el suletino.
Otra cosa que voy a dejar también es la MILITANCIA ACTIVA a favor del euscara. Que por su conservación y promoción se dediquen quienes tienen o deberían tener la obligación moral de hacerlo, que son los propios bascos (yo no lo soy).
Solamente voy a hacer una excepción con los que dirigen, escriben y editan la revista eusquérica "Pulunpe", que se publica para los siete municipios antes citados de Ultzama, etc.
Es una publicación que recibo en mi domicilio de Getxo por correo y que me resulta enormemente interesante. La leo con gran devoción, pues en ella se refleja bien el habla de esa zona de Navarra que va de Pamplona al puerto antedicho de Belate, habla que es precisamente la que a mí más me gusta.
Saludos a todos.
IOANNES LVDOVICVS
Ingles ikasteko nivel standar internationalak dira hauek:
Beginner
Elementary
Pre-intermediate
Intermediate
Upper-intermediate
Advanced
Proficient
Nik orai amaitu dudana da pre-intermediate, nota onekin.
Neurtzen direlarik:
listening (entzumena),
reading (irakurketea),
writing (izkiriatzea)
eta
speaking (mintzamena).
No sé si es mucho preguntar, sobre todo siendo neofito y como intruso en este foro, pero visto que el señor Juan Luis Fernandez se ha tomado la molestia de explicar exactamente la naturaleza de su renuncia al uso del vascuence, siento una gran curiosidad por saber la razón de la misma. En los diálogos anteriores me pareció comprender que él rechazaba las normas estrictas de las autoridades académicas del vascuence y que por considerarlas inadecuadas renegaba de aplicarlas en sus escritos. Si no me equivoco el señor Ivan comparte ese sentimiento de rechazo, aunque dice que él no renuncia a utilizar el vascuence de momento. Para un observador que tiene un pie fuera de la cancha, por asi decir, resulta muy sorprendente ver que gentes tan versadas y amantes del vascuence deciden eliminarlo de su vida (con las pequeñas salvedades que el señor Juan Luis explica) por una razón de discrepancia con las autoridades académicas. Será que tengo la cabeza muy dura y las entendederas muy cortas (achaque de los años), pero ¿no es raro tomar semejante drástica decisión por tan nimio motivo? ¿No es eso como arrojar al niño junto con la bañera? Lo digo porque veo a diario a muchas personas que se esfuerzan por aprender el vascuence a costa de ímprobos esfuerzos y que ni soñarían con abandonarlo ni obligados a ello. He comentado este asunto con mi nieta, que tiene 15 años y está estudiando vascuence, y no se lo acaba de creer. Ella dice que renunciar a un idioma tan difícil (para ella lo es por lo visto) después de habérselo aprendido es como echar al mar toda la captura de una costera después de bregar por ella durante un mes (mucho más tiempo que lleva ella estudiandolo). Yo entiendo que algunas normas ortográficas no se ajusten al gusto de ustedes, o que no les cuadren algunos razonamientos filológicos de los señores académicos, ¿pero no creen que es mejor batirse el cobre por sus ideas en lugar de abandonar la lid y déjar así via libre a la extensión universal de las normas que ustedes repudian? Si tuviera los conocimientos que me faltan podría razonar por extenso este argumento deteniéndome en algunos casos que he podido seguir, como el asunto de los calamares fritos, que parece que no salieron al gusto de todos y suscitó hasta insultos (mal ejemplo para la juventud, señores), pero faltándome las nociones precisas sólo les digo que acaso sería mejor que se lo pensaran dos veces antes de dar la espalda al vascuence, pues no le sobran los paladines y sí los detractores, que mayormente por desconocimiento u obcecación política lo consideran rural e inútil. Eso lo digo precisamente cuando la Korrika ha comenzado a patear las carreteras del Pais Vasco y salen a la calle muchos jóvenes dispuestos a defender su lengua (aunque lo hagan con los pies y no con la lengua, que es como se debería). De todas formas, me parece muy bien que el señor Juan Luis tenga las cosas tan claras y sepa muy claramente qué idioma desea utilizar en sus intercambios. Eso acredita un desapego muy saludable, me parece a mí, cuando los asuntos del idioma están tan contaminados de política y fanatismo, y lo digo por las dos partes puesto que no pocos españoles he conocido que en cuanto se les menta el vascuence comienzan a burlarse de él y de quienes lo hablan tachándolos de boronos y separatistas. Todavía quedan gentes de esas y hay que hacerles frente entre todos los que amamos el vascuence, perla genuina del pais, patrimonio de la Humanidad y riqueza irrenunciable de España.
Querría continuar un poco más pero ya es tardísimo y no me queda sino retirarme hasta mañana.
Les deseo buenas noches a todos.
Javier Seoane.
Posdata: Discúlpeme usted don Ramon, pero había entendido que cenaba con Mandela. Bien se ve que me equivoqué, como me ocurrirá muchas veces más por no comprender exactamente todos los aspectos de su innovadora forma de escribir.
BIBLIOTHECA VASCONICA
Adisquideoc,
Ondoco webgune huntan:
http://klasikoak.armiarma.com/corpus.htm
descargatu ahal diren 338 euscal liburuac ORTHOGRAPHIA CLASSICOAn eçarriric ditut. Guztiac.
Huná hemen exemplu bat:
http://www.scribd.com/doc/18325/AbbadieLaborarier
Abbadie, Arnaud
—Laborarier —1887-1903—
Bi çuthabetara eçarri dut ikus daitecençat differentia orthographicoac.
Adeitsuqui
Ivan d'Etcheverry
Mi abandono del euscara es por encima de todo producto del hartazgo que me produce predicar en el desierto mis ideas (las cuales, por supuesto, no tienen por qué ser la Verdad, ni ser seguidas por nadie), recibir críticas negativas casi por cada texto o carta al director que me publican (principalmente en BERRIA), ser acusado de españolista y de "etxekalte", etc.
Pero, fundamentalmente, me voy del euscara porque, después de un proceso larguísimo de casi 20 años, he llegado al total convencimiento de que no soy yo de los llamados a promover la lengua bascongada, sino los que deberían sentir la obligación de hacerlo, que son los bascos, para los cuales el euscara es su lengua materna, que la mía es el castellano.
Yo continúo siendo euscaldún, evidentemente, y me gusta el euscara, pues forma parte de mí como mis brazos o mi cerebro. Ni en sueños podría haber yo imaginado en mi infancia y primera adolescencia que iba a aprender esta lengua. Me interesa mucho últimamente todo lo que tenga que ver con los dialectos eusquéricos, especialmente el navarro en sus diferentes variantes.
No le guardo rencor a nadie, ni odio a nadie, pero uno ya se cansa de que casi nada de lo que diga sea bien comprendido. Seguramente habré errado yo también en la forma de muchos de mis escritos, pues ha sido frecuentemente incendiaria. No he sabido explicarme o no han querido comprenderme. Gaizki erranak barkatu, gaizqui erranac barcatu.
Respecto del euscara batúa, lo acepto sin reservas, pero también el EUSCARA CLASSICO de Ivan d'Etcheverry (Josu) y los diferentes euscaras que otras personas como Erramun Gerrikagoitia y Jesus Rubio últimamente están proponiendo.
Eso sí, hay un euscara que no acepto: es el de los sabinianos que prefieren decir URRUTIZKIÑA a decir TELEFONOA/TELEPHONOA, el de los que, también, intentaron en su día eliminar la letra H del alfabeto del euscara. Esto me desagrada enormemente.
No sé si me he explicado bien.
Ahora prefiero airearme, desconectar, y dedicarme a la lectura de los clásicos italianos que tanto placer me producen (¡mi adorado Petrarca!) y a la lectura de la Biblia, obras de teología y la literatura patrística.
Saludos.
Joan Lluís Fernández i Gutiérrez
Juan Luis adisquidea,
Erraiten deraucuçu:
Respecto del euscara batúa, lo acepto sin reservas
Cer erran?
Mesedez, iracur itzaçu Joachim Liçarraga Elcanocoaren obra guciac eta ikassiren duçu cergatic naffarren hizcuntzá ez den euscotarren verbetea.
Eta segui aitzina Leiçarragaren Testamentu Berria iracurcen, ez baitzaiçu damuturen seculan.
Paperezco editionean iracurten duçu-a?
Ivan d'Etcheverry
Nahiz-eta jelostuko datekeen Urlia -Aitor Egia-, esan beharra daukat ze ohore handia eta agradagarria dela irakurtzea hemen izkiriatuak hak Juan Luisek eta ere Josuk. Halan da eta sentitzen dut barnetik adieraztea holan dela.
Ba dakit ere ze post honek behar luke hurrengoko bat baina momentuz beharko da, beharko dugu itxaron gehiago. Ideia dut izkiriatzekoa buruz nire experientzia hon inglesezko ikasketak han Hegoafrika, an Cape Town.
Don Juan Luis Fernandez,
Mucho lamento haber de leer sus palabras en las que refiere su decepción profunda con el vascuence y sus partisanos. Ahora comprendo mejor su postura y casi la abrazaría yo mismo a poco que ahondara en sus razonamientos, pues si hay algo que estimo indigno es la prepotencia y la ignorancia cuando se unen en maligna coalición para perturbar el trabajo de los mejores. No entiendo sin embargo que le tilden a usted de españolista (¡como si tal cosa fuera insulto!) por el hecho de escribir en vascuence, cuando habrían de elogiarlo por haberlo aprendido y cultivarlo en sus escritos, siendo así que ni es su lengua materna ni para usted vale como herramienta para andar por el mundo ni para leer a sus grandes clásicos italianos. Ciertamente hay cosas en estas provincias que uno apenas alcanza a comprender. Por otro lado, creo que tiene usted razón cuando lamenta lo desabrido de sus escritos, pues he observado (en este caso sin dificultades de comprensión puesto que se expresó usted en límpido español) que ha incurrido usted en el pecado de la ira en algunos pasajes de su controversia, especialmente con ese interlocutor locuaz llamado don Aitor Egia que por la misma causa dice que cansóse de recibir palos y prometió no volver a escribir mas en este foro, al que tildaba de sectario (ya lo decía mi madre: dos gatos tiene mi tejado y entrambos se comen). Tiendo de mi natural a hacer causa común con los que son agredidos y sufren el acoso de la mayoría, como me parece que ha sido el caso del señor Eguia (pero disculpeme si yerro en esta humilde apreciación) pero en este caso no tengo conocimientos para decantarme en esta virulenta controversia que parece haber acabado con el silenciamiento de un socio del club. Es lamentable el resultado en cualquier caso, pues no me parece que a esta cofradía de ustedes le sobren los penitentes, aunque algunos parecen que por cada palabra que profieren estén purgando algún pecado, y lo digo por el tono de las mismas. Abundando en ese deagradable tema, he de confesarle que me parecieron sal gruesísima sus comentarios postulando ni mas ni menos que la horca para el vapuleado y escarmentado señor Eguia, y que hasta a mí me ofendió tamaña violencia verbal. Ahora veo que usted se excusa y le felicito por reconocer públicamente ante desconocidos sus debilidades y errores. Ojala otros muchos tuvieran esa caballerosidad en España y fueran como usted, arrebatados pero íntegros y bien aferrados a sus convicciones pero sin desear el mal a nadie.
Pero pasando a otros asuntos de mayor enjundia linguistica, ¿podría decirme por qué siente ese afecto por las hablas de la zona navarra? ¿Qué tienen que no tengan las demás y que le causen tanto apego? ¿Acaso es su sonoridad o su lexico o su morfología? Ya sé que es una pregunta un tanto vaga, pero a un neofito como yo le interesa conocer qué se oculta debajo de la aparente uniformidad del vascuence batúa, pues he oido que es idioma de gran variedad y riqueza aunque ésta esté tapada por la necesaria uniformidad que impone el idioma estandar. De esas diferencias soy muy consciente yo mismo, pues el habla que aprendí correteando por las calles no se parece mucho a lo que veo escrito en los textos de la escuela y en los diarios. Ahora bien, parece que ese es aro por el que han de pasar forzosamente todas las lenguas dek mundo para adquirir estatus y agilidad universal. Por eso me extraña que ustedes se pronuncien tan virulentamente contra el modelo escogido por los señores académicos, que tendrá sus cosas buenas y sus cosas malas, como todo en este mundo, pero que desde luego es necesario para que el vascuence progrese como todas las demás lenguas de España. A ese respecto asusta a veces la virulencia de sus ataques contra quienes sostienen tesis diversas de las suyas, y uno, que no entiende gran cosa de estos asuntos, se pregunta cómo pretenden atraer a su parroquia a la gente del país si a quienes les contradicesn la zurriagan a improperios, como hace muy galanamente el senor Ivan, cuyo dominio del idioma euskeriko es espectacular.
Bueno, son preguntas ociosas que formula un gran ocioso con acceso directo al ordenador. No se me tomen en cuenta y sigan ustedes debatiendo y construyendo sus teorías, que España y el vascuence, su lengua más noble y antigua, necesitan eruditos como ustedes, versados y polémicos, aunque a veces sean un poco cascarrabias según me parece a mí.
Y para concluir un saludo al señor don Ramon, quien a su edad emprende el aprendizaje de un nuevo idioma con el ímpetu de la juventud. Ya lo dijo aquel griego famoso de Creta, que entre vivir como si uno no fuera a morirse nunca o vivir como si uno fuera a morirse al día siguiente no había la más minima diferencia. Animo pues, don Ramon, en la nueva empresa suya, y que sus nuevos conocimientos aporten savia nueva a sus estudos del vascuence para gloria de la ciencia y de España.
Saludos cordiales a todos.
Suyo afectísimo,
Javier Seoane.
A Ivan d'Etcheverry:
Sí, el "Testamentu Berria" de Leizarraga lo tengo y lo leo en papel.
También tengo la edición computerizada que me regalaste hace unos años, pero prefiero leerlo en la edición impresa.
Saludos.
Joan Lluís
Juan Luis adisquide preciatua,
Cinez phozten naiz jaquinic ecen Leiçarragaren obren exemplare bat duçula. Interneteco versioneec berce erabilera batzuetaraco eguinic dira, nahiz eta neuc cembait liburu bertan iracurri ditudan.
Nire blogean ere
http://www.blogak.com/euscara
aippatuco dudanarren hemendic beretic jaquin araci nahi derauçuet gero eta borobiltzenago ari naicen idea.
EUSKARA (horrela K-requin) EUSKARA MODERNOA da ceinaren representant eçagutuena Euskaltzaindiaren "Euskara Batua" den.
EUSCARA (horrela C-requin) EUSCARA CLASSICOA da.
Hizcunça grecoa aippatzen denean bethi ere adjectivoaren beharra içaiten da: greco classicoa eta greco modernoa.
Euscararen casua berdin-berdina da.
Hemendic aitzina, beraz, EUSCARA CLASSICOAri buruz minçatuco naiz eta hartan scribatuco, baina hunec ez du erran nahi EUSKARA MODERNOAren contra nagoenic.
Neuc materialac sorthuco ditut EUSCARA CLASSICOA ikassi nahi dutenençat.
Ez du EUSCARA CLASSICOAc EUSKARA MODERNOAren lekua occupatu nahi. Simplequi desberdinac dira, LATINA eta EDOCEIN HIZCUNÇA ROMANICO differentac diren beçala.
Ulercen da nire idea, ezta?
Adeitsuqui
Ivan d'Etcheverry (=Josu Lavin)
Ba hemen euskerarik ederrena erabili dauena eta egiarik handienak esan dituena, Aitor Egia da, nor dan beist. Seguru zagoze zuok euskera klasikoan idazten dozuena? Nik neuk ez dot uste. Gaztelania klasiko-modernoan bai.
Eneko, Eneko Barrutia laguna, ondo legoke zeozer gehiago konkretatuko bazendu ze diozuna, izan baledi ere egia, da lar generala eta lar guti explizitua.
Urlia -Aitor Egia- delakoaren ideia eta aipu relevanteenak markatuko eta gogora ekarriko bazenduz txarto ez legoke. Hori batetik. Bestetik diozunean zuok nori referitzen zara? Explika zazu, mesedez, klaruago hori hon gaztelania klasiko-modernoa.
Azkenik esan ze nik ez dudala ezagutzen berba hori beist. Esaiguzu, esaidazu, zeozer buruz beist berbea.
Eneko laguna, zain gaukazu.
iiEneko Barrutia jauna,
Hemen euscara classicoan scribatzen duen bakarra neu naiz.
Adeitsuqui
Josu Lavin, alias Ivan de Etcheverry
Y el único que escribe aquí en la lengua castellana soy yo.
Por cierto, Ivan (=Josu), entiendo perfectamente la diferencia que marcas entre EUSKARA MODERNOA(=euskara batua) y EUSCARA CLASSICOA.
Yo también acepto, como he recalcado en otro mensaje anterior, el euskara batua. Y también acepto el euskara de Erramun Gerrikagoitia y el de Jesus Rubio.
Eso sí, no todos estos euskaras ocupan, a mi entender, el mismo registro lingüístico. Para unas cosas sirve o debería servir el batua, y para otras el EUSKARA CLASSICOA y el euskara de Erramun y Jesus.
Jamás traduciría, por ejemplo y por citar algo, el "Cortegiano" de Castiglione usando el batua, que para aquestos menesteres más elevados son más adecuados e pertinentes otros niveles de lengoage, niveles estos que pienso ternían que ser los del EUSCARA CLASSICOA e los modelos de lengoa que tan gustosamente nos proponen Su Ilustrísima el marqués de Munitíbar Erramun Guerricagoitia e Su Eçellencia Iesus Rubio.
E tengan vuessas merçedes, pues non desseo hazer agora puntualizaçiones ulteriores, que las mis palabras doylas por entendidas de mentes tan preclaras et agudas como las de vuessas merçedes son.
Valete.
¡Dios Nuestro Sennor guarde luengos annos a Su Magestat el Imperador Carlo de Gante et a la Imperatrix Isabel! E guárdenos del Turco e de Satán. Amén.
Giovanni Ludovico di Ferdinando, Duca di Autrigonia.
Neure lagun Erramun,
Azalpen luze bat idatzi dot baina ezabatu egin da "otros"-i sakatueran. Orain ez daukat astirik idatzi dodan guztia barriro kontetako.
Laburpena: Egiaren alde egin gura izan dot, hainbeste erdera eta kopla irakurri ostean.
Zuok uste dot (zu zeu, Etcheverry eta Egia) zariela, mendebaldeko ereduak be kontuan hartzen ez dozuezalako.
Ivani eskerrak emon gura izan deutsadaz, bere editione computerizatuakaitik, disketeak etxean daukadaz ondino.
Zure artikuluak interesgarriak dira eta sakonak. Eztabaidagarriak batzutan (gauza batzukaz konforme nago, beste batzukaz ez). Baina gero komentarioak beste bide batzuk hartzen ditue.
Parkatuistazu atzoko nire beroaldia. Parkatu deistala Ivanek be,
nor dan beist = quienquiera que sea... Juan Manuel Etxebarriaren liburuetan ikasi dot
Eneko nire aldetik behintzat ez daukazu ezer barkatu -parkatu- beharrik. Ez dukezu -dokezu, (forma hau bizkaieraz be agertu da historian inoan lez Alfonso Irigoienek)- ezer txarrik egin hainbat nola barkamena eskatzeko. Hartizu parte nahi duzun bezain bestean.
Dinozu ze,
Laburpena: Egiaren alde egin gura izan dot, hainbeste erdera eta kopla irakurri ostean.
Urlia -Aitor Egia- bera joan da blog hontatik etorri zen bide beretik, zoritxarrez nire ustez' ze hak izkiriatuak ez ziran tonteriak eta arlotekeriak baizik pensamentu interesanteak, hori bai rebatitu beharrak. Berriro baletor ni postuko nintzateke eta bere izen propioaz balitz hainbat gehiago.
Baita diozu, Eneko, hainbeste erdera eta kopla. Ba hara, horiek dira bi Juan Luis Fernández eta Javier Seoane. Nik nahiago nuke euskaraz egingo balebe zein batak zein besteak baina diotena zein batak eta ere besteak -izanik ere erdaraz- da positivoa nire ustez (eta ez dirak "koplak" eta gutiago "kopla zaharrak").
Ez dut uste denik problema bat ze bi horiez aparte beste guztia da euskaraz izkiriatua, da niretzat nola aipu batzuk inglesez. Hori da nire ustea, Eneko, eta ikuspuntua.
Pozgarri litzateke niretzat baldin izkiria baleza berriro Urliak -Aitor Egia?-, euskaraz Juan Luisek eta Javierrek, zuk zeuk eta ere gehiagok. Guzioi -guztioi- ongietorri eta erdu.
Cierto que se leen cosas raras en este foro. El señor Juan Luis Fernandez escribió lo siguiente: “Y el único que escribe aquí en la lengua castellana soy yo.”. Por favor, caballero, un poco de rigor. Se está usted desprestigiando al expresar tan amañados embustes. ¿Pues en qué idioma le parece que van redactados mis escritos? En el mismo que usted emplea, señor, que no es otro sino el glorioso y articulado idioma español, que nos hermana a todos en la cofradía comun de la hispanidad cultural y que usted cultiva con raro acierto, según leo su último mensaje escrito en una variante arcaizante del español de todos. Noble hijo de España se acredita usted con su soltura lingüística, pero dejan mucho que desear los criterios de rigor científico que aplica en sus asertos, pues si son tan espectacularmente irregulares como los que atienden a esa frase suya arriba citada es de temer que el progreso intelectual de este foro sufra menoscabo y se quede atascado por mucho tiempo, lo cual sería de lamentar sobre todo por el desprestigio que supondría para el resto de los participantes del mismo.
Ya sé que me meto con un gigante del gremio filológico y pido disculpas anticipadas por ello, pero me atrevo a afirmar que el último descubrimiento del señor Ivan se asemeja al famoso descubrimiento de la pólvora, también denominado vulgarmente como el descubrimiento del Mediterráneo (conocido ya de tan antiguo que pretender descubrirlo ahora es risible empresa). Hacer distingos entre el vascuence clasico y el vascuence moderno o batua es como distinguir entre el norte y el sur y pretenderse artífice pionero de la ciencia cartográfica. Por lo demás, tampoco entiendo esa obcecación suya por cambiar las grafías de los textos modernos, como hizo recientemente al trasvasar todo el discurso del eminente escritor Bernardo Atxaga a una variante antigua de la grafia euskerika. ¿Qué sentido tiene tomarse semejante trabajo? ¿Acaso le sobra el tiempo a este señor? Yo pensaba que solo los jubilados teníamos tiempo indefinido a nuestra disposicion para emplearlo en todo tipo de distracciones y pasatiempos, pero tendré que corregir mi apreciación a la vista del interminable esfuerzo que el señor Ivan se toma para cambiar las bes en uves y las zetas en ces con cedilla. Los griegos decían que hay 70 formas de locura. Esta debe ser la numero 71.
Al señor don Ramon le felicito por sus grandes progresos con el idioma inglés y le animo a seguir cultivándolo para deleite de su mente y enriquecimiento de su espíritu, pues todos sabemos que hoy en día es el idioma más hablado del mundo (después del chino mandarín, creo) y con un potencial de crecimiento enorme. Los vascos quizá deberían hablarlo todos (además del español, que es consustancial a ellos y forma parte de sus más íntimos debates intelectuales, como acredita este foro) y luego el que quiera puede incluso añadir el francés, una lengua hermana de la familia latina que aunque diabólica en su ortografía no carece de flexibilidad y de cultivo literario. ¿Y en esa parrila qué puesto ha de ocupar el vascuence? Ay, amigos, he ahí una buena pregunta, aunque la haya formulado yo. En mi modesta opinión al vascuence hay que respetarlo como cosa querida e histórica de los vascos pero sin perder la perspectiva pragmática y racional de las cosas. Mucho avanzaríamos todos si pudieramos adquirir el desapego racional del señor Juan Luis Fernandez, que tranquilamente lo descarta integramente salvo para hablar con un amigo suyo llamado Lavin (pareciera una caótica desproporción entre costo y beneficio, pues aprender un idioma para utilizarlo con una sola persona podría hasta estimarse negocio ruinoso para la salud y la lógica, pero cosas semejantes se han visto, como el de aprenderse un idioma exclusivamente para leer a un escritor del mismo, como dicen que hizo el egregio Unamuno para leerse las cogitaciones del señor Kirkigard). No obstante, una elección tan drastica solo revela la lucided de la persona que tiene perfectamente claro que el vascuence poco rédito intelectual le reporta a su espíritu y prefiere por lo mismo arrinconarlo al cuarto oscuro y sacarlo a pasear solamente en sus rondas dialecticas con un amigo especial, mas no con el resto del universo, con el cual se relaciona muy tranquilamente en los idiomas enormes de que dispone su cerebro, cuales son el español y el italiano (y quiza algún otro también). Yo creo que la actitud del señor Juan Luis Fernandez es meritoria, aunque parezca bizarra, porque hace primar lo intelectual sobre lo pasional, la razón sobre el sentimiento, y aplica un cálculo de probabilidades matemático a la elección del idioma, de modo que no dejandose engatusar por apegos fantasiosos ni ensoñaciones teluricas opta por la cosa más practica en un momento dado, sin miedo a repudiar lo que no le sirve. Esa actitud creo que es Positiva, y me alegro de que impere en este foro de vascos lingüistas, pues denota racionalidad y falta de fanatismo. Don Ivan hace de ello manifiesta profesion de fe cuando dice valientemente: “azquen finean euscaldunontzat erdará euscará beçain gurea baita.”. Vive Dios que asi es, caballero. Don Ramon también participa de una parecida actitud pragmatica cuando dice que no le preocupa la agonía del vascuence, ni alargarla ni acortarla, sino la comunicatividad de sus estructuras internas, cosa que enaltece sus empeños (mal recibidos de todos, según veo el eco de sus propuestas). En cualquier caso, me parece que se ha juntado aquí una notable muestra del espiritu libre y especulativo vascongado, consagrado directamente a profundizar en las cuestiones linguisticas más arduas pero sin dejarse llevar por fanatismos ultramontanos y sin renegar jamás de la filiación común de todos al tronco español que nos ubica correctamente en la familia de las culturas universales. Me produce un gran placer participar de semejante colectivo científico y ser partícipe, aunque no las entienda todas, de sus complejas especulaciones filológicas, con las cuales espero nutrir un poco mi acervo personal de conocimientos para provecho personal y de mi entorno inmediato.
Y para acabar esta misiva con una perqueña nota de color, traslado aquí un breve artículo que corrobora a su manera los empeños de don Ramon por articular nuevas estructuras para el idioma euskeriko. Espero que le interese y le saque buen provecho para continuar con sus interesantísimas propuestas.
Atentamente suyo,
Javier Seoane.
Artículo citado:
http://www.erabili.com/zer_berri/muinetik/1174765638
PURISMO MALTZURRARI BURUZ
Duela urte batzuk, Frantziako telebistan, aditu bat euskal abizenen esanahiaz ari zen (adituaren izena, zoritxarrez, ez dut gogoan). Indurain, garai hartan nagusi, eta beste batzuk izan zituen mintzagai. Tartean, "silhouette" hitzaren jatorriaz ere mintzatu zen. Adituaren esanetan (eta nik gogoratzen dudan neurrian), Etienne de Silhouette garai bateko Frantziako finantza ministroari zor zaio hitza. Antza, gizon horrek zergak ezarri baino ez zuen egin ministro izan zen garaian, eta jendea haren krokis antzekoak egiten hasi zen, iseka-edo egite aldera. Hortik "silhouette".
Amatiñok, bere blogean, antzeko istorioa kontatzen du, baina aldaketa batzuekin. Amatiñok jaso duen bertsioa osoagoa da. Honela dio: Etienne Silhouette (Miarritze, 1709) Frantziako finantza ministro izan zen 1759an, Louis XV.aren garaian. Bere agintaldian, Frantziako egoera ekonomiko larria konpontzen saiatu zen eta, horretarako, zerga berri piloa ezarri eta aurretik zirenak handitu zituen. Denbora gutxian Parisen ez zen bera baino pertsona gorrotatuagorik. Bere kudeaketa eskasa eta bere eginaren ildo nagusirik eza zirela-eta, Pariseko gortean, "gauzak arinki egin" esateko, "gauzak a la Silhouette egin" esaten hasi ziren. Denboraren poderioz hitza zabaldu egin zen, eta "silhouette" profil edo inguru zehaztugabeari esateko ere erabiltzen hasi zen jendea.
Gure hiztegi nagusiek jasotzen dute "silueta", 3000k izan ezik; hark "zilueta" jasotzen du. "Zilueta" hau Hiztegi Batuan ere jasoa dago, baina gaitzesteko: zilueta* e. "silueta", dio hiztegiak.
Izan ere, "silhouette" hori euskal jatorrikoa da, haren atzean Zilueta edo Zulueta abizena baitago. Horrela baino ezin da azaldu "silueta" "zilueta" bilakatu nahi izana, jakina, erabileraren beraren gainetik eta inolako tradiziorik gabe, antzinako garbizalekeriaren antzera. Zorionez, kontuak ez du ez hanka eta ez buru, eta porrot egin du.
Garbi dago "silueta" izen mailegatua dugula, eta garbi dago gazteleratik mailegatua dela; erabileratik dator, beraz, gazteleran barrena datozen hitzak erabileraren bitartez etortzen baitira. Benetan, bost axola dio euskal abizen batean duen jatorria ala Txinan barrena ibilia den hona iritsi aurretik. Kontu garrantzitsu bakarra da euskarak "profil edo inguru zehaztugabeari" esateko hitz baten beharra duela, eta hitz hori, edo asmatu egiten du, edo inguruko hizkuntzetatik, nagusiki gazteleratik, hartzen du, zeren eta euskaldunak barneratua baitu zera hori hitz batekin adierazi beharra.
"Silueta"k ez du oztoporik jada. Izan ere, izenekin nahiko zabal jokatu ohi dugu. Nik, beharbada, nahiago nuke gehiago mailegatuko bagenitu, eta aditz gehiago ere bai (antza, Atxagak ere bai; bere "transfiguratu" irakurrita hala dirudi behintzat), baina tira.
Oso bestelako kontua da, eta askoz larriagoa, adjektiboena.
Duela hiru urte, Mikel Hernandez Abaituak Adjektiboak eta adberbioak izeneko artikulua argitaratu zuen erabili.com honetan. Lasai asko esan liteke artikulu bikain hark ez duela inolako eraginik izan. Honela hasten zen: "Hitz asko asmatu dira azken urteotan, bai, eta inportanteagoa dena, lehendik asmatuta zeuden berba asko normalizatzea lortu da, baina hutsune handiak ditugu oraindik ere. Izen asko plazaratu ditugu, eta aditz dezente, baina nik zulo handi bat sentitzen dut adjektibo eta adberbioen alorrean. Zulo hori berdindu artean ez gara mendebaldeko beste hizkuntzen parean egongo". Eta honela zioen aurrerago: "Ez dut uste osoki konturatzen garenik nolako arazo handia dugun esku artean".
Hernandez Abaituaren ustea urrun dago erdi ustel izatetik; ez gara jabetu arazo horren tamainaz. Esango nuke, areago, egun duela hiru urte baino adjektibo gutxiago erabiltzen direla, idatzian behintzat. Behar kontua balitz, hobe esanda, behar izango ez bagenitu, ez legoke arazorik; baina hautu kontua da, eta hautu horrek ez dauzka oinarritzat, ez tradizioa, ez erabilera, ez komunikagarritasuna. Aitzitik, hiru horien aurkakoa da zerbait izatekotan, batez ere, hirugarrenaren aurkakoa.
Adjektibo mailegatuez ari naiz, "sozial", "ekonomiko", "penal", "sanitario", "estetiko", "logiko", "administratibo", "psikologiko", "biologiko", "arkitektoniko", "laboral", "nazional", eta abarrez eta abarrez, eta horiek egin duten atzerakadaz. Ugari dira. Euskaraz mintzatzen den orok erabiltzen ditu hizketan (maila guztietan), baina gero eta gutxiago ikusten dira idatzian, idatzi administratiboan bereziki. Alabaina, hor ageri diren guztiak daude gure erreferentziazko hiztegietan, eta ia guztiak Hiztegi Batuan. Baina, ez; atzera egin dute.
Jada ez da langile sozialik, egun, gizarte-langileak daude (marratxoarekin hobe, jakina, nahasgarri izan baitaiteke bestela); jada gure arazoak ez dira arazo ekonomiko, ekonomia arazoak baizik; kode penala zigor kodea da, nola ez, eta zuzenbide penala, zigor zuzenbidea; zerbitzu sanitariok, osasun zerbitzu; kirurgia estetikoa, estetika kirurgia; hizkera administratiboa, administrazio hizkera; arazo psikologikoak, psikologia arazoak; arazo sozioekonomikoak, gizarte- eta ekonomia-arazoak; arrazoi biologikoak, biologia arrazoiak; hesi arkitektonikoak, arkitektura hesiak; egoera laborala, lan egoera; eraikuntza nazionala, nazio eraikuntza; amaigabea da zerrenda.
Zergatik hitz elkartuaren aldeko eta adjektibo mailegatuaren aurkako joera hori, baina?
Tradizioak nekez argituko digu ezer, guztiak berri samarrak baitira; erabilerak, zer esanik ez ("psikologia arazoak" idazten dugunok ere, ahozkoaren abiaduran, "arazo psikologikoak" esaten dugu-eta!); eta arrazoi praktikoak (praktika arrazoiak!) baleude adjektibook ez erabiltzeko? Galdera honen erantzuna da gure joera berri samar honen kontraesanik handiena.
Izan ere, adjektiboak izenondoak dira, izenaren atzetik doaz, alegia. Hori ez da txorakeria. Idatzi administratiboak euskaraz irakurtzen ditugunok, zer esanik ez itzuli dituztenek, ederki dakigu egitura dela euskarak maila horretan daukan arazorik larriena. Izen kate luzeek eragiten dizkiete itzultzaileei buruhausterik handienak (xxx de... de... de... de gazteleraz; ko... ko... ko... ko xxx, euskaraz). Eta, behin itzulita, irakurleok gure irakurriaren abiadura mantsotu egin behar izaten dugu, zerbait ulertuko badugu. Hitz kate horiek bagoi askoko trenak bezalakoak izaten dira (konparazio hau itzultzaile bati lapurtu diot), eta euskaraz bagoiak aurretik doaz; makina, berriz, atzetik. Horra, bada, zergatik ez den logikoa atzetik joan litekeen elementu bakarretako bat aurrera eraman nahi izatea (nahia baita, eta ez, inolaz, beharra, hiztegi guztietan baitaude adjektibo horiek), aurretik jada elementu gutxi baleude bezala. Baina zergatik egiten dugu ulergarritasunaren beraren aurka doan zerbait? Edo zuzenean galdetuta: Horrela jokatu al genuke "Zerbitzu sanitarioak" "servicios sanitarios"en usain susmagarririk ez balu? Nik ez dut uste; behintzat, niri ez zait bururatzen gazteleraren betiko mamua ez beste arrazoirik "sozial", "ekonomiko", eta abar bazter bidera eraman nahi izateko. Eta hori ere garbizalekeria da.
Ez naiz ari, esan gabe doa, hitz elkartuen aurka. Hitz elkartuak baliabide bikaina dira euskararentzat, baina baliabide bikaina lirateke ere gaztelerak maiz erabiliko balitu. Ez da gaztelera oso zalea, zorionez. Zorionez diot, zeren eta, bestela, kapaz baikinateke euskaraz hitz elkarturik ez erabiltzeko, batek daki zeren edo noren aitzakian. Halaxe ari gara jokatzen, behintzat, "sozial" eta abarrekin.
Amaitzera noa. Atxagak berriki zera esan du: "... Agirre Asteasukoak... Agirrerenak ez ziren sermoiak, benetako saiakera txikiak ziren. Idazle horiek latinetik jaso zuten tresneria, munduko beste hainbat hizkuntzek bezala, euskara trebatzeko helburuarekin. Gero etorri ziren beste batzuk eta esan zuten: horrek ez du balio, goazen hastera hutsetik. Eta horrek hizkuntzari halako ahuldade bat ekarri dio, gero ahuldade soziologikoa edo politikoa areagotu egin duena. Batek esan lezake: purismoa, ja, ez da; hori Sabino Aranaren gauza zen. Hori berealdiko gezurra da, ordea. Nire ustez, purismo maltzurrago bat dago, zailagoa ikusten, disimulatuagoa, baina ikaragarria!...".
Hori irakurrita, niri burura etorri zaizkit "zilueta" bezalako kontu ergela (hain ergela non arazorik gabe bota baititugu atzera) eta "sozial" eta abar begiz jota dituen purismo maltzurra (hain maltzurra ezen hezurretaraino sartu baitzaigu konturatu ere egin gabe). Eta, orduan, baten bati interesatuko zaizkiolakoan, hementxe amaitzen diren lerro hauek idatzi ditut.
Xavier Seoane jauna,
Bernardo Atchagaren discursoa orthographia classicoan ezarcea 10 minutuco lana içan cen.
Hirur ezpa laur egun behar içan nituen 338 euscal classicoren lanac orthographia classico hortan emaiteco.
Hori al da lana?
Lana da, adibidez, Leiçarragaren obrac computerizatzecotz eman nituen 1200 (mila eta berrehun) orduac. Hura bai lana!
Orain arte nehorc ere ez du differentia arguiric eguin EUSCARA CLASSICOA eta EUSKARA MODERNOAren artean.
Neuc aldarricatzen dut EUSCARA CLASSICOAren identitate ongui bereicia geroago ethorri den EUSKARA MODERNOtic.
EUSCARA CLASSICOAren ORTHOGRAPHIA CLASSICOA establitu duen lehen persona eta bakarra neu içan naiz.
Adeitsuqui
Ivan d'Etcheverry
= Josu Lavin
Dice Javier Seoane:
"Cierto que se leen cosas raras en este foro. El señor Juan Luis Fernandez escribió lo siguiente: “Y el único que escribe aquí en la lengua castellana soy yo.”. Por favor, caballero, un poco de rigor. Se está usted desprestigiando al expresar tan amañados embustes. ¿Pues en qué idioma le parece que van redactados mis escritos?"
Y digo yo:
¡Don Javier, que me he despistado! ¡Que no he contado ningún embuste, sino que, simplemente, me he despistado! Efectivamente, usted también escribe en castellano, luego somos aquí dos los que lo hacemos.
Saludos.
GIOVANNI LUDOVICO
Dice Ivan d'Etcheverry:
"Orain arte nehorc ere ez du differentia arguiric eguin EUSCARA CLASSICOA eta EUSKARA MODERNOAren artean".
Pregunto yo:
¿No he acertado yo tampoco en mi diferenciación entre el EUSCARA CLASSICOA y el EUSKARA MODERNOA?
Si no he acertado, te rogaría que me explicaras con detalle la diferencia que haces entre las dos "lenguas bascas".
Saluti.
GIOVANNI LUDOVICO
Adisquide preciatua,
Juan Luis, cerorrec ederqui asco entendatu duçu EUSCARA CLASSICOAren eta EUSKARA MODERNOAren arteco differentia' ceric licen.
Bernardo Atchagaren discursoarequin eguin eta phorogatu dudan beçala EUSKARA MODERNOA orthographia classicoan scribatzen ahal dugu.
Berdin egin dute berce batzuc EUSCARA CLASSICOA orthographia modernoan arguitaratzen.
Laur possibilitate guenituzque:
1)
EUSCARA CLASSICOA + ORTHOGRAPHIA CLASSICOA
2)
EUSCARA CLASSICOA + ORTHOGRAPHIA MODERNOA
3)
EUSKARA MODERNOA + ORTHOGRAPHIA MODERNOA
4)
EUSKARA MODERNOA + ORTHOGRAPHIA CLASSICOA
Badaquit haur ere ederqui ulertuco duçula.
Nire ikasle gazteer iracatsi derauet euskara modernoa orthographia classicoan ematen.
Word programmaren moienez haguitz erraça da euskara modernoa orthographia classicoan mechanicoqui emaitea.
Nire blogean eracutsiren dut nola eguin urrhatsez urrhats eta blog huntaco meçu berrian ere bai.
Ivan d'Etcheverry
Me pregunta Javier Seoane por los motivos de mi preferencia por el dialecto navarro, en especial el de Ultzamaldea.
Pues bien, ¿por qué razón tendría yo que explicarme? ¿Acaso tengo yo que convencer a nadie de nada?
En esta y en otras cuestiones tengo bien claro que yo digo mis opiniones, las cuales las tengo fundamentadas, pues en caso contrario diría cosas diferentes a las que afirmo. Es de cajón.
Pero, pocas cosas hay en la vida que me produzcan tanta repugnancia como el hecho de que me intenten a mí convencer de algo, por lo que yo intento no hacerlo jamás con los demás. Quizá sea posible que alguna vez haya caído en este "pecadillo", que ahora no lo sé, pero, en fin, nadie es perfecto sino Dios.
Este rumbo que he marcado para mi vida lo llevo todo lo más estrictamente que mis fuerzas pueden. Así, por ejemplo, yo soy cristiano y creyente fervoroso, pero a mi hijo no lo he bautizado, pues el que es cristiano soy yo, y los demás no tienen por qué serlo. Que cada uno siga en su vida su camino.
Dicho esto, añado también que personas como Ivan (=Josu Lavin) conocen, de antemano, por conversaciones al calor de un café, la mayoría de los motivos de las posiciones que adopto sobre este u otro tema.
Pero me cansa el tener que andar justificando casi cada paso que doy, casi cada afirmación que hago. Y me aburre enormemente, pues no tengo, a fin de cuentas, vocación alguna de "convencedor".
Lo repito de otro modo: me importa un carajo cuántas personas haya en la vida que compartan mis opiniones, nunca he pensado en mayorías o en minorías. Esto último tiene también que ver con mi desapego hacia la democracía.
Acabo diciendo que, en mi amor hacia el dialecto navarro del euskara, hay motivos tanto lingüísticos como políticos, y me reservo la posibilidad de hacerlos públicos cuando me dé la realísima gana, no por miedos, vergüenzas, peligros, etc., sino porque estoy hartísimo de TENER QUE JUSTIFICAR MIS IDEAS. ¡Leches, que no quiero convencer a nadie de absolutamente nada!
Saludos a todos.
GIOVANNI LUDOVICO
Quéjase amargamente el señor Giovanni o Juan Luis o Sumsun Corda, que mareado me tienen ustedes con tanto heterónimo, a causa de que un humilde servidor le pidió en un arranque de franqueza a ver si le podía informar sobre la razón por la que algunos dialectos eran para él dilectos. La pregunta venía motivada por la pura (descartemos aquí la oclusiva sorda) curiosidad de saber qué cosa maravillosa o excepcional guardaban encerrada en su acústico seno aquellas hablas navarras que suscitan la fascinación que don Juan Luis motu propio nos confesaba publicamente. El propósito del abajo firmante no era sino conocer un poco más detalladamente las virtudes que adornan a las dichas hablas a fin de indagar personalmente en ellas y compartir así la dicha que de su contacto deriva don Juan Luis.
Pues bien, este señor se enciende en santa colera por ver en mi humilde, cortés y diafana solicitud una terrible impertinencia y hasta incluso una intolerable e inquisitorial petición de cuentas, alegando arrebatadamente y con mayúsculo énfasis que "estoy hartísimo de TENER QUE JUSTIFICAR MIS IDEAS. ¡Leches, que no quiero convencer a nadie de absolutamente nada!".
Valgame el cielo, don Juan Luis, que ya tiemblo al comprobar lo hipersensibles que son ustedes por aquí. Solo le pedi que si le placía me dijera qué ve de hermoso en esos particulares dialectos, no que deponga ante el juez ni que exponga aquí los particulares de su partida de nacimiento. No le presentaba ruda requisitoria sino mansa solicitud. Bastaba con atender o ignorar el reclamo, pero desde luego sobraba el arrebato y las infundadas acusaciones contra mi persona, cuya única falta consiste en ser más ignorante que usted, aunque no vea yo en ello desdoro ninguno.
No tiene usted Obligación de dar cuentas de sus opiniones o gustos, señor Juan Luis, pero tampoco debería extrañarle que, tomando pie en sus propias y voluntarias declaraciones, se presente ante usted quien se sienta interesado en conocer los orígenes y alcances de las mismas y le pregunte por ellas. En mis tiempos mozos el profesor nos decía que así funcionaba el ágora griega, a saber, engarzando preguntas con respuestas y avanzando dialecticamente por la senda del saber. Toda mi vida estimé sabio ese método y ahora me lo destruye usted con sus acaloradas reticencias y furibundos reproches. Mala semilla siembra usted en este científico plantío, pues sospecho que de ella dificilmente brotará, segun colijo, la flor del conocimiento sabroso y compartido sino el cardo espinoso del silencio más obtuso y estéril.
Salúdole cordialmente pese a todo y adviértole que mi natural ser me impele convulsivamente a formular preguntas a troche y moche, por lo que no ha de extrañarle si en el futuro le vuelve a caer alguna otra andanada que lo ponga tan acalorado y pendenciero como esta vez.
Saludos cordialísimos a don Ramon, futuro develador del ánglico idioma, y maravilladas felicitaciones a don Ivan (¡que resultó ser la misma persona que el señor Lavin! ¡Me volverán loco!), cuya fórmula mágica para convertir la ortografía moderna en antigua o clásica revela un ingenio y una perspicacia absolutamente arrebatadores. No le digo sino que voy a probar su método a la primera oportunidad que se me presente, que no será ahora porque mi adorada nieta me reclama el ordenador para completar sus tareas escolares.
Quedo su seguro servidor,
Javier Seoane
Como no tengo vocación yo de maestro de nadie, de predicador axulartiano o de profeta veterotestamentario, aconsejo a don Xaverius Seoane que haga lo que yo, que lea, lea y vuelva a leer manuales y estudios de dialectología eusquérica y que descubra él las virtudes y verdades de la divina lengua vascongada y las hablas dialectales que, por las razones que sean, más le plazcan.
Yo no tuve más maestros que los libros, de ellos bebo y a ellos me remito. Es cierto, de todas formas, que algo he aprendido también de conversaciones habidas en el pasado con Ivan (=Josu). Pues, a cada uno lo suyo.
En cierto modo, soy un hombre nuevo, pues en mí se da una ruptura intelectual abrupta y radical con mis antecesores, de los cuales no tengo casi nada y con los cuales no comparto casi ninguna idea.
Saludos.
JOAN LLUÍS FERNÁNDEZ I GUTIÉRREZ
Post a Comment