Guizaquia eta lehoia pasiuz bidean
Egun batean guizaqui batec compainian kin lehoi bat eguiten zuten itzuli bat bidean zehar. Guizaquiac ziotson lehoiari zembat hobe, zembat arguiago eta zembat ahaltsuago ziren guizaquiac ezi lehoiac! Baina lehoiac ere erantzun zion ezen lehoiac dira izaera hobeco, arguiago eta bien relationean ahaltsuago ezi guizaquiac. Eta halan jarraitzen zuten pasioan, esanic bakoitzac berea.
Momentu batean guizaqui gazteac hurrreratu eta zuen eracutsi ki animalia estatua bat zegoena bide ondoan. Estatuac zuen eracusten guizaqui bat zuela ventzutzen lehoi bat. Harrotu zen guizaquia eta ziotson lehoiari: "Hara, ikusten duc nola gu garen hobeac ezi zuec"? Orduan regueac e animaliac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco an erpe zorrotzac e lehoiac"!
Nire adisquide tchiquiac, izaite bakoitzac ba du bere onac eta tcharrac bere aldean eta horrexegatic behar da respeta gaitezen eta maithe dezagun zernahi daucagun gure inguruan.
14 comments:
Ez dut markistu nahi zure besta linguistikoa, baina aitor dut ez dudala konprenitu zure ipuinaren esaldi klavea, zein baita hau:
"Orduan regueac e animaliac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco an erpe zorrotzac e lehoiac"!
Eta alegia eta fable baten esaldi klavea ulerkaitz eta inkognita gertatzen bazaio irakurleari, orduan alegia bera gertatzen da nulatua eta ezeztatua gailu literario bezala bere ondorio guztietarako.
Damurik.
Zure,
Xavier Erroteta.
Fabulan ere ikuspuntu differentea dakarte guizaquiac eta lehoiec, batzutan personen artean ere berdintsu.
Ez da ikuspuntu afera bat, baizik konprenitu/ez konprenitu kontu bat.
Zuk konprenitzen duzu esaldia, eta nik aldiz ez.
Horra koska, eta ez ttipia segurik.
XE.
Ba bai nic comprenitzen dut zeren nic dut izquiriatu holan.
"Orduan regueac e animaliac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco an erpe zorrotzac e lehoiac"!
Beharbada bestelaco honela ulertzen duquec aisago eta fiteago.
"Orduan animalien regueac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco an lehoien erpe zorrotzac"!
Baina azquen auquera hau duc gutiago hurbila ganic original grecoa nondic nic dudan traducitu. Ari nauc bide berri bila nire cautan Erroteta, ondo daquiquean lez. Besteric duc ea "bide berri hortan" bilakatzen den textua -mezua- sobera opaco eta infranqueable ulergarritasunean, nic ezetz uste.
Beharbada ez da textu bat "sobera opaco eta infranqueablea", baina baditu haatik bere nekeak irakurle arruntarentzat.
Funtsean, arazoa da "an" partikula, zeina irakurle euskaldun gutiz gehienek intuitiboki lotuko duten inesivo kasuarekin (etxe-AN, gure-AN, Donosti-AN, etc). Bizkitartean, zentzu inesivoa eratxikitzen badiogu hemen, esaldiak ez du zentzurik, eta hortik heldu dira preseski arazoak, ez "infranqueableac" baitezpada, baina bai irakurle eli bat estonatu eta ohiltzeko bezain patarrak.
Zure,
XE.
Ez izanic ere difficultate "infranqueableac" halere ezarriric casuraco "an" particula prepositivoa nola functione inessivoa, orduan dioc Erroteta ze delaco textuac dituela iracurle batzuc estonatzen eta ohiltzen edo uxatzen tik euscara. Eguia duc ze nola euscararen munduan generalqui dagoen malgutasun guti berehalacoan ascotan iracurle potencialac diren ohiltzen edo uxatzen escapi doazela euscaratic beste hizkuntza batzutara, erdaratara (gaztelania, frantzes, ingles, ...).
Eguia, halan ikusiric esateraco "infranqueable" hitza eta bere othographia batzuc ez duquete seguitu nahico iracurtzen, nola ere hire textuco "inesivo" hitzeco orthographian batzuc seguru duten okertuco muturra seinalez desadostasuna, pensaturic ez dela euscara batua zeren dago izquiriatua kin v letrea.
Gauzea duc niretzat ze arico garen bide berri HOBE batzuren bila halan dadin curri gure prosa hobeto eta yago fluituqui. Ni ari nauc horren esperantzan eta desioan nahiz-ta batzutan durduzatua guehiago edo gutiago neure auqueretan zein auquerac ez diren infalibleac nola diratequeen pontificearenac.
Kaixo XE.:
Irakurri berri dut zure hemengo komentarioa, eta erantzun dizut hemen. Jarraian doa textua, zein originalean agertzen baita zenbait nabarmendurekin:
Ikusi berri dut komentario bat (an bloga deitzén Referentziak) non XE.-k erantzuten dion ki ondorengo esaldia e-Erramun Gerrikagoitia:
"Orduan animalien regueac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco an lehoien erpe zorrotzac"!
Baina azquen auquera hau duc gutiago hurbila ganic original grecoa nondic nic dudan traducitu. Ari nauc bide berri bila nire cautan Erroteta, ondo daquiquean lez. Besteric duc ea "bide berri hortan" bilakatzen den textua -mezua- sobera opaco eta infranqueable ulergarritasunean, nic ezetz uste.
Hauxe da komentarioa e-XE.:
Beharbada ez da textu bat "sobera opaco eta infranqueablea", baina baditu haatik bere nekeak irakurle arruntarentzat.
Funtsean, arazoa da "an" partikula, zeina irakurle euskaldun gutiz gehienek intuitiboki lotuko duten inesivo kasuarekin (etxe-AN, gure-AN, Donosti-AN, etc). Bizkitartean, zentzu inesivoa eratxikitzen badiogu hemen, esaldiak ez du zentzurik, eta hortik heldu dira preseski arazoak, ez "infranqueableac" baitezpada, baina bai irakurle eli bat estonatu eta ohiltzeko bezain patarrak.
Pozgarria da irakurtzea ze irakurle euskaldun gutiz gehienek intuitiboki lotuko dute "an" partikula kin kasu inesivoa. Hala ere, XE.-k dio ze zentzu inesivoa eratxikitzen badiogu hor, esaldiak ez duela zentzurik. Hau da, ulertzen dudanez, arazoa da ze "an" partikula lotuko genuké kin "guizaqui asco" ordezta kin "lehoien erpe zorrotzac", eraginez halako velcro efektu bat.
Nik, ordea, ez dut ikusten arrisku hori inondik nora (justuki baliabide prepositiboak izaten dira soluzioa ki velcro efektuak):
-Mintzatuan, ez dago batere arazorik, argiki lotzen baita "an" kin ondorengo materiala.
-Idatzian ere ez, zeren "an" partikula hori agertzen da isolaturik, eta zerbaitekin nahastekotan izanen zén kin "han" adverbioa", nondik derivatzen den "an" (hala ere, "h"-ak argi uzten du ze dá beste "an" bat), baina ez dut ikusten nóla nahastu liteken kin kasu inesivoa.
Jakina, estonagarria izan daiteke entzutea edo irakurtzea lehenengo aldiz "an" prepositiboa, antzera nola estonagarria izan ahal den lehenengo aldiz entzutea edo irakurtzea "estonatu" aditza, edo "zein" erlatiboa bera ere baldin inoiz ez badituzu entzun. Baina, behin jakinda zer den, ez da dudarik ze "an" partikula izanen litzateke ikaragarri ona ki euskal diskursoa. Antzera nola "gain", "aurka", "alde", "arten", "zein", "zeren" ...
Kaixo berriro, XE:
Hauxe ere idatzi dut: Koherentzia sintaktiko-interpretatiboak desagertarazi egiten du velcro-efektua (ezin dut kopiatu hemen, ez da kabitzen).
Rubio jauna,
Plazer handi bat hartzen dut zure mezua irakurtzearekin, zure hitzek beti emaiten baitautate bazka franko pentsaketarako [< ohart zakio velcro pullit huni: zer erran nahi izan dut: “bazka’ franko pentsaketarako” ala “bazka franko’ pentsaketarako?” Ene galtoan duzu bildua arazo interesgarri hori askatzeko giltz ortotipografikoa. Baina hortaz gehiago beheraxeago].
Aldi huntan, zure mezuak Erramun jaunaren esaldi hunetan hartzen du oina:
"Orduan regueac e animaliac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco an erpe zorrotzac e lehoiac"
Nik horri egiten nakon estakurua zen lanak zituzkela bataz besteko eskual irakurle batek deszifratzeko “ikusico hintuzque guizaqui asco an erpe zorrotzac e lehoiac” perpausa jakin gabez zertsu adierazten duen Erramun jaunak “an” eta “e” prepositione berrien medioz. Hori erraitean ez nuen juzkurik egiten Erramunen hautuaz, bainan zailtasun objetivo bat deskribatzen. Orai heldu zira zu’ ahotan hartuz velcro efektu delako bat nik nehon ikusi ez aipatu ez dudana, baina jakinik ez zirela nehoiz mintzo airera, gogotik ikertu ditut igorri dituzun estekak eta horrela naiz arribatu Aristegieta jaunaren artikulura zein atxeman dudan lazki mamitsu eta argigarria, hainbesteraino non deliberatu naizen ene astiaren zati handi bat eskaintzea haren arretaz eta oharrez irakurtzeko’ abagune dudan ber.
Aristegietaren izkribu horretan dut aurkitu preseski velcro efektua delako horren deskripzione eta azalpen garbia, eta hitz dautzut banuela nik ere ohartua aspaldi efektu hori bainan falta zitzautala bataiatzea, zein baita gauza bat funtsezkoa nahi dugularik borrokatu eta erauzi zernahi elementu galkor bizitzako zernahi esparrutan. Aristegieta jaunak hartu du bataio hori egiteko lana eta hortakoz gatzaizko zordun denok, pondu horretatik aitzina aisago baitateke efektu itsusi eta nahasgarri hori bentzutzea.
Gauza batean nago halere Aristegieta jaunarekin ez akort, edo kausitzen dut banukela bederen zerbait proposamen egiteko haren gogoetari. Hau erraiten du harek:
“Egia da, dena den, pausaldi horrek ez daukala antzik ikur bereki batez adierazten diren pausaldiekin. Koma batek adierazten duen etena baino laburragoa dela esango nuke.
Argi ikusten dudana da pausaldi horiek egin beharra nolabait adierazi behar dela, ez adierazteak ulermen-arazo larriak sortzen baititu. Agian eztabidagarriagoa da zer ikurren bidez markatu behar diren eten horiek. Nik uste dut komak euskaraz oraingoz esleituta daukan erabilera-eremua zertxobait zabaldu beharko litzatekeela, aipagai dauzkagun pausaldi berezi hauek ere, kasu batzuetan, koma bidez adierazteko.”
Eta ondoren erraiten du lazakeria beltza dela anbiguitate arazo horiek testuinguruaren laguntzaz argitu nahi izatea, nola proposatzen bide duten zenbaitek. Itxura guztien arabera, Aristegieta jaunak nahi luke ukan adierazle esplizitu bat markatzeko kasuan kasuko adiera zuzenak eta eragozteko velcro efektuak, bainan erraiten du komek esleitua dutela jadanik beren funtzioa eta, hortaz, eliratekela egoki zeregin berri hori konplitzeko.
Ordean hori erran ondoren ez du neholako alternativa ortotipografikorik eskaintzen salatzen duen arazoa konpontzeko, iduri ta agortuak direla komekin ateka horretatik ateratzeko bideak.
(Jarraitzen du)
Horretan nauka Aristegietak desados, zeren ahanzten bide zaio komak izan daitezkela bi motatakoak: behekoak eta goikoak. Oraikoz euskaraz behekoak baizik ez dira erabiltzen, halako gisaz non goikoak libre dauden baldin nahi bagenu horiek baliatu velcro efektua eragozteko. Moien argi eta zehatz bat litzateke kolpez igortzeko txakurren salara anbiguetate guztiak, aski bailitzate hunela izkribatzea (berak darabilen adibidea baliatuz):
«Aralar’ bakarrik aurkeztuko da EAEko hauteskundeetara».
«Aralar bakarrik’ aurkeztuko da EAEko hauteskundeetara».
Edo, nire adibidie bat baliatuz:
“Enpresako presidenteak dio Anton Elorzak enpresan jarraituko duela’ kontu-hartzaile postua lehiaketa bidez hornitzen den arte.”
“Enpresako presidenteak dio Anton Elorzak enpresan jarraituko duela kontu-hartzaile’ postua lehiaketa bidez hornitzen den arte.”
Horra velcro efekturako konponbide erraz bezain argia. Besterik da euskal akademikoek horren beharra ikusi eta onartzea, iduri duenaz gain, ondikoz, euskararen arazo handienak ikusteko ezkel daudela, higuin dituztela konponbide sinple-razionalak, eta, berotzen direlarik konponbideak proposatzera, beregainki laketzen direla konplikazione eta zailtasunean.
Zure mezura itzulirik, erraiten duzu Erramunen esaldian ere badela velcro efektu bat. Nik ez dut hori hala ikusi ez sentitu, nire arazoa izan baita ez dudala jakin zer adiera eman behar zaion “an” prepositioneari. Zuk diozu ez dudula ikusten “nóla nahastu liteken [‘an’ prepositionea] kin kasu inesivoa”, baina enetzat hautu aski naturala da hori esaldi jakin horretan: "Orduan regueac e animaliac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco an [< in] erpe zorrotzac e lehoiac". Hots, hori irakurri-eta, nik aisa uler nezake: “ikusiko genituzke gizaki asko lehoinen erpe zorrotzETAN (txirtxikatuak, xehakatuak…)”. Gizaki bat “lehoin baten erpe zorrotzETAN gatibu eta preso” irudia gauza aski normala da, ene ustez, eta hortakoz da probablea irakurle batek identifika dezan “an” hori marka inesivoarekin, kasu horrekiko formakidetasunaz baino ez izanik ere. Alta adiera hori eman ezkero ez da konprenitzen ahal esaldia, eta hortik ene komentario guztia.
(Jarraitzen du)
Zure azken paragrafoan diozuna begibistakoa da, eta pitta bat tautologikoa ere bai, onartzen badautazu hala mintzatzea, ezen hor erraiten duzuna da: irakurle guztiek balekite “an” prepositionearen erranahia elukete arazorik ukanen konprenitzeko hartaz osatu erranaldiak. Erranen nuke! Orobat diozu: “Baina, behin jakinda zer den, ez da dudarik ze "an" partikula izanen litzateke ikaragarri ona ki euskal diskursoa. Antzera nola "gain", "aurka", "alde", "arten", "zein", "zeren"...”. Eta bai! Hots, baldin bagenitu baliabide prepositivo anitz eskura, puskaz aisago eta oparoago kurriaraziko genituzke perpausak eta diskursoa euskaraz, ez dea hala? Prefosta! Nork uka liro hori? Bizkitartean, ene ustez, hemen eta orai, baliabide prepositivo asmatu-berritzaile horien erabilera orokortura iristea da arazoa. Nola, zer bidez eta zer abiaduran arribatu estatu desiragarri horretara? Horra koska, eta horra aferaren muina. Ene ustez, Erramun jaunaren perpausak gorpuzten duen estrategia ez da egokia zeren bortxaz bezala pusatzen baititu prepositione berriak (zeintzuk, diodan berriz, ezinago desiragarriak eta bultzagarriak diren berez) toki eta sintagma batzuetan zeinetan ez baitira baitezpada ezinbestekoak eta zeinetan menturaz onura baino kalte gehiago egin dezaketen zergatik irakurlea premiagabe turditu ahal baitezakete, eratxikiz menturaz haren baitan estrategia berrien aurkako pendura zerbait. Bestela esanda, ene ustez ez dago premia prepositione berrien erabilera (oraikoz) exzeptional horretara jotzeko baldin eta izkribatzen/itzultzen ari garen esaldi edo sintagma sinplea bada eta berdin molda ahal ditakena baliabide zaharrak erabilita. Eta, ene ustez, horixe da Erramunen esaldiaren kasua, ez dut-eta ikusten neholako arazorik esaldi hori bide zaharretik moldatzeko eta, konparazione, hunela emaiteko: "Orduan animalien regueac erantzun zuen: "Baldin jaquin izan baguenu eraiquitzen estatuac, ikusico hintuzque guizaqui asco lehoinen erpe zorrotzekin" (baldin hori bada erran nahi izan dena, jakina).
Zer du gaiztorik esaldi horrek?
Konprenitzen dut, Rubio jauna, zuk bilatzen duzuna dela baliabide prepositivoak eginahalean pusatzea sintaxiaren egitura sinpleenetarik hasi eta konplexuenetaradino, baina ni beldur naiz egitura sinpleenetan agertzen diren bakoitzean gehiago sortzen dituztela —gure ekosistema linguistiko konservadore, esklerotizatu, altubiano, agrafo eta semianalfabeto hunetan—, etsai eta kontrarioak ezenez eta adiskide eta aliatuak. Miriku banintz, erranen nizuke ezen, ezaguturik gure eriaren kondizione hits eta estatu lastimagarria, hobeko dugula beharbada dosi homeopatikoan irenstaraztea behar duen botika prepositional hori, beldurrez dosi handiegiak fitegi emaitez hats-bahi edo zerraldo gera dakigun operazione mahainean.
Izan ontsa, Rubio jauna, eta milesker gai huni eskaintzen dizkiozun gogoeta aberats guztientzat.
XE.
(Fini)
Aclaratione puntual laburra buruz nic zergatic auqueratu nuen ondoco textua:
"... an erpe zorrotzac e lehoiac." Horren zergatia da ari nintzela traducitzen tik original grecoa zeinac dioen "... στα κοφτερα νυχια των λιονταριων."
Halan nahi izatera ahal nuen hori traducitu nola "... lehoien erpe zorrotzetan." egoquitzen nintzela horrela guehiago euscal prosari baina nahiago izan dut, amorez textu originala, eman eman dudan traductionea -... an erpe zorrotzac e lehoiac. dagoena hurbilago (sobera hurbil mimeticoqui?) tik orginala, halan hobe datequeelacoan nahizta izan litequeen contrara sortuz edo sortaraziz reactione contrarioa.
"... στα κοφτερα νυχια των λιονταριων."
non στα κοφτερα νυχια den an erpa zorrotzac edo erpe zorrotzetan
eta των λιονταριων den e leohiac edo leohien.
Beraz originalari hurbilqui josiz ... an erpe zorrotzac e lehoiac eta hurbilduz gutiago eta euscal iracurleari aisagoco moduz ... leohien erpe zorrotzetan
Heldu zait mezua an "Observatione lexical aguericoa" non du ipintzen ondocoa
Anonymous has left a new comment on your post "Obsesione lexical aguericoa":
Arrapostua duzu blog huntako "Guizaquia eta lehoia pasiuz bidean. (Fabulea ganic Esopo)" deitu harian.
XE.
Baina nic ez dut ikusten ezein mezu hemen.
Erramun jauna,
"Observatione lexical aguericoa" haritik heldu zaizun mezu hori izan da adrezatua Jesus Rubio jaunari, amoreagatik jakin dezan "Obsesione lexical aguericoa" deitu harian egin dituen oharren arrapostua irakurtzeko behar duela sartu, plazer badu, "Guizaquia eta lehoia pasiuz bidean. (Fabulea ganic Esopo)" deitu harian.
Artetan nahasgarri gerta ditake naski hari gurutzaketa hau, baina, zaharrek zioten bezala, gabea duk okerrago.
XE.
Post a Comment